Definicja – urlop wypoczynkowy
Na wstępie należy określić, czym jest urlop wypoczynkowy. Definicja doktrynalna podaje, że jest to świadczenie majątkowe pracodawcy, które polega na zwolnieniu pracownika z wykonywania pracy. Jest udzielane w zamian za pracę wykonywaną w innym czasie i ma na celu zapewnienie wypoczynku i regeneracji sił, przy jednoczesnym zapewnieniu wynagrodzenia za czas odpoczynku.
Mówiąc prostszym językiem, urlop wypoczynkowy:
- ma charakter coroczny,
- jest płatny,
- powinien być nieprzerwany (pracodawca musi zapewnić pracownikowi urlop wypoczynkowy w całości, jako jeden nieprzerwany okres, za który przysługuje wynagrodzenie równe temu, jak gdyby ten w tym czasie pracował. Na wniosek pracownika, urlop wypoczynkowy może zostać podzielony na części. Z tym, że chociaż jedna część urlopu wypoczynkowego powinna trwać przynajmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych).
Okres zatrudnienia a urlop wypoczynkowy
Kodeks pracy uzależnia wymiar urlopu od liczby przepracowanych lat. Wlicza się w nie poprzednie okresy zatrudnienia. Nie ma znaczenia sposób ustania stosunku pracy, czy ewentualne przerwy w zatrudnieniu. Wyjątkiem jest czas pobierania zasiłku dla bezrobotnych – tego okresu nie bierze się pod uwagę przy określaniu liczby dni urlopu wypoczynkowego. W dalszej części artykułu znajdują się szczegółowe wyliczenia i przykłady w tym zakresie.
Urlop wypoczynkowy a wykształcenie – obliczanie okresu zatrudnienia
Kodeks pracy do okresu zatrudnienia pracownika wlicza także jego czas spędzony na ostatnim, ukończonym szczeblu edukacji. Jego wysokość różnicuje się następująco:
- Zasadnicza lub równorzędna szkoła zawodowa – maksymalnie 3 lata (różne dla różnych programów nauczania i czasu trwania nauki)
- Średnia szkoła zawodowa – maksymalnie 5 lat (różne dla różnych programów nauczania i czasu trwania nauki)
- Szkoła zawodowa (średnia) dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i równorzędnych – 5 lat
- Średnia szkoła ogólnokształcąca – 4 lata
- Szkoła policealna – 6 lat
- Uczelnia wyższa (zarówno na 1. I 2. stopniu) – 8 lat,
Niekiedy zdarza się, że pracownik posiada dyplomy 2 różnych uczelni wyższych. Nie sumujemy jednak okresu związanego z ukończeniem dwóch uczelni wyższych nadal jest to 8 lat. Po ukończonych studiach i dwóch latach pracy pracownikowi będzie przysługiwał urlop w wymiarze 26 dni.
Urlop wypoczynkowy – jak obliczać jego wymiar?
Granica determinująca wymiar urlopu została ustalona przez ustawodawcę na 10 lat.
Jeżeli pracownik pracujący na pełen etat zatrudniony jest krócej, należy mu się 20 dni urlopowych w roku. W przypadku gdy okres ten wynosi minimum 10 lat, przysługuje mu 26 dni urlopu wypoczynkowego w roku. Zatrudnienie pracownika w niepełnej formule czasu pracy powoduje, że urlop ustala się proporcjonalnie do jego wymiaru. Co ważne, niepełny dzień urlopu „podciąga się” zawszę w górę.
- Pani Kasia jest recepcjonistką. Jako młoda mama, pracuje w wymiarze 1/4 etatu. Ma już spore, 11 letnie doświadczenie zawodowe. Przysługuje jej urlop w wymiarze:
26 dni * 4 = 6,5 dnia.
Cały urlop wypoczynkowy będzie więc wynosił 7 dni. - Pani Karolina jest logopedą i pracuje w przedszkolu w wymiarze 1/2 etatu. Do pracy przyszła zaraz po studiach, więc wymiar urlopu oblicza się na podstawie liczby dni urlopowych dla pracownika zatrudnionego krócej niż 10 lat:
20 dni* 2 = 10 dni.
