Realia współczesnego świata stawiają przed młodymi ludźmi coraz więcej wyzwań – także dotyczących kariery zawodowej. Wśród nastolatków coraz częściej można zaobserwować tendencję do podejmowania pracy zawodowej przed uzyskaniem pełnoletności, stąd też ustawodawca dopuścił możliwość pracy przez osoby niepełnoletnie. Za istotne należy uznać występowanie pewnych ograniczeń związanych z zatrudnieniem osób poniżej 18 roku życia, które wynikają wprost z Kodeksu Pracy.
W dzisiejszym artykule wyjaśnię:
- Jaka jest definicja osoby młodocianej?
- W jaki sposób zatrudnić osobę poniżej 18 r.ż.?
- Jakie warunki należy spełnić, aby zatrudnianie młodocianych było możliwe?
- W jaki sposób zawrzeć umowę o pracę z młodocianych?
Kim jest osoba młodociana?
Zgodnie z Kodeksem Pracy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Jednakże, aby zatrudnienie młodocianego było możliwe, muszą być spełnione łącznie dwa warunki:
- młodociany ukończył co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową, a także
- przedstawił świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
Przepisy dopuszczają również możliwość zatrudnienia osób poniżej 15 roku życia, lecz tylko w ściśle określonych sytuacjach:
- Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na tych samych zasadach co młodociany w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat.
- Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na tych samych zasadach co młodociany w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu.
- Nastolatek, który nie ukończył ośmioletniej szkoły podstawowej i nie ma 15 lat, może być zatrudniony, tak jak młodociany tylko w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonania określonej pracy.
Zatrudnianie osób wymienionych w pkt 2 i 3 wymaga jednak zgody opiekuna prawnego, a także uzyskania pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Formy przygotowania zawodowego
Zatrudnienie młodocianego najczęściej wiąże się z nauką wykonywania przez niego określonego zawodu. Wyróżniamy następujące formy przygotowania zawodowego:
- nauka zawodu – ma ona na celu przygotowanie do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na podstawie umowy o pracę oraz dokształcania teoretycznego w szkole lub w systemie pozaszkolnym (np. na kursach), nauka zawodu obejmuje przygotowanie teoretyczne i praktyczne i wynosi 36 miesięcy;
- przyuczenie do wykonywania określonej pracy – ma ono na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, trwa od 3 do 6 miesięcy;
- rzemieślnicze przygotowanie zawodowe odbywające się u pracodawców będących rzemieślnikami w zawodach odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła, nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy.
Istnieje również możliwość zatrudnienia młodocianego w innym celu niż przygotowanie zawodowe – jednakże tylko przy wykonywania tzw. prac lekkich.
Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia ani rozwoju psychofizycznego młodocianego. Pracodawca jest zobowiązany ustalić wykaz lekkich prac, które młodociany będzie wykonywać po uzyskaniu zgody lekarza. Wykaz ten musi zostać zatwierdzony przez inspektora pracy. Należy również wiedzieć, że przepisy określają listę prac, które są bezwzględnie zakazane do wykonywania przez młodocianych pracowników.
Umowa z młodocianym pracownikiem
Do umów o pracę z młodocianymi stosuje się przepisy dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony. Co do zasady, pracodawca nie może zawierać z młodocianymi innych rodzajów umów, tj. na okres próbny, na czas określony, czy na czas wykonania określonej pracy.
Jeżeli chodzi o formalności, umowa musi zostać zawarta w formie pisemnej i określać:
- rodzaj przygotowania zawodowego,
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcenia teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia.
Umowę powinien podpisać zarówno młodociany, jak i jego opiekun prawny.
Zatrudnianie młodocianych – Obowiązek dokształcania
Pracownik młodociany ma obowiązek dokształcania się do ukończenia 18 roku życia, w szczególności chodzi o:
- dokształcanie się w zakresie ośmioletniej szkoły podstawowej, jeżeli takiej szkoły nie ukończył,
- dokształcenie się w zakresie szkoły ponadpodstawowej lub w formach pozaszkolnych.
Pracodawca musi zwolnić młodocianego od pracy na czas zajęć szkolnych.
Obowiązki pracodawcy względem pracownika młodocianego
Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia młodocianemu opieki i pomocy niezbędnej do jego przystosowania do wykonywania pracy. Ponadto musi prowadzić ewidencję młodocianych pracowników. Warto również wiedzieć, że niepełnoletni pracownik podlega ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach, jak inni pracownicy.
Młodociany podlega również szczególnej ochronie, jeżeli chodzi o jego zdrowie. Musi przejść badania wstępne przed przyjęciem do pracy, a następnie wykonywać badania okresowe oraz kontrolne. Jeżeli lekarz orzeknie, że wykonywany rodzaj pracy zagraża zdrowiu młodocianego, należy niezwłocznie zmienić jego obowiązki lub rozwiązać z nim umowę o pracę, wypłacając przy tym odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Jako pracodawca zatrudniający młodocianych, musisz również wiedzieć, że:
- Nie mogą oni pracować więcej niż 8 godzin na dobę (a jeżeli mają mniej niż 15 lat, to 6 godzin).
- Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki wynikający z obowiązkowego programu zajęć szkolnych (nawet, jeżeli odbywa się poza godzinami pracy).
- Jeżeli młodociany pracuje więcej niż 4,5 godziny na dobę, przysługuje mu 30-minutowa przerwa, wliczana do czasu pracy.
- Młodocianego nie można zatrudnić w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej.
- Przerwa od pracy, obejmująca porę nocną młodocianego, powinna trwać minimum 14 godzin. A w każdym tygodniu należy mu się co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego niedzielę.
Urlop wypoczynkowy pracownika młodocianego
Również w kwestii urlopu wypoczynkowego, sytuacja pracownika młodocianego wygląda inaczej, niż u pozostałych pracowników:
- Po upływie 6 miesięcy pracy młodociany ma prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych.
- Z upływem roku otrzymuje 26 dni roboczych urlopu.
- W okresie ferii szkolnych młodocianemu pracownikowi przysługuje urlop. Nawet, gdyby jeszcze nie miał prawa do urlopu, można, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii.
- Na wniosek młodocianego można udzielić mu urlopu bezpłatnego na czas ferii w wymiarze nieprzekraczającym 2 miesiące (łącznie z urlopem wypoczynkowym).
Czy można zwolnić pracownika młodocianego?
Młodociany, aby nabyć praktyczne umiejętności powinien ukończyć cały okres przygotowania zawodowego. Zdarza się jednak, że pracodawca jest zmuszony go zwolnić przez zakończeniem tego okresu. Jest to dopuszczalne wtedy, gdy:
- Młodociany nie wypełnia obowiązków wynikających z umowę o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo zastosowanych środków wychowawczych.
- Pracodawca ogłosi upadłość lub likwidację.
- Przeprowadzana jest reorganizacja zakładu pracy w taki sposób, że kontynuowanie przygotowania zawodowego jest niemożliwe.
- Pracodawca stwierdzi, że młodociany jest nieprzydatny do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Wynagrodzenie pracownika młodocianego
Przepisy wskazują minimalne wynagrodzenie pracownika młodocianego. Oblicza się je w odniesieniu do kwoty bazowej (przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), podawanej co kwartał przez GUS. Wynosi ono w:
- I roku nauki – wynosi nie mniej niż 5% kwoty bazowej,
- II roku nauki – nie mniej niż 6%,
- III roku – nie mniej niż 7%.
Przeczytaj także:
