Testament notarialny jest najbezpieczniejszą formą sporządzenia ostatniej woli spadkodawcy. Z uwagi na to, że stanowi on dokument mocy urzędowej – a nie dokument prywatny, jak w przypadku pozostałych testamentów – jest najtrudniejszym do podważenia dokumentem w sensie dowodowym. Mimo swojego urzędowego charakteru, ustawodawca zdawał sobie sprawę, że w niektórych sytuacjach testament notarialny może być nieważny. W konsekwencji, przewidziano możliwości jego podważenia.
Stąd temat dzisiejszego artykułu: czy testament notarialny zawsze będzie ważny? O tym, a także o jego cechach charakterystycznych oraz możliwościach, jakie daje porozmawiamy dziś z radcą prawnym Anną Klisz.
Dzień dobry Pani Mecenas. Może na początek porozmawiajmy o tym, jakie formy testamentu mamy do wyboru w polskim porządku prawnym?
Dzień dobry. Testamenty dzielą się na zwykłe, w skład których wchodzi testament pisemny, ustny oraz notarialny. Natomiast jeśli chodzi o testamenty szczególne – ich sposób sporządzenia jest uzależniony od nadzwyczajnych sytuacji życiowych. Może być to zagrożenie życia lub katastrofa. Są nimi testament wojskowy, czy podróżny.
Ten ostatni może być sporządzony podczas podróży, na polskim statku morskim lub powietrznym, przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Z doświadczenia jednak wiem, że obecnie już raczej odstępuje się akurat od tej formy testamentu. Powstał on bowiem w czasach, kiedy podróże były rzadkością – a osobom podróżującym towarzyszyło wiele obaw związanych np. z lotem samolotem.
To bardzo ciekawy wątek. Przejdźmy jednak do naszego tytułowego testamentu notarialnego. Czym on się właściwie różni od innych testamentów?
Testament notarialny – jak już jego nazwa wskazuje – spisany jest zawsze w obecności notariusza. Testament w formie aktu notarialnego gwarantuje, że przyjęte zapisy są zgodne z prawem, a testament jest prawidłowy i będzie ważny w przyszłości. A przede wszystkim – wywoła oczekiwane skutki prawne, zgodnie z wolą testatora, po jego śmierci.
Dlaczego akurat on daje nam taką gwarancję?
Dzięki sporządzeniu testamentu w obecności notariusza – który niezaprzeczalnie posiada odpowiednią wiedzę prawniczą – zapisy testamentu są jednoznaczne, zrozumiałe i bardzo trudne do podważenia. Co więcej, notariusz ma obowiązek zadbać o to, aby sam dokument nie posiadał jakichkolwiek wad formalnych czy omyłek pisarskich.
Jak wygląda spisanie testamentu u notariusza?
Przy dokonywaniu czynności notarialnej notariusz jest obowiązany stwierdzić tożsamość osób biorących udział w czynności. Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do dokonania czynności prawnych. Przy odczytaniu aktu notarialnego, notariusz powinien być przekonany o tym, że osoby biorące udział w czynności dokładnie rozumieją treść oraz znaczenie aktu, a akt jest zgodny z ich wolą. Akt notarialny przed podpisaniem powinien być odczytany przez notariusza lub przez inną osobę w jego obecności.
A czy testament notarialny można odwołać, tak jak na przykład testament własnoręczny?
Testament notarialny można odwołać w każdym momencie w całości lub w części, tak jak w przypadku testamentu własnoręcznego. Natomiast jego odwołanie musi zostać dokonane również w formie aktu notarialnego.
Przejdźmy do pytania kluczowego dzisiejszego artykułu. Czy testament notarialny zawsze będzie ważny?
Nie zawsze. Mimo, że testament notarialny jest sporządzany przez notariusza, który posiada odpowiednie kwalifikacje prawne, ustawodawca musiał przewidzieć możliwość jego podważenia. Przede wszystkim, taki testament można podważyć, jeśli występują w nim wady oświadczenia woli.
Czego mogą dotyczyć takie wady?
Wyróżnia się trzy rodzaje wad oświadczeń woli, skutkujące nieważnością testamentu. Dotyczą one zarówno testamentu notarialnego, jak i tych pozostałych. Wadą oświadczenia woli w testamencie jest:
- Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
- Błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem nie sporządziłby testamentu tej treści.
- Okoliczność, gdy testament sporządzony był pod wpływem groźby.
Czy łatwo podważyć testament notarialny?
Nie ukrywam, że podważenie testamentu notarialnego jest bardzo trudne. Żeby tego dokonać – konieczne jest posiadanie naprawdę mocnych dowodów. Z doświadczenia wiem, że najczęstszym argumentem przemawiającym za unieważnieniem testamentu jest pierwsza z wymienionych przeze mnie przesłanek. Dość często powołują się na nią członkowie rodziny w sytuacji, gdy spadkodawca przepisuje cały majątek na osobę spoza kręgu rodzinnego. O wiele łatwiej jest taki testament odwołać.
Co w takiej sytuacji?
Powołując się na przesłankę sporządzenia testamentu w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji, zazwyczaj to ustawowi spadkobiercy powołują się na fakt, iż testator w dacie sporządzania testamentu nie był w stanie zrobić tego w sposób świadomy ? np. z powodu choroby psychicznej albo gdy inna osoba wpłynęła na treść testamentu groźbą bezprawną.
Czy mamy określony czas na unieważnienie testamentu?
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym osoba – która powołuje się na wcześniej wymienione przeze mnie przesłanki unieważnienia testamentu – ma określony termin. A mianowicie 3 lata od momentu, w którym dowiedziała się o przyczynie nieważności. Natomiast sam termin o powzięciu informacji o przyczynie nieważności też nie jest nieograniczony. Unieważnienia testamentu można żądać w ciągu 10 lat od otwarcia spadku.
Rozumiem. Myślę, że poruszyliśmy już wszystkie kwestie związane z dzisiejszym tematem. A co najważniejsze – uzyskaliśmy odpowiedź na pytanie: czy testament notarialny zawsze będzie ważny. Bardzo dziękuję za rozmowę Pani Mecenas.
Również dziękuje.
Może chciałaby Pani pokrótce podsumować nasz wywiad i przekazać taką pigułkę wiedzy nt. testamentu notarialnego?
Jak już wspomniałam wcześniej, testament notarialny wśród pozostałych form wyrażenia ostatniej woli spadkodawcy, charakteryzuje się najmocniejszą mocą dowodową. Z tego względu trudniej podważyć widniejące w nim zapisy oraz przekonać sąd, że testator działał pod naciskiem osób trzecich lub był niespełna władz umysłowych, co ma często miejsce w przypadku testamentów spisywanych własnoręcznie. Testament notarialny jest dokumentem, który ma odpowiednią, zgodną z prawem formę oraz zawiera prawidłowo sprecyzowane zapisy. Jest to niezwykle ważne, gdy zależy nam na przekazaniu konkretnej osobie (czasami spoza kręgu najbliższej rodziny) naszego majątku.
Bardzo dziękuję za wywiad. Do widzenia Pani Mecenas.
Do widzenia.
Przeczytaj także:
Co to jest masa spadkowa i co wchodzi w jej skład? Wywiad z radcą prawnym Anną Klisz