Pani Karolinie przysługuje 10 dni urlopu wypoczynkowego.
W statucie, regulaminie czy indywidualnej umowie o pracę można jednak ustalić wyższy wymiar urlopu wypoczynkowego niż przewiduje Kodeks Pracy.
Pierwsza praca a prawo do urlopu
W pierwszej pracy, pracownik będzie nabywał prawo do urlopu proporcjonalnie z każdym kolejnym miesiącem w wymiarze 1/12 przysługujących mu dni. W pełnym wymiarze urlop będzie przysługiwał mu z kolejnym rokiem kalendarzowym.
- Piotr 1 października 2019 roku rozpoczął pracę w gminie (zaraz po studiach). Z każdym kolejnym miesiącem otrzymywał prawo do 1,66 dnia urlopowego (20 dni/ 12 miesięcy). 2 grudnia przysługiwało mu 3,33 dnia urlopowego. Jeżeli Piotr chciałby wziąć urlop w okresie świątecznym, może wykorzystać 4 dni urlopu. 2 stycznia Piotrowi będzie natomiast przysługiwał już pełen wymiar urlopu (kolejny rok kalendarzowy).
Dni urlopu – pracujące czy nie?
Urlop wypoczynkowy obowiązuje w dniach pracy pracownika, zgodnie z rozkładem czasu pracy w wymiarze godzinowym i dobowym. W przypadku pracy od poniedziałku do piątku – weekendy nie są brane pod uwagę podczas ustalania terminu urlopowego. Jeżeli jednak zgodnie z rozkładem pracy pracownik pracuje w niedziele i święta – rozlicza się je jako normalne dni pracy.
Nieletni pracownicy
W przypadku pracowników niepełnoletnich, po pół roku od momentu rozpoczęcia pierwszej pracy, zyskują oni prawo do urlopu w wymiarze 12 dni. Po roku, wymiar ten zwiększony jest do tego, przysługującego pracownikom zatrudnionym powyżej 10 lat – 26 dni. Gdy pracownik osiąga pełnoletniość, wymiar urlopu wypoczynkowego zostaje obniżony do 20 dni roboczych. W przypadku zatrudnienia i jednoczesnej nauki, uczeń ma możliwość skorzystania z urlopu w czasie ferii szkolnych.
Podsumowanie
Urlop wypoczynkowy jest konieczny, nawet, gdy uwielbiamy swoją pracę. Dlatego też ustawodawca zagwarantował nam minimalną liczbę dni, w które musimy odpocząć, pracując na umowę o pracę. Wymiar urlopu zależy głównie od przepracowanych lat i ukończonych szkół, a także od wymiaru zatrudnienia czy wieku pracownika. Część uprawnień leży jednak po stronie pracodawcy, który może zwiększyć liczbę dni urlopowych dla pracownika przez m.in. regulamin pracy.
Art. 167 kp – odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego
Zgodnie z art. 167 kodeksu pracy, pracodawca może w każdej chwili odwołać pracownika z urlopu wypoczynkowego i polecić mu stawienie się w pracy. Pracownik, który otrzyma takie polecenie powinien bez zbędnej zwłoki przerwać urlop wypoczynkowy i niezwłocznie (czyli bez zbędnej zwłoki) stawić się w pracy.
Jeśli pracownik odmówi, pracodawca może wymierzyć mu karę porządkową lub nawet rozwiązać z nim umowę o pracę i to w trybie dyscyplinarnym (tzn. bez wypowiedzenia).
Zaznaczam jednak, że pracodawca nie może odwołać pracownika z urlopu wypoczynkowego bez uzasadnionej przyczyny. Wspomniany przepis art. 167 kodeksu pracy wskazuje warunki, jakie muszą być spełnione, żeby pracodawcy przysługiwało takie uprawnienie oraz określa jakie roszczenia przysługują z tego tytułu pracownikowi.
