Pracodawcy w naszym kraju coraz częściej szukają wykwalifikowanych pracowników wśród cudzoziemców. To jeden ze sposobów na obniżanie kosztów prowadzenia działalności, przynajmniej w sferze wynagrodzeń. Wiąże się to jednak z koniecznością dopełnienia szeregu formalności. Wielu próbuje je ominąć, przez co zatrudnianie cudzoziemców na czarno nie jest wcale takim rzadkim zjawiskiem. Tymczasem konsekwencje potrafią być bardzo dotkliwe.
Jak pokazują statystyki nielegalne zatrudnienie cudzoziemców najczęściej dotyczy obywateli z Ukrainy i Białorusi. W dalszej kolejności plasują się przybysze Gruzji, Indii i Mołdawii. Tymczasem zatrudnianie cudzoziemców na czarno jest sankcjonowane przez przepisy prawa, a w szczególności przez Ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Przewiduje ona kary zarówno dla samego pracownika, jak i dla pracodawcy.
Na wstępie należy jednak rozróżnić sytuację osób będących obywatelami innych państw Unii Europejskiej i tych, którzy do nich nie należą. W pierwszym przypadku stosuje się bowiem takie same zasady zatrudniania, jak względem obywateli polskich. Nie wymaga się zatem np. uzyskania zezwolenia na pracę. Powyższe w oczywisty sposób wpływa na fakt, że odsetek nielegalnego zatrudniania obywateli Unii Europejskiej jest wyraźnie mniejszy niż w przypadku obywateli państw trzecich.
Stąd też w niniejszym artykule skupimy się na obywatelach państw nienależących do Unii Europejskiej.
Co rozumiemy poprzez zatrudnianie cudzoziemców na czarno?
Przypadki nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców wymienia art. 2 ust. 1 pkt 22a wspomnianej Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W myśl tego przepisu o powierzeniu cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy możemy mówić w sytuacji, gdy cudzoziemiec:
- nie posiada ważnej wizy lub innego dokumentu uprawniającego go do pobytu w Polsce,
- jego podstawa pobytu w Polsce nie uprawnia do wykonywania pracy,
- wykonuje pracę bez zezwolenia, nie będąc zwolnionym na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku jego posiadania,
- świadczy pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę,
- wykonuje pracę bez zawarcia wymaganych umów o pracę bądź umów cywilnoprawnych.
Konsekwencje zatrudniania cudzoziemców na czarno
Konsekwencje zatrudniania cudzoziemców na czarno określa art. 120 wspomnianej wyżej ustawy. Wymienia on aż 11 typów wykroczeń, jakich może dopuścić się pracownik i pracodawca. Należą do nich:
- powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy,
- nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca,
- oszukańcze doprowadzenie cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy,
- żądanie od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do umożliwienia wykonywania pracy,
- oszukańcze doprowadzenie innej osoby do powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy,
- niedopełnienie obowiązku pisemnego powiadomienia wojewody o powierzeniu cudzoziemcowi wykonywania pracy,
- powierzenie wykonywania pracy zarobkowej cudzoziemcowi kierowanemu przez podmiot niebędący agencją zatrudnienia,
- niedopełnienie obowiązku zawiadomienia starosty o okolicznościach związanych z powierzeniem cudzoziemcowi zatrudnionemu na podstawie zezwolenia na pracę sezonową innej pracy bez konieczności uzyskania nowego zezwolenia,
- zaniechanie obowiązku związanego z zakwaterowaniem cudzoziemca, który wjechał na terytorium Polski w związku z świadczeniem pracy sezonowej,
- niedopełnienie obowiązku zawiadomienia właściwego Powiatowego Urzędu Pracy o okolicznościach dotyczących oświadczenia wpisanego do ewidencji oświadczeń lub przekazanie nieprawdziwych informacji o podjęciu, niepodjęciu lub zakończeniu pracy przez cudzoziemca na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi,
- niedopełnienie obowiązku zawarcia z cudzoziemcem zwolnionym z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę pisemnej umowy o pracę lub nieprzedstawienie temu cudzoziemcowi przed podpisaniem umowy jej tłumaczenia na język dla niego zrozumiały.
