Umowa dowodowa
Niedawno weszła w życie duża nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego, która szczególnie powinna zainteresować wszystkich przedsiębiorców. Wśród ogromnej ilości zmian przywrócono do kodeksu tzw. odrębne postępowanie gospodarcze. Ma ono przede wszystkim służyć temu, aby spory sądowe z udziałem przedsiębiorców procedowane były znacznie szybciej, niż obecnie.
Szczególnie ciekawą zmianą (nieznaną dotąd polskiemu prawu) jest wprowadzenie tzw. umowy dowodowej. Z uwagi na jej innowacyjność oraz wpływ na przebieg procesu, myślę, że warto przedstawić jej główne założenia i potencjalne efekty jej zastosowania.
Umowa dowodowa ? co to?
Analizując nowo dodany art. 458(9) KPC, który kompleksowo reguluje tę nową instytucję prawną, umowę dowodową można zdefiniować następująco:
Jest to porozumienie zawierane przez strony danego stosunku prawnego, w którym wyłącza się konkretne dowody ? nie ma zatem możliwości powoływania się na nie w toku sporu sądowego. Kodeks stawia następujące 3 warunki, które muszą być spełnione, aby wyłączenie dowodów było skuteczne:
- W umowie należy wymienić konkretne (określone) dowody. Z uwagi na brak szczegółowych regulacji w tym zakresie, wydaje się, że można wykluczyć pewne rodzaje dowodów (np. z dokumentu), albo konkretne dowody (np. zeznania świadka Mariana Kowalskiego, który np. jest szefem firmy).
- Trzeba również określić stosunek prawny odnoszący się do danej umowy dowodowej.
- Powyższy stosunek prawny musi swoje źródło mieć w umowie.
Sposoby zawarcia umowy dowodowej
Zgodnie z powołanym wyżej przepisem KPC umowę dowodową można zawrzeć w dwóch formach:
- na piśmie pod rygorem nieważności,
- ustnie przed sądem.
Udostępnienie dwóch różnych możliwości zawarcia umowy dowodowej jest efektem tego, że można ją zawrzeć zarówno przed ewentualnym procesem sądowym, jak i w jego trakcie (nie tylko na pierwszym posiedzeniu).
Trzeba jednak pamiętać, że zawarcie w trakcie procesu umowy dowodowej wykluczającej dowód, który został już dopuszczony nie będzie wywierać zamierzonego skutku. Kodeks postępowania cywilnego wskazuje bowiem, że objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej. Zatem ? jeżeli chcemy wykluczyć dany dowód ? trzeba to zrobić przed jego przeprowadzeniem przez sąd.
Ponadto przepisy wykluczają możliwość zawarcia umowy dowodowej pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (umowa jest wtedy nieważna).
Nieważność i bezskuteczność umowy dowodowej
Przepisy regulujące umowę dowodową wskazują również jak i kiedy można wnioskować o uznanie jej za nieważną i bezskuteczną. Jeżeli strona chce podważyć skuteczność umowy dowodowej może to zrobić najpóźniej na posiedzeniu, na którym się na nią powołano. Jeżeli zaś uczyniono to w piśmie procesowym ? najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.
Plusy i minusy umowy dowodowej
Z pewnością zastosowanie umowy dowodowej może przyczynić się do jeszcze szybszego procedowania sprawy. Również strony będą miały pewność, że pewnych dowodów druga strona nie powoła. To z kolei ułatwi stronom postępowania prowadzenie sprawy. Co ważne, zgodnie z KPC, również sąd nie może z urzędu dopuścić dowodu, który został wyłączony umową dowodową.
Pozostaje jednak druga strona medalu. Jak wyglądać będzie proces, jeżeli strony wyłączą możliwość powołania znaczących dowodów? Albo wykluczą bardzo dużo rodzajów dowodów? W takiej sytuacji dojście do prawdy materialnej i wydanie sprawiedliwego wyroku może być znacznie utrudnione. Ustawodawca przewidział taką możliwość wprowadzając następującą regulację (§ 7 omawianego artykułu):
Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio.
Jeżeli zatem w sprawie nie uda się zebrać wystarczającego materiału dowodowego, sąd będzie bazował na twierdzeniach stron procesu. Pozostaje tylko pytanie, czy to wystarczy do wydania obiektywnego i sprawiedliwego wyroku?
W środowisku prawniczym pojawiają się również głosy, że instytucja umowy dowodowej może prowadzić do pewnych nadużyć. Chodzi tu głównie o duże firmy, które mogą ?dodawać? do swoich ? już rozbudowanych umów ? kolejne postanowienia w zakresie wyłączenia konkretnych dowodów. Jeżeli dany przedsiębiorca taką umowę podpisze, nie mając świadomości znaczenia tych postanowień, może znaleźć się w trudnej sytuacji procesowej.
Podsumowanie
Miejmy jednak nadzieję, że wprowadzenie umowy dowodowej przyniesie jedynie korzyści wymiarowi sprawiedliwości, a strony będą korzystać z tego uprawnienia rozważnie.