ul. Kazimierza Wielkiego 1

Wrocław

biuro@adwokat-wroclaw.biz.pl

kontakt email: 24h / 7 dni w tygodniu

+ 48 695 560 425

8.30 - 16.30 - dni robocze

Pon - Pt: 8:30 - 16:30

Obsługa Klienta

Testament ustny – kiedy można sporządzić wg kodeksu cywilnego

testament ustny

Blog Kancelarii Klisz i Wspólnicy – najnowsze informacje prawne weryfikowane przez zawodowych adwokatów i radców prawnych

Choć testament może Ci się kojarzyć głównie z kartką papieru podpisaną przez zmarłego, to musisz wiedzieć, że nie tylko testament pisemny ma rację bytu w polskim porządku prawnym…

Wyobraź sobie, że ktoś ulega poważnemu wypadkowi, np. zostaje zakleszczony w aucie. Nie jest pewne, czy uda się tą osobę uratować ani ile czasu jej jeszcze zostało. Jest jednak świadoma tego, co się dzieje. W takiej sytuacji trudno kazać jej spisywać swoją ostatnią wolę w formie testamentu holograficznego (pisemnego), wzywać urzędnika, aby ważnie sporządzić testament allograficzny (urzędniczy) lub tym bardziej nie ma możliwości sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego… W takich sytuacjach wymienione formy testamentów zwykłych zawodzą i “do akcji” wkraczają testamenty szczególne. 

Mogą być one sporządzone tylko w szczególnych okolicznościach. Co więcej, ich skuteczność jest ograniczona w czasie – są bowiem skuteczne tylko przez okres 6 miesięcy od momentu ustania tych szczególnych okoliczności uzasadniających ich sporządzenie. Jeżeli w tym czasie nastąpi śmierć testatora, testament będzie skuteczny. Natomiast jeśli jego śmierć nastąpi po upływie 6 miesięcy, wówczas taki testament szczególny nie będzie wywoływać skutków prawnych.

Jeśli chodzi o testamenty szczególne Kodeks cywilny przewiduje 3 formy tych testamentów:

  • tytułowy testament ustny (który ma największe znaczenie praktyczne i o którym więcej przeczytasz poniżej);
  • testament wojskowy;
  • testament podróżny.

spadkodawca oświadcza

Kiedy można sporządzić testament ustny — warunki

W praktyce ten rodzaj testamentu występuje dość często, ale też dość często jest fałszowany. Testament ustny można sporządzić w 2 przypadkach:

  1. Po pierwsze wtedy, kiedy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy.
  2. Druga sytuacja, w której można sporządzić testament ustny to stan, w którym wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Co to dokładnie oznacza? Sprawdź w dalszej części artykułu. 🙂

Jeżeli któraś z ww. podstaw występuje, testator może sporządzić testament ustny. Polega to po prostu na tym, że testator oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Obawa rychłej śmierci spadkodawcy

Co do pierwszej z ww. przesłanek, czyli obawy rychłej śmierci spadkodawcy (testatora), trzeba podkreślić, że musi to być obawa obiektywnie uzasadniona. To oznacza, że nie może być to efekt subiektywnego przekonania testatora, że niedługo umrze. Chodzi raczej o rzeczywistą sytuację zdrowotną, w której się znalazł. Trzeba też zwrócić uwagę, że nie można korzystać z formy testamentu ustnego, jeżeli ktoś pozostaje w zamiarze popełnienia samobójstwa. Takie okoliczności nie uzasadniają sporządzenia testamentu w formie ustnej.

Szczególne okoliczności uniemożliwiające spisanie testamentu w innej formie

Choć rzadko zdarza się, aby sporządzenie testamentu w innej formie było niemożliwe, o tyle ze “szczególnym utrudnieniem” możemy mieć do czynienia znacznie częściej – gdy sporządzenie testamentu zwykłego napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Przykładowo, w przypadku:

  • klęsk żywiołowych;
  • sytuacji losowych;
  • gdy testator, sporządza testament allograficzny, licząc na pomoc ze strony osoby urzędowej, która jednak popełnia błąd skutkujący nieważnością takiego testamentu (wówczas taki testament można potraktować jako testament ustny).

W takich sytuacjach testator może ujawnić swoją ostatnią wolę ustnie.

