Pracodawca posiada wobec pracowników szereg uprawnień. To zrozumiałe. To on odpowiada bowiem za organizację i funkcjonowanie zakładu pracy. Dzisiaj chciałbym poruszyć kwestię wprowadzenia systemu czasu pracy. Jest to jeden z najważniejszych obowiązków pracodawcy. Wybór odpowiedniego systemu czasu pracy (a mamy ich aż 7) pociąga za sobą szereg skutków, o których pracodawca musi wiedzieć. Dodatkowo, różni pracownicy mogą mieć ustalony inny system czasu pracy. W artykule wskażę m.in.:
- co to jest „system czasu pracy”?
- czym różnią się poszczególne systemy czasu pracy?
- jakie skutki pociąga za sobą wprowadzenie systemu czasu pracy?
- w jaki sposób poprawnie go wprowadzić i zmienić?
System czasu pracy – co to jest?
Warto najpierw wyjaśnić pojęcie czasu pracy. Zgodnie z Kodeksem Pracy jest to:
Czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.
Do czasu pracy wliczają się zatem przerwy, przestoje wprowadzone przez pracodawcę, czy szkolenia. System czasu pracy określa pewne normy i ramy czasu pracy. Wskazuje, ile godzin dziennie i tygodniowo może przepracować dany pracownik w konkretnym okresie rozliczeniowym. Możliwość wyboru różnych systemów dla różnych pracowników jest tu kluczowa. System czasu pracy dopasowuje się bowiem zawsze do czynności wykonywanych przez pracownika.
Rodzaje systemów czasu pracy
Kodeks Pracy wyróżnia następujące systemy czasu pracy:
- Podstawowy (stały rytm pracy – maksymalnie 8 h doba/40 h tygodniowo/5 dni tygodniowo) np. sekretarka;
- Równoważny – system ten, co do zasady, przewiduje przedłużenie dobowego wymiaru pracy do 12 godzin. Przy określonych rodzajach prac może to być jednak 16h lub nawet 24h. Dalej jednak obowiązuje limit przeciętnej 40-godzinnej normy tygodniowej; (praca w wybranych dniach do 12h doba/do 16h doba/do 24h doba) np. maszynista;
- Przerywany (do 5h przerwy w ciągu pracy niewliczanej do czasu pracy), np. aktor;
- Zadaniowy (praca nierytmiczna mierzona liczbą zadań; pracownik decyduje o rozkładzie czasu pracy, a pracodawca kontroluje wykonane zadania) np. dyrektor handlowy;
- Pracy w ruchu ciągłym – pozwala na przedłużenie tygodniowa pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, a jednego dnia w tygodniu do 12h; (do 12h 1 doba/do 43h tydzień) np. pracownik elektrociepłowni;
- Skróconego tygodnia pracy (do 12h doba/mniej niż 5 dni tygodniowo) np. kurier;
- Pracy weekendowej (piątek, sobota, niedziela i święta) np. kasjer w kinie;
Z nielicznymi wyjątkami dotyczącymi m.in. takich grup zawodowych jak kierowcy, aktorzy teatralni, czy muzycy orkiestrowi, których specyfika pracy na to pozwala, nie można łączyć różnych systemów czasu pracy u jednego pracownika tworząc konstrukcje niepojawiające się w kodeksie pracy. Nawet za zgodą pracownika.
Jak wprowadzić system czasu pracy?
System czasu pracy może uregulować w:
- Układzie zbiorowym pracy (jeżeli u pracodawcy działają związki zawodowe);
- Regulaminie pracy (jeśli w zakładzie pracy zatrudnionych jest mniej niż 50 pracowników);
- Obwieszczeniu (jeżeli nie ma dokumentów wymienionych powyżej);
Wyjątkowo system czasu pracy może być ustalony w umowie o pracę. Zdarza się tak w przypadku stosowania skróconego tygodnia pracy i systemie pracy weekendowej. W każdym innym przypadku, należy go uregulować w ww. dokumentach.
Obowiązek zapoznania się pracownika z systemem czasu pracy
Trzeba pamiętać, że każdy nowy pracownik musi zapoznać się z dokumentami wymienionymi wyżej. W tym celu należy odebrać od niego pisemne oświadczenie o zapoznaniu się z regulaminem/układem zbiorowym pracy/innym dokumentem regulującym funkcjonowanie zakładu pracy. Oświadczenie powinno następnie trafić do akt osobowych pracownika.
Jeżeli zaś pracodawca nie poinformuje pracownika o systemie czasu pracy, przyjmuje się, że pracownika obowiązuje podstawowy system czasu pracy.
Zmiana systemu czasu pracy
Zmiana systemu czasu pracy następuje poprzez aktualizację ww. dokumentów (regulamin/uzp) i odebranie od pracowników oświadczenia o zapoznaniu się z nową treścią. Wielu pracodawców błędnie umieszcza jednak informację o systemie czasu pracy w umowie o pracy. W przypadku chęci jego zmiany, muszą wtedy dokonywać wypowiedzeń zmieniających umowę o pracę, co może wiązać się z pewnymi utrudnieniami. Warto zatem pamiętać, że oprócz wyjątków wspomnianych powyżej, systemu czasu pracy nie należy regulować w umowie o pracę.