Kodeks cywilny wprowadza definicje pojęcia przedsiębiorstwa oraz ustala zasady umożliwiające przeniesienie jego własności w całości w ramach jednej umowy na nabywcę. Jak wygląda taka procedura i jakie są daje korzyści?
Sprzedaż przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa
Uproszczenie procedury przeniesienia własności przedsiębiorstwa polega na tym, że wszystkie składniki przedsiębiorstwa można zbyć w ramach jednej umowy.
Zawiercie takiej umowy prowadzi przeniesienia na nabywcę wszystkich składników przedsiębiorstwa czyli m.in. ruchomości i nieruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, a także wierzytelności przypadające dotychczasowemu właścicielowi przedsiębiorstwa i środki pieniężne (w tym także te zgromadzone na rachunkach bankowych). Nabywca staje się właścicielem tych składników.
To nowy nabywca będzie mógł dochodzić wierzytelności przysługujących zbywcy. Wyjątkiem będzie tu sytuacja, kiedy umowa pomiędzy zbywcą, a jego wierzycielem przewidywała zakaz zbycia wierzytelności (lub taki zakaz wynikał z przepisów prawa). W takim wypadku umowa zbycia przedsiębiorstwa nie ma wpływu na przeniesienie (cesję) takiej wierzytelności, a nabywca i zbywca muszą inaczej uregulować tę kwestię w treści zawieranej umowy.
Zbycie przedsiębiorstwa będzie przenosić na nabywcę prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych oraz wszelkie koncesje, licencje, zezwolenia, patenty, majątkowe prawa autorskie oraz tajemnicę przedsiębiorstwa. Wszystkie te prawa po zawarciu umowy zbycia przedsiębiorstwa będą należały do jego nabywcy.
W ramach umowy nabywca uzyska także wyłączne prawo do posługiwania się nazwą przedsiębiorstwa.
Wszystkie te składniki będą tworzyć przedsiębiorstwo, jeśli łącznie (jako całość) nadają się one do prowadzenia działalności gospodarczej. Podobnie rzecz się ma z przeniesieniem zorganizowanej części przedsiębiorstwa czyli konglomeratu praw i obowiązków, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo.
Co ważne, zarówno przedsiębiorstwo, jak i jego zorganizowana część mogą być przedmiotem nie tylko umowy sprzedaży ale także stanowić np. aport do spółki prawa handlowego. Zbycie przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części można dokonać także pod tytułem darmym, np. w umowie darowizny. Przekazanie przedsiębiorstwa możliwe jest także w testamencie, w którym testator wskaże nabywcę przedsiębiorstwa (spadkobiercę).
Co to jest zorganizowana część przedsiębiorstwa – definicja
Aby określony zespół składników materialnych i niematerialnych twojego przedsiębiorstwa np. dział, zakład, komórka – mógł zostać uznany za zorganizowaną część, powinien spełniać poniższe warunki. Zorganizowaną część przedsiębiorstwa tworzy zatem wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych:
- zespół ten powinien być organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie,
- jego celem jest realizacja określonych zadań gospodarczych,
- mogłaby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące własne cele.
Wyodrębnienie organizacyjne oznacza zazwyczaj wyodrębnienie części przedsiębiorstwa, która:
- jest faktycznie i formalnie wyodrębniona w strukturze organizacyjnej, np. w stosownym regulaminie, zarządzeniu, itp. (część przedsiębiorstwa ma swoje miejsce, niezależne od pozostałych elementów organizacji),
- odrębnie ewidencjonuje zdarzenia gospodarcze (np. zakupy, sprzedaż, umowy) związane z tą częścią firmy,
- posiada określony cel działalności odrębny od pozostałej części przedsiębiorstwa (służy w strukturze przedsiębiorstwa innym, swoistym zadaniom). Przykładowo, jesteś pośrednikiem w obrocie nieruchomościami i dodatkowo posiadasz komórkę zajmującą się wynajmem dzierżawionych nieruchomości, taką częścią może być też oddział położony w innym mieście,
- posiada oznaczenie odróżniające je od pozostałej części przedsiębiorstwa,
- posiada składniki majątkowe oraz pracowników wykonujących zadania tylko na jej rzecz, co pozwala na samodzielne funkcjonowanie po odłączeniu od reszty przedsiębiorstwa.
Aby zespół tych składników mógł stanowić odrębne przedsiębiorstwo, powinny składać się na niego co najmniej następujące elementy (według definicji przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55(1) k.c.):
- własne oznaczenie (nazwa przedsiębiorstwa lub ZCP) – nazwą taką może być nie tylko zakład, czy oddział ale także sklep,
- części majątku, takie jak własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej,
- tajemnice przedsiębiorstwa,
Z definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa wynika, że nie obejmuje ona zobowiązań do zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Nacisk położono na część przedsiębiorstwa zdolną do samodzielności gospodarczej w ramach odrębnego przedsiębiorstwa.
