Czym jest weksel in blanco i do czego służy?
Weksel in blanco, zwany także wekslem niezupełnym jest jednym ze sposobów zabezpieczenia wierzytelności. Jest to środek pomocny, ale mogą zdarzyć się takie sytuacje, w których nie przyniesie on wierzycielowi żadnego pożytku. Warto zatem wiedzieć, kiedy podpisywać ten rodzaj papieru wartościowego.
Sam weksel jest papierem wartościowym, który musi posiadać określone przez prawo cechy. Te cechy, to: nazwa weksel, bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej, wskazanie terminu płatności, podanie miejsca płatności oraz daty i miejsca wystawienia weksla. Poza tym, w wekslu powinna być wskazana osoba, na rzecz której ma zostać dokonana zapłata. A na koniec najważniejsze – czyli podpis wystawcy weksla. Bez podpisu nie ma weksla. Ale brak innych elementów może przesądzać o tym, że w dalszym ciągu mamy do czynienia z wekslem, tylko, że z wekslem in blanco.
W przypadku braku spłaty zabezpieczonej wierzytelności, wierzyciel wypełnia weksel in blanco. Musi przy tym uważać aby nie czynić tego niezgodnie z deklaracją wekslową. Weksel in blanco nie będzie ważny, jeżeli zostanie błędnie wypełniony. Jest to szczególnie istotne właśnie przy wekslach niezupełnych, bowiem niektóre elementy weksla in blanco zostają celowo pominięte przy jego wystawianiu. To wierzyciel wypełnia brakujące elementy aby móc realizować weksel.
Wystawca podpisując weksel in blanco ma również prawa z weksla. Przede wszystkim wierzyciel nie może działać świadomie na szkodę dłużnika uzupełniając weksel in blanco na zawyżoną kwotę. Może to bowiem doprowadzić do nie otrzymania zapłaty z weksla. Jak już bowiem była o tym mowa wyżej, taki weksel in blanco jest nieważny. Tylko gdy blankietowe pola weksla in blanco zostają uzupełnione zgodnie z deklaracją wekslową weksel stanowi zabezpieczenie, a pierwotny wierzyciel może puścić weksel w obieg. Nowy wierzyciel nabywając weksel nabywa wszelkie uprawnienia związane z wystawieniem weksla in blanco.
Elementy ważnego weksla in blanco – jak dłużnik musi wypełnić weksel?
Weksel in blanco to podpisany przez dłużnika blankiet wekslowy, który nie ma uzupełnionego co najmniej jednego elementu. Czyli np. może nie posiadać wskazanej daty czy miejsca płatności, wysokości należnej kwoty, remitenta (osoby, na rzecz której ma być dokonana płatność na podstawie weksla). Najczęściej stosowane są weksle, które nie mają żadnego z powyżej wskazanych elementów oprócz podpisu dłużnika lub poręczyciela (awalisty) i zwrotu “zapłacę za ten weksel”.
Jeśli wierzyciel zdecyduje się na użycie weksla, uzupełnia samodzielnie jego pozostałe elementy i na jego podstawie wszczyna postępowanie sądowe, a następnie egzekucyjne. Najczęściej, weksel in blanco to rodzaj weksla własnego, czyli takiego w którym osobą zobowiązaną do zapłaty jest wystawca weksla (np. nasz dłużnik). Rzadziej w przypadku weksla in blanco przybiera on formę weksla trasowanego, o którym szerzej niżej. W tym miejscu wystarczy wskazać, że w tego typu wekslach do zapłaty zobowiązana jest osoba wskazana przez trasanta (tzw. remitent).
Pamiętaj, że weksle in blanco nie muszą być wypełnione na żadnym urzędowym formularzu, wystarczy zwykła kartka papieru. Prawo wekslowe nie uzależnia też ważności weksla od uiszczenia opłaty skarbowej.
