Chciałbyś ustanowić zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa na wypadek twojej śmierci i szukasz szczegółowych informacji? Jesteś spadkobiercą przedsiębiorcy jednoosobowego i zastanawiasz się nad możliwym postępowaniem? A może jesteś małżonkiem zmarłego przedsiębiorcy i nie wiesz czy z tego tytułu masz dodatkowe uprawnienia? Z artykułu dowiesz się:
- co to jest zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa,
- kto i w jakich okolicznościach może powołać zarządcę sukcesyjnego,
- kto może zostać zarządcą sukcesyjnym,
- jakie kompetencje ma zarządca sukcesyjny względem przedsiębiorstwa i spadkobierców,
- kiedy zarząd sukcesyjny wygasa,
- kim jest tymczasowy przedstawiciel małżonka zmarłego i jakie ma kompetencje.
Czym jest zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa
Jest to tymczasowa forma zarządzania przedsiębiorstwem zmarłego przedsiębiorcy wpisanego do CEiDG wprowadzona przez prawo spadkowe. Celem tego zarządu jest kontynuowanie prowadzenia działalności gospodarczej do czasu przejęcia przedsiębiorstwa przez spadkobierców albo jego zbycia na rzecz osób trzecich. Dzięki temu firma może dalej normalnie funkcjonować, bez konieczności oczekiwania na rozstrzygnięcie spraw spadkowych.
Przeczytaj również: Planowanie spadkowe
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego przez przedsiębiorcę
W celu ustanowienia zarządu sukcesyjnego powinieneś powołać wybraną osobę do pełnienia tej funkcji. Możesz to zrobić na dwa sposoby:
- wskazać określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo
- zastrzec, że z chwilą twojej śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.
Pamiętaj, że powinna ona wyrazić zgodę na jej objęcie. Ostatnim krokiem jest wpisanie zarządcy sukcesyjnego do CEiDG. Co ważne:
- możesz ustanowić zarząd sukcesyjny w okresie zawieszenia działalności gospodarczej,
- nie może jednak tego uczynić, gdy ogłoszono twoją upadłość.
Nie musisz się przy tym obawiać, że zarządca sukcesyjny przejmie firmę jeszcze za twojego życia. Zarząd sukcesyjny zostaje bowiem ustanowiony dopiero z chwilą twojej śmierci. Jeżeli natomiast obawiasz się, że wybrany przez ciebie zarządca zrezygnuje albo nie będzie mógł pełnić swojej funkcji, możesz powołać tzw. dalszego zarządcę sukcesyjnego. Przejmie on zarząd przedsiębiorstwem w przypadku wygaśnięcia funkcji pierwotnego zarządcy.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego w inny sposób
Jeżeli przedsiębiorca nie powołał zarządcy sukcesyjnego przed śmiercią, uprawnienie to przechodzi na wąski krąg jego spadkobierców:
- małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
- spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- spadkobiercę testamentowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Przewidziano również sytuację, gdy jest więcej osób ze ww. kategorii. W takim bowiem przypadku, do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Wymagania względem zarządcy sukcesyjnego
Na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która:
- ma pełną zdolność do czynności prawnych, czyli jest pełnoletnia oraz nie została ubezwłasnowolniona częściowo albo całkowicie,
- nie orzeczono względem niej zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie przepisów prawa upadłościowego albo prawa karnego.
Do zarządcy stosuje się przepisy o umowie zlecenia. Powinien on zatem uzyskać nie tylko zwrot wydatków związanych z wykonaniem jego funkcji ale także wynagrodzenie odpowiadające nakładowi jego pracy, chyba że umówiono się inaczej. Najlepszym rozwiązaniem w tym zakresie jest spisanie stosownej umowy pomiędzy właścicielami przedsiębiorstwa a zarządcą sukcesyjnym.
Zarządca odpowiada także względem właścicieli przedsiębiorstwa za wszelkie szkody wyrządzone im na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Czynności pilne przed ustanowieniem zarządu
Może się zdarzyć, że od śmierci przedsiębiorcy do objęcia jego przedsiębiorstwa przez zarządcę sukcesyjnego mija dłuższy czas. Jeżeli w takim okresie konieczne jest powzięcie pilnych czynności, mogą ich dokonać: małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobierca ustawowy, spadkobierca testamentowy albo osoba, na rzecz której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny obejmujący udział w przedsiębiorstwie. Osoby te mogą w szczególności:
- spłacać wymagalne roszczenia i przyjmować należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią,
- zbywać rzeczowe aktywa obrotowe w rozumieniu przepisów o rachunkowości.