Konsekwencje dla pracodawcy
Za ww. wykroczenia przewidziane są kary grzywien, ale ich granice nie są określone jednolicie.
Najsurowsze kary grożą za wykroczenia oszukańczego doprowadzenia cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy, żądanie od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do umożliwienia wykonywania pracy, oraz oszukańcze doprowadzenie innej osoby do powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy. Za te wykroczenia grozi kara grzywny od 3 000 zł do 30 000 zł.
Za wykroczenie powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy przewidziana jest kara grzywny od 1 000 do 30 000 zł.
Kara grzywny od 100 do 5 000 zł grozi za wykroczenie niedopełnienia obowiązku pisemnego powiadomienia wojewody o powierzeniu cudzoziemcowi wykonywania pracy.
Niedopełnienia obowiązku zawiadomienia właściwego Powiatowego urzędu pracy o okolicznościach dotyczących oświadczenia wpisanego do ewidencji oświadczeń lub przekazanie nieprawdziwych informacji o podjęciu, niepodjęciu lub zakończeniu pracy przez cudzoziemca na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wiąże się z grzywną w wysokości od 20 do 5 000 zł.
W pozostałych przypadkach grzywna wynosi od 200 do 2 000 zł.
Konsekwencje dla pracownika
Nielegalnie pracujący cudzoziemiec ponieść może następujące konsekwencje:
- obowiązek zapłaty kary grzywny w wysokości od 20 do 5 000 zł,
- zobowiązanie do powrotu do kraju ojczystego,
- zakaz ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych państw obszaru Schengen na okres od 1 do 3 lat.
Powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi, który przebywa w Polsce nielegalnie
Innym typem wykroczenia jest powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi, który przebywa w Polsce nielegalnie. Tutaj zastosowanie znajduje inny akt prawny ? Ustawa z o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przewiduje ona, że uporczywe powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu w Polsce, kiedy praca nie ma związku z prowadzoną przez pracodawcę działalnością gospodarczą, stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny do 10 000 złotych (art. 9).
Jeżeli zaś praca ma związek z działalnością gospodarczą pracodawcy, mowa już o przestępstwie, za które grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności. Z kolei w przypadku powierzania wykonywania pracy w tym samym czasie wielu cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu w Polsce mowa jest już o karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 11).
Podobnie rzecz wygląda w sytuacji powierzenia wykonywania pracy małoletniemu cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski.
Pozostałe konsekwencje dla pracodawcy za zatrudnianie cudzoziemców na czarno
Konsekwencją nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca może być też dodatkowo odmowa wydania zezwoleń na pracę dla nowych cudzoziemców, o które wnioskuje dany pracodawca. Odmowa wydania przez wojewodę zezwolenia będzie miała miejsce w sytuacji, gdy pracodawca:
- został prawomocnie ukarany za wykroczenie określone w art. 120 ust. 3-5 Ustawy o promocji zatrudnienia,
- w ciągu 2 lat od uznania za winnego popełnienia czynu, o którym mowa w art. 120 ust. 1 tej ustawy (powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy), został ponownie prawomocnie ukarany za podobne wykroczenie.
Ponadto pracodawca ma obowiązek pokryć koszty związane z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu nielegalnie zatrudnionych przez siebie cudzoziemców do powrotu do kraju ojczystego.
Podsumowanie
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca, zwane też zatrudnieniem na czarno, wiąże się z daleko idącymi konsekwencjami. Wynikają one przede wszystkim z Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ustawa ta nakłada bowiem na pracodawców wiele obowiązków. Ich zaniechanie wiąże się z koniecznością zapłaty grzywny.
Innym typem wykroczeń jest powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi, który przebywa w Polsce nielegalnie. Jego konsekwencje reguluje z kolei Ustawa z o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Kary w niej przewidziane są wyższe, i w pewnych sytuacjach mogą nawet przybrać formę pozbawienia wolności do 3 lat.
Konsekwencją nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca może być też dodatkowo odmowa wydania zezwoleń na pracę dla nowych cudzoziemców, o które wnioskuje dany pracodawca. Ponadto pracodawca może zostać zobowiązany do pokrycia kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu nielegalnie zatrudnionych przez siebie cudzoziemców do powrotu do kraju ojczystego.