Po pierwsze więc pracownika można odwołać z urlopu wypoczynkowego w wypadku powstania okoliczności w związku, z którymi obecność pracownika w zakładzie pracy jest konieczna. Będzie to dotyczyć sytuacji, w której realizacja określonego nagłego zadania będzie możliwa tylko i wyłącznie przez tego pracownika, a żadnego rodzaju zastępstwo (przez inną osobę) nie będzie możliwe.
Po drugie kodeks pracy wymaga, żeby te okoliczności, o których mowa powyżej, nie były pracodawcy znane w chwili, kiedy pracownik rozpoczynał urlop. Innymi słowy, jeśli pracodawca będzie zdawał sobie sprawę z tego, że w okresie urlopu pracownika mogą takie okoliczności zaistnieć, a mimo tego, udzielił pracownikowi tego urlopu, odwołanie go będzie nie możliwe (w każdym razie bezprawne).
Co więcej w związku z odwołaniem pracownika z urlopu pracodawca jest zobowiązany pokryć wszystkie koszty pracownika wynikłe bezpośrednio z tej sytuacji, czyli przykładowo: koszty przejazdu powrotnego, koszty zakwaterowania, które pracownik poniósł z góry i ostatecznie nie wykorzystał lub nie mógł otrzymać ich zwrotu. Niektórzy uważają także, że dotyczy to nie tylko kosztów dotyczących pracownika, ale także członków jego rodziny, którzy przebywali z nim na urlopie, i również byli zmuszeni do przerwania własnego urlopu w związku odwołaniem pracownika.
Dosyć skomplikowana wydaje się sytuacja, w której pracodawca odwołuje pracownika z urlopu wypoczynkowego wbrew warunkom wskazanym w treści art. 167 kodeksu pracy, czyli np. w sytuacji, kiedy ma możliwość zapewnienia zastępstwa pracownika lub gdy robi to ze względu na okoliczności, o których miał wiedzę już w chwili, gdy pracownik rozpoczynał urlop.
Jak wspomniałem pracownik nie wykonując polecenia pracodawcy naraża się na możliwość dyscyplinarnego zwolnienia. Co prawda pracownik ma możliwość odmowy wykonania polecenia pracodawcy w sytuacji kiedy jest ono sprzeczne z prawem. Można więc przyjąć, że gdyby pracownik wiedział, że pracodawca odwołuje go z urlopu niezgodnie z zasadami wskazanymi w art. 167 kodeksu pracy, mógłby odmówić wykonania tego polecenia bez żadnych konsekwencji. Należy jednak zauważyć, że w praktyce bardzo często będzie tak, że pracownik nie będzie miał na bieżąco możliwości zweryfikowania tego, czy pracodawca odwołuje go z urlopu zgodnie z prawem.
Co zatem, jeśli pracownik już po powrocie z urlopu, dowie się, że odwołanie go było bezprawne? W takim przypadku pracownik może domagać się naprawienia pełnej szkody związanej z utratą wypoczynku, w tym również – moim zdaniem – zadośćuczynienia za zmarnowany urlop.
Uważam także, że w skrajnych przypadkach (ewidentne i rozmyśle bezprawne odwołanie z urlopu mające znamiona szykany) mogą być podstawą do rozwiązania przez pracownika umowy o pracę w trybie bez wypowiedzenia z winy pracodawcy. Można bowiem przyjąć, że zapewnienie pracownikowi właściwego odpoczynku celem regeneracji sił fizycznych i umysłowych wchodzi w zakres podstawowego obowiązku pracodawcy jakim jest zapewnienie pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Jak się zatem zabezpieczyć przed bezprawnym wezwaniem z urlopu wypoczynkowego?
O ile pracodawca nie wyda takiego polecenia, pracownik nie musi informować pracodawcy gdzie wyjeżdża na urlop, ani nie musi zapewnić pracodawcy możliwości swobodnego z nim kontaktu. Skoro pracodawca nie będzie mógł skontaktować się z pracownikiem, to nie będzie mógł mu wydać polecenia przerwania urlopu.