Zarząd przedsiębiorstwem w spadku
Rolą zarządcy sukcesyjnego jest prowadzenie bieżących spraw przedsiębiorstwa, w tym zatem m.in. zaspokajanie wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, zbywanie towarów, usług. Innymi słowy, wszystko co wchodzi w zakres zwykłego zarządu danym przedsiębiorstwem. Zarząd sukcesyjny obejmuje zatem zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.
Jeżeli, będąc zarządcą zamierzasz dokonać czynności przekraczającej zwykły zarząd, np. zbyć jeden z ważniejszych składników mienia, zaciągnąć kredyt, itp., potrzebujesz na to zgody. O jej udzielenie powinieneś zwrócić się do właściciela przedsiębiorstwa. Jest nim:
- spadkobierca, który nabył przedsiębiorstwo albo udział w nim w drodze dziedziczenia albo zapisu windykacyjnego,
- małżonek zmarłego przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie,
- osoba, która nabyła przedsiębiorstwo od jednej z wymienionych wyżej osób,
- podmiot, do którego przedsiębiorstwo zostało wniesione aportem.
W przypadku braku takiej zgody albo niemożności jej uzyskania, zarządca sukcesyjny może zwrócić się o jej udzielenie przez sąd. Na marginesie, zwróć uwagę, że zarządca sukcesyjny prowadzi przedsiębiorstwo pod jego dotychczasową firmą, jednak z dopiskiem ?w spadku?.
Pierwszą czynnością, jaką powinien powziąć zarządca sukcesyjny jest złożenie przed notariuszem wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, obejmujący składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.
Analogiczny wykaz składany jest po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego. Ponadto, właściciel przedsiębiorstwa w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, może zażądać od osoby, która pełniła funkcję zarządcy pisemnego sprawozdania z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku wraz ze wskazaniem stanu przedsiębiorstwa w spadku na chwilę wygaśnięcia zarządu.
Kontynuowanie działalności gospodarczej przez zarządcę
W okresie zarządu sukcesyjnego w mocy pozostają umowy zawarte przez zmarłego przedsiębiorcę z kontrahentami. Wszakże, w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego każda ze stron umowy może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia. Druga strona umowy zawartej przez przedsiębiorcę nie może jednak powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, jeżeli zaoferowane jej zostanie świadczenie wzajemne wynikające z zawartej z nią umowy.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego powoduje również, że umowy o pracę nie wygasają z chwilą śmierci pracodawcy. W takim przypadku wygasną one, gdy zarząd ten wygaśnie, o ile wcześniej przedsiębiorstwo nie zostanie przejęte przez spadkobiercę, małżonka albo osobę trzecią.
Na gruncie prawa administracyjnego sytuacja przedstawia się nieco inaczej. Mianowicie, decyzja związana z przedsiębiorstwem zmarłego wygasa w terminie trzech miesięcy od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Zarządca może wszakże złożyć w tym terminie wniosek o potwierdzenie przez organ który wydał decyzję, że może zostać ona wykonana.
W okresie zarządu sukcesyjnego właściciele przedsiębiorstwa partycypują w jego zyskach i stratach proporcjonalnie do ich udziału w przedsiębiorstwie. Na żądanie właścicieli przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny wypłaca im zaliczki na poczet przewidywanego zysku, chyba że byłoby to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki. Zaliczki mogą być wypłacane wyłącznie ze środków pieniężnych.
Udział w zyskach przedsiębiorstwa w spadku wiąże się także z odpowiedzialnością za jego długi. Za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku solidarną odpowiedzialność ponoszą zatem właściciele przedsiębiorstwa w spadku.
Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa wygasa z:
- upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
- dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości,
- dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę,
- upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego
- dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy.
- dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku.
- upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Sąd z ważnych przyczyn może wszakże, przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego na czas nie dłuższy niż pięć lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Tymczasowy przedstawiciel
Od zarządcy sukcesyjnego należy odróżnić tymczasowego przedstawiciela. Temu ostatniemu może zostać powierzony zarząd spadkiem w zakresie praw z udziału małżonka w przedsiębiorstwie. Dotyczy to zatem przypadku, gdy przedsiębiorstwo stanowiło składnik majątku wspólnego małżonków, z których jeden zmarł.
Ponadto, tymczasowego przedstawiciela można powołać do sprawowania zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego, do chwili objęcia we władanie tego przedmiotu przez osobę, na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny.
Do obowiązków tymczasowego przedstawiciela należy zarządzanie majątkiem spadkowym w zakresie praw z udziału w przedsiębiorstwie, spłata długów spadkowych, a następnie wydanie spadkobiercom majątku spadkowego zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą, a w każdym razie niezwłocznie po dokonaniu działu spadku.
Powołanie tymczasowego przedstawiciela odbywa się na podobnych zasadach, jak powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy. Podobne są również warunki jego rezygnacji i odwołania.