Deklaracja wekslowa – ważny dokument, konieczny do dochodzenia należności z weksla
Jak widać pozostawienie przez dłużnika w rękach wierzyciela weksla in blanco jest dosyć ryzykowne. W szczególności, że zdecydowana większość takich weksli nie posiada wpisanej kwoty należności, której może się domagać ich posiadacz. Zatem wierzyciel ma możliwość uzupełnienia weksla w zasadzie dowolną kwotą.
Pamiętaj, że weksel ma charakter abstrakcyjny. Co to oznacza? Że w chwili wystawienia weksla ten papier wartościowy zaczyna żyć niejako swoim własnym życiem. Nie jest istotne w jakich okolicznościach został sporządzony oraz jakie zobowiązanie zabezpieczał. Liczy się tylko treść weksla.
Właśnie dlatego nieodłącznym elementem weksla in blanco powinna być tzw. deklaracja wekslowa (porozumienie wekslowe). Mimo, że nie musi mieć ona formy pisemnej, w praktyce najczęściej występuje właśnie jako pisemna umowa pomiędzy wystawcą weksla a wierzycielem. W treści tej umowy strony regulują zasady, na jakich wierzyciel będzie mógł wypełnić przekazany mu do dyspozycji weksel in blanco. Deklarację wekslową pospisują obie strony czynności prawnej.
Wierzyciel będzie musiał wypełnić weksle zgodnie z zawartą umową (deklaracją), w przeciwnym razie dłużnik będzie mógł w toku procesu podnieść zarzut wypisania weksla niezgodnie z porozumieniem.
Najważniejszy zapis deklaracji wekslowej, to ten dotyczący sumy wekslowej – tak by kwota, na którą zostanie wypełniony weksel in blanco nie była całkowicie dowolna. Warto byś wiedział, że niedopuszczalne jest wskazanie sumy wekslowej w sposób nieprecyzyjny np. za pomocą klauzuli waloryzacyjnej. Suma wekslowa musi być jedną, konkretną kwotą, tak by dłużnik nie miał wątpliwości do zapłacenia jak dużej należności jest zobowiązany.
Skuteczność weksla in blanco dla przedsiębiorcy
Weksel in blanco jest stosunkowo przydatnym sposobem zabezpieczenia wierzytelności. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że główną jego zaletą jest przyspieszenie oraz ograniczenie kosztów egzekucji zabezpieczonej wierzytelności. Mogą jednak pojawić się sytuacje, w których okaże się on niewystarczający. Przykładowo, trasat może złożyć protest wekslowy. Jest to dokument, który sporządza notariusz. Oznacza on formalną odmowę przyjęcia weksla do zapłaty.
Co tak naprawdę daje weksel?
Pierwsza zaleta dochodzenia zapłaty należności na podstawie weksla (wypisanego weksla in blanco) to niższa opłata sądowa od pozwu. Wszczynając postępowanie sądowe o zapłatę, powód musi opłacić opłatę sądową w wysokości 5 % dochodzonej wierzytelności. Tymczasem, jeśli podstawą zapłaty jest weksel, wierzyciel będzie zobowiązany do zapłaty jedynie z tej kwoty. Co więcej, pozostałą część opłaty (3/4 z 5 % dochodzonej należności) będzie musiał uiścić dłużnik. Zapłata tej kwoty przez dłużnika będzie mu dopiero otwierać drogę do podjęcia obrony w postępowaniu sądowym.
Kolejną zaletą weksla jest to, że z reguły na jego podstawie sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Taki nakaz po pierwsze jest tytułem zabezpieczenia (tzn. można już na etapie jego uzyskania uruchomić komornika, który zabezpieczy majątek dłużnika – np. zablokuje środki ma jego rachunku bankowym).
Nadto nakaz zapłaty z weksla staje się natychmiast wykonalny po tym, jak dłużnik w ciągu dwóch tygodni od otrzymania takiego nakazu z sądu nie dokona płatności na rzecz wierzyciela. Po tym okresie wierzyciel może przystąpić do prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika bez względu na to, czy dłużnik ostatecznie podjął obronę przed wierzytelnością z weksla, czy nie.