Co ciekawe, część zadań może być outsourcowana. Definicja samego przedsiębiorstwa nie wyklucza takiej możliwości. Ważne by skład przedsiębiorstwa obejmował ww. elementy. Nie można jednakże uznać tylko składników majątku jako zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Prócz całości lub części majątku przedsiębiorstwo obejmuje bowiem także elementy niematerialne, w tym należności i zobowiązania wyodrębnione w strukturze przedsiębiorstwa. Zorganizowana część przedsiębiorstwa tworzą więc składniki pozwalające na samodzielne funkcjonowanie, tak jak niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące zadania gospodarcze.
Jeżeli natomiast brak ww. elementów pozbawia tegoż przedsiębiorstwa możliwości realizacji określonych zadań, rozważyć należy czy oceniany zespół stanowi w ogóle samodzielne przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część.
Wymogi formalne sprzedaży ZCP
Umowa sprzedaży przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części musi zostać zawarta w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Gdy jednak w skład kompleksu składników wchodzi nieruchomość, umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Dodatkowo, jeżeli ZCP sprzedawane jest przez spółkę handlową, to konieczne jest uzyskanie na to zgody wspólników albo akcjonariuszy wyrażonej w uchwale. W umowie należy szczegółowo opisać wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników stanowiących jej przedmiot. Ewentualne błędy w tym zakresie mogą bowiem doprowadzić do uznania, że umowa nie dotyczy ZCP, a obejmuje luźny zespół składników majątkowych. W takim przypadku umowa nie byłaby wyłączona spod zakresu opodatkowania VAT.
Podatek VAT przy zbyciu zorganizowanej części przedsiębiorstwa
Przyczyną dla której transakcja sprzedaży ZCP jest chętniej wybierana od sprzedaży luźno powiązanych składników przedsiębiorstwa jest zwolnienie w podatku od towarów i usług według przepisów ustawy o VAT. Jeżeli zatem zdecydujesz się na przeniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa, to transakcja ta zwolniona będzie z VATu (podatku od wartości dodanej). Zgodnie z przepisem art. 2 pkt 27e ustawy o VAT, zorganizowana część przedsiębiorstwa musi stanowić zespół składników materialnych i niematerialnych pozwalających samodzielnie funkcjonować. Innymi słowy, zespół tych składników mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo obejmujące także zobowiązania związane z prowadzeniem danej części przedsiębiorstwa. Przeniesienie części niezorganizowanego mienia przedsiębiorcy podlega zaś opodatkowaniu VAT. Dlatego wyodrębnienie danej części przedsiębiorstwa dla celów VAT wymaga dobrego przygotowania. Uznanie zespołu składników majątkowych przedsiębiorstwa za jego zorganizowaną część w rozumieniu ustawy VAT wymaga spełnienia definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa w rozumieniu kodeksu cywilnego oraz uzupełnienie jej o zobowiązania.
Nie oznacza to jednak, że przeniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa jest całkowicie wolna od podatku. Nabywca zobowiązany jest bowiem do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Ten zaś, w zależności od sprzedawanych składników wynosi 1-2%.
Pamiętać wszakże należy, iż pojęcie zorganizowanej części przedsiębiorstwa stworzone do potrzeb podatku VAT nieco różni się od definicji cywilnoprawnej. W definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług, prócz oznaczenia indywidualizującego przedsiębiorstwo, mienia przedsiębiorstwa, nieruchomości lub ich części, pojawia się także kategoria należności i zobowiązań do ZCP. Przenosząc ZCP należy zatem przenieść także przynajmniej niektóre zobowiązania mające za przedmiot zorganizowaną część przedsiębiorstwa albo jej składniki. Na gruncie cywilnym zorganizowana część przedsiębiorstwa nie zawiera natomiast zobowiązań. Kategoria należności i zobowiązań do zorganizowanej części przedsiębiorstwa charakterystyczna jest zatem dla podatku VAT.
Podatek dochodowy przy zbyciu zorganizowanej części przedsiębiorstwa
Niestety na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) brak jest szczególnych regulacji w tym zakresie. Transakcję taką rozlicza się zatem jak sprzedaż poszczególnych składników majątku firmy, co powoduje powstanie przychodu w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Wartość przychodu stanowi suma sprzedawanych poszczególnych elementów przedsiębiorstwa.
Transakcja taka może doprowadzić również do powstania tzw. dodatniej wartości firmy, czyli różnicy pomiędzy ceną sprzedaży a sumą wartości poszczególnych składników przedsiębiorstwa. Wliczana jest ona do podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Dodatnia wartość firmy podlega także amortyzacji.
Jaka jest odpowiedzialność przy sprzedaży ZCP?
Nabywca zorganizowanej części przedsiębiorstwa będzie odpowiedzialny solidarnie za twoje zobowiązania z nim związane, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności.
Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się jednak do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia (czyli składników ZCP objętych sprzedażą), a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Przykładowo, jeżeli wartość wszystkich składników ZCP w chwili sprzedaży wynosiła 100.000 zł ale na skutek ich zużycia, wartość ta następnie spadła do 75.000 zł. To, wierzyciel który zgłosił już po spadku wartości ZCP, będzie mógł dochodzić od nabywcy tylko tej niższej kwoty.