Testament ustny – świadkowie

Aby testament ustny był ważny i skutecznie sporządzony, wymaga to obecności co najmniej trzech świadków.

Musisz jednak wiedzieć, że nie każda osoba takim świadkiem może zostać…

Rozróżniamy dwie grupy przeszkód, które uniemożliwiają występowanie w roli świadka – bezwzględne i względne.

Przeszkody bezwzględne

Przeszkody bezwzględne oznaczają, że dana osoba nie może być świadkiem przy sporządzaniu jakiegokolwiek testamentu. Poniższe okoliczności eliminują taką osobę w ogóle z możliwości bycia świadkiem:

  1. Po pierwsze dotyczy to osób, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że świadkiem nie może być osoba niepełnoletnia ani ubezwłasnowolniona.
  2. Dalej nie może być świadkiem osoba niewidoma, głucha lub niema. Tutaj jedna z tych
    ułomności wystarczy, aby daną osobę wyeliminować.
  3. Nie może być też świadkiem ktoś, kto nie potrafi lub nie może czytać i pisać.
  4. Nie może być również świadkiem osoba, która została prawomocnie skazana wyrokiem
    sądowym za składanie fałszywych zeznań.UWAGA! 
    Ostatnia przeszkoda działa od momentu uprawomocnienia się orzeczenia do momentu zatarcia skazania. Osoba skazana za składanie fałszywych zeznań w tym okresie nie może występować w roli świadka testamentu.

Jeżeli któraś z ww. osób będzie jednym ze świadków testamentu, niestety oznaczać to będzie
nieważność testamentu sporządzonego w obecności takiego świadka.

Przeszkody względne

Względna niezdolność do bycia świadkiem może być wynikiem dwóch okoliczności:

  1.  Nieznajomości języka w którym testator sporządza testament lub
  2.  Zainteresowania treścią testamentu.

Co do drugiej przeszkody – chodzi o to, że świadek nie może na podstawie testamentu uzyskać jakiejkolwiek korzyści. To oznacza, że na rzecz świadka nie można dokonać jakiegokolwiek przysporzenia. Świadkiem nie może być też ktoś bliski osoby, która otrzymuje jakąś korzyść – a więc małżonek takiej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Jaki z tego wniosek? Dobierając świadków przy sporządzeniu testamentu, najlepiej jest wybrać osoby obce, które nie są powiązane małżeństwem, pokrewieństwem, powinowactwem z beneficjentami.

Co jednak stanie się w sytuacji, kiedy mimo tego ograniczenia taka osoba uczestniczyłaby przy sporządzaniu testamentu?

  • W pierwszej kolejności powinno to oznaczać wyłącznie nieważność tego postanowienia, w którym czy to świadek, czy osoba mu bliska otrzymuje jakąkolwiek korzyść majątkową. Natomiast inne postanowienia zamieszczone w tym testamencie powinny być ważne i
    skuteczne.
  • Jednak gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez tego nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Świadomość świadków

W praktyce pojawia się problem, gdy zmarły rzeczywiście na tzw. łożu śmierci umiera i przed śmiercią składa oświadczenie, które można by potraktować jako rozrządzenia na wypadek śmierci. Zdarza się, że dzieje się to w obecności osób, które w chwili składania tego oświadczenia nie są świadome, że właśnie biorą udział w sporządzaniu testamentu. Przykładowo: pracownicy personelu szpitala albo inni pacjenci. Niestety oświadczenia złożonego w obecności tych osób nie można potraktować jako testamentu ustnego. Świadkowie muszą mieć bowiem świadomość, że uczestniczą w sporządzaniu testamentu.

Jak potwierdzić treść testamentu ustnego przed sądem — zeznania świadków

Aby testament ustny mógł stanowić podstawę do dziedziczenia, musi zostać utrwalony na jeden z dwóch sposobów, które zostały przewidziane w Kodeksie cywilnym.