Warto powiedzieć, że w przypadku weksli można w bardzo uproszczony sposób uzyskać dodatkowe zabezpieczenie w postaci poręczenia. Każda osoba podpisana na wekslu w innym miejscu niż wystawca staje się automatycznie poręczycielem jego zapłaty. Nie trzeba zatem przygotowywać odrębnej umowy, a wystarczy uzyskać podpis poręczyciela na wekslu. To znacznie upraszcza samą procedurę ustanawiania tego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności.
Warto jednak pamiętać, że weksel w żaden sposób nie zabezpiecza przed niewypłacalnością dłużnika. W takim wypadku np. zabezpieczenia rzeczowe (np. hipoteka, która pozwala zaspokoić się z nieruchomości z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami dłużnika) będą skuteczniejsze.
Zalety posiadacza weksla są jednocześnie wadami z punktu widzenia jego wystawcy. Nie da się ukryć, że dla dłużnika podpisanie weksla in blanco może stanowić pewne ryzyko. Niezadbanie o sporządzenie deklaracji wekslowej oraz nieuczciwe działanie wierzyciela, mogą doprowadzić do skrajnych sytuacji, w których dłużnik będzie pociągnięty do zapłaty długu, którego nigdy nie było, albo który istniał w niższej wysokości, niż wskazana suma wekslowa.
Warto również wspomnieć o wekslu na zlecenie. Weksel dotyczy relacji wierzyciela i wystawcy weksla. Weksel na zlecenie można przenosić na inną osobę, która wstępuje w miejsce wierzyciela jedynie poprzez zapis na wekslu. Jeżeli weksel zawiera klauzulę “nie na zlecenie” oznacza to, że do przeniesienia praw z weksla konieczne jest zawarcie umowy przelewu. Co prawda to wierzyciel uzupełnia weksel, jednak nie może dopisywać albo zmieniać klauzul wekslowych wpisanych przez wystawcę. Klauzule wekslowe mają bowiem na celu zabezpieczenie obu stron. Weksel in blanco stanowi tego najlepszy przykład.
Kiedy najczęściej dochodzi do wystawienia weksla in blanco?
Weksle najczęściej są stosowane dla zabezpieczenia wszelkiego rodzaju pożyczek i kredytów, gdyż trudno wyobrazić sobie lepszą formę zabezpieczenia interesów pożyczkodawcy.
Weksle często spotyka się też w stosunkach między przedsiębiorcami. Podpisanie weksla przez jednego z nich ma stanowić skuteczne zabezpieczenie wykonania umowy.
Coraz częściej też prawo wekslowe przychodzi również w sukurs pracodawcom, którzy w formie weksla zabezpieczają nie tylko mienie powierzone pracownikowi, ale także zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej.
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o istnieniu czegoś takiego jak weksel trasowany (inaczej weksel ciągniony). W przypadku weksla trasowanego wystawca weksla (trasant) zobowiązuje inną osobę (ta osoba to trasat) do bezwarunkowego zapłacenia określonej na wekslu sumy pieniężnej osobie trzeciej (remitentowi).
Prosty przykład: stolarz zakupił w tartaku deski dębowe, za które jeszcze nie zapłacił. Z kolei właściciel tartaku nie zapłacił jeszcze przewoźnikowi, który dostarczył mu ścięte drzewa. W tej sytuacji właściciel tartaku może polecić w wekslu trasowanym, by stolarz zapłacił określoną sumę pieniężną bezpośrednio przewoźnikowi. Wówczas właściciel tartaku będzie trasantem, stolarz trasatem, natomiast przewoźnik remitentem.
Warto nadmienić, że weksel często jest utożsamiany z czekiem, chociaż to nie jest do końca to samo. Kwestie dotyczące czeku reguluje prawo czekowe, które nie ma zastosowania do weksli. W przypadku czeku trasatem (czyli osobą zobowiązaną do zapłaty) pozostaje zawsze bank.