  1. Po pierwsze, jeden ze świadków albo osoba trzecia (często prawnik) może spisać treść oświadczenia spadkodawcy na podstawie tego, co sam usłyszał albo z relacji świadków. W takim wypadku konieczne jest spełnienie pewnych wymagań formalnych takiego dokumentu. Trzeba podać miejsce i datę złożenia oświadczenia złożonego przez testatora, miejsce i datę sporządzenia pisma potwierdzającego treść oświadczenia. Następnie taki dokument musi podpisać albo trzech świadków albo spadkodawca i dwaj świadkowie (oczywiście jeżeli spadkodawca jeszcze żyje i jest w stanie się podpisać).
  2. Jest jeszcze drugi sposób potwierdzenia testamentu ustnego – a mianowicie potwierdzenie treści dokonywane przed sądem. Treść testamentu ustnego może być też potwierdzona poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Ten tryb ma co do zasady zastosowanie w przypadku, kiedy nastąpiła już śmierć spadkodawcy.Co ważne, KC stanowi, że “jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków”. Pamiętaj jednak, że jeżeli we wniosku o przesłuchanie świadków podano ich więcej, np. 5 to sąd może zrezygnować tylko z jednego, czyli pozostałych 4 musi przesłuchać. W związku z tym nie warto podawać wielu świadków.

Te dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego się wzajemnie wykluczają, tzn. można w danym przypadku zastosować tylko jeden z nich!

Treść testamentu ustnego można stwierdzić w oznaczonym terminie od dnia złożenia ostatniej woli – jak długo ważny jest testament?

Istotną kwestią jest jeszcze termin, w którym można stwierdzić treść testamentu ustnego.

W pierwszym z ww. przypadków (tj. potwierdzenia pisemnego przez świadka lub osobę trzecią) od złożenia ostatniej woli nie może upłynąć okres dłuższy niż 1 rok.

Zaś co do sądowego stwierdzenia treści testamentu –  przepisy stanowią, że zeznania świadków muszą być złożone w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku. Jednak ponieważ polskie sądy nie działają szybko i sprawnie, już od dawna w praktyce przyjmuje się że samo przesłuchanie świadków nie musi nastąpić w ciągu ww. 6 miesięcy. Może nastąpić później, natomiast w tym terminie musi być do sądu złożony wniosek o ich przesłuchanie.

Podsumowanie

Niestety testament ustny jest w praktyce często fałszowany. Wystarczy w zasadzie znaleźć 3 osoby, które będą zgodnie zeznawać co do tego, że uczestniczyły w sporządzaniu testamentu ustnego. Wówczas  bez problemu można próbować wykazywać, że zmarły złożył takie, a nie inne oświadczenie na wypadek śmierci.

Picture of adwokat Iwo Klisz

adwokat Iwo Klisz

Prawnik, założyciel i wspólnik zarządzający w "Klisz i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych". Specjalista z zakresu prawa pracy, prawa rodzinnego, spadkowego oraz gospodarczego. Były wykładowca akademicki na Uniwersytecie Wrocławskim, autor wielu publikacji w prasie fachowej, bloger oraz YouTuber

tel. 695 560 425, e-mail: i.klisz@kancelaria-klisz.pl

Nasze eksperckie wypowiedzi w ogólnopolskich i lokalnych mediach:

Założyciel Kancelarii jest nie tylko twórcą wielu publikacji w prasie branżowej, ale także popularnym autorem komentarzy eksperckich w największych portalach informacyjnych oraz stacjach telewizyjnych.

Nasi prawnicy są do Twojej dyspozycji:

Nasi eksperci czekają na Twoją wiadomość - napisz teraz

Pomoc doświadczonego adwokata
Pomożemy Ci w każdej sprawie sądowej
Porady prawne on-line
Zdalne porady prawne u adwokata bez konieczności wychodzenia z domu lub z biura
Zachowek - wszystko, co musisz wiedzieć
POBIERZ DARMOWEGO EBOOKA: ZACHOWEK WSZYSTKO, CO MUSISZ WIEDZIEĆ

Każdy z nas intuicyjnie wie, czym jest zachowek i kiedy się należy. Jednakże w rzeczywistości jest to skomplikowana instytucja prawa spadkowego. W zależności od wielu czynników, jego wysokość może być bardzo różna. Co więcej, istnieje wiele sytuacji, w których żądanie zachowku nie jest dopuszczalne.

W ebooku odpowiadamy na następujące pytania:

    • Kiedy i komu przysługuje zachowek?
    • Kiedy można go dochodzić?
    • Ile wynosi zachowek?

Dodatkowo w e-booku: zachowek a testament, darowizna i zapis windykacyjny. 

Wpisz maila, abyśmy mogli udostępnić Ci ebooka.