Podpisać umowę jest łatwo. Na początku współpracy z kontrahentem nie przewidujemy, że może ona pójść w złą stronę. Nie zawsze zatem myślimy o tym, że w umowie swoje roszczenia należy odpowiednio zabezpieczyć. Natomiast moim zdaniem jest to jedna z najważniejszych aspektów w każdej umowie. Skoro, co do zasady, umowę strony mogą redagować dowolnie, to dlaczego nie skorzystać z instytucji prawnych, które będą zabezpieczać interesy stron podpisujących umowę? Sposobów na zabezpieczenie umowy z kontrahentem jest naprawdę dużo, dlatego tematykę tę podzieliłem na 2 wpisy.
Kara umowna
O karze umownej pisałem już na łamach bloga jakiś czas temu. Link do artykułu można znaleźć tutaj. Jest to zdecydowanie jedna z najpopularniejszych form zabezpieczenia niepieniężnych zobowiązań umownych. Strony umowy mogą zastrzec, że w przypadku powstania szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, jej naprawienie nastąpi przez określoną sumę pieniędzy (karę umowną).
Karę umowną można zastrzec na rzecz obu stron umowy. Jednakże może ona dotyczyć tylko zobowiązań niepieniężnych.
Strony mogą dowolnie ustalić kwotę kary umownej, lecz w niektórych sytuacjach sąd może ją zmienić (więcej o tym zagadnieniu piszę tutaj). Również sposób jej naliczania (np. konkretna kwota za 1 dzień zwłoki) należy do stron.
Kara umowna to wygodna forma zabezpieczenia umowy ponieważ w przypadku jakichkolwiek problemów z wykonaniem umowy, nie trzeba w procesie wykazywać wysokości szkody, aby otrzymać odszkodowanie w formie kary umownej.
Poręczenie
Kolejną formą zabezpieczenia umowy jest poręczenie. Ta instytucja prawna jest szczegółowo unormowana w kodeksie cywilnym (art. 876 i następne). Aby z niej skorzystać konieczne jest zawarcie umowy poręczenia, w której poręczyciel zobowiązuje się, że w razie gdyby dłużnik nie wykonał swojego zobowiązania, to on je wykona. Przykładowo można wskazać, że jeżeli kontrahent nie zapłaci ceny w odpowiednim terminie, można zwrócić się o to do poręczyciela. Co ważne, poręczycielem może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna (np. spółka).
Poręczenie może dotyczyć zarówno długu istniejącego w chwili podpisywania umowy, jak i długu przyszłego, ale do określonej kwoty.
Poręczenie nie jest tak popularne jak kara umowna. Niemniej jednak jest to wygodny sposób zabezpieczenia wierzytelności, zwłaszcza, gdy poręczycielem jest bezpieczny podmiot, o którego wypłacalność nie musimy się martwić. Tym bardziej, że poręczenie może dotyczyć zarówno świadczeń pieniężnych, jak i niepieniężnych.
Weksel jako forma zabezpieczenia wierzytelności
Kolejną formą zabezpieczenia umowy jest wystawienie weksla przez jedną ze stron. W praktyce występują dwa rodzaje weksli: trasowany i własny. Pierwszy z nich adresowany jest do trasata (osoby trzeciej), który ma zapłacić określoną sumę pieniężną wierzycielowi. W wekslu własnym to wystawca zobowiązuje się do dokonania zapłaty na rzecz swojego wierzyciela.
Jednak najpopularniejszą formą weksla stosowaną do zabezpieczenia zobowiązań umownych jest tzw. weksel in blanco (o którym pisałem tutaj). Taki weksel zawsze jest pozbawiony niektórych elementów, które może wypełnić wierzyciel chcący skorzystać z weksla. Informacje na wekslu są uzupełniane zgodnie z deklaracją wekslową. Jest to porozumienie stron umowy w zakresie wypełnienia weksla. W przeciwnym razie wierzyciel mógłby wpisać np. dowolną kwotę na wekslu.
Zaletą weksla jest z pewnością to, że należności z weksla można dochodzić przed sądem w postępowaniu nakazowym. Jest ono zdecydowanie szybsze i mniej kosztowne niż zwykły proces cywilny. Dodatkowo weksel może być sporządzony w dowolnej formie (jedynie musi zawierać podpis wystawcy) oraz nie podlega dodatkowym kosztom.
Jedynym minusem jest fakt, że weksel nam nie pomoże, jeżeli dłużnik jest niewypłacalny.
Dobrowolne poddanie się egzekucji przez dłużnika w formie aktu notarialnego
Kolejny sposób, który chcę opisać sprawia, że egzekucję wobec swojego kontrahenta można wszcząć bez sprawy w sądzie. Jest to zatem zdecydowana oszczędność czasu i pieniędzy. Niemniej jednak podczas zawierania umowy pojawią się dodatkowe koszty. Przy tym zabezpieczeniu wymagana jest bowiem forma aktu notarialnego, zatem dochodzą koszty notarialne.
Mowa tu o tzw. egzekucji z aktu notarialnego. W przypadku, gdy dłużnik w akcie notarialnym zobowiąże się poddaniu egzekucji wprost z aktu, to w przypadku nieuregulowania zobowiązania przez niego, akt notarialny zastępuje wyrok sądowy. A co za tym idzie, wystarczy nadać mu klauzulę wykonalności i skierować do komornika.
Kwestie oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez dłużnika reguluje kodeks postępowania cywilnego (art. 777 § 1 pkt 5), w którym wskazuje, co takie oświadczenie powinno zawierać. Są to następujące elementy:
- Oznaczenie stron, czyli dłużnika i wierzyciela,
- Określenie świadczenia dłużnika. Wysokość świadczenia może być określona w akcie wprost lub oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej.
Określenie zdarzenia, od którego zależy wykonanie obowiązku;
Wskazanie terminu, w którym wierzyciel ma prawo wystąpienia o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu.
Gwarancje bankowe lub ubezpieczeniowe zabezpieczające wierzytelności
W praktyce obrotu gospodarczego istnieje również umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej. Odpowiednia instytucja (bank lub zakład ubezpieczeniowy) zobowiązuje się do zapłaty określonej sumy pieniędzy wierzycielowi, w przypadku, gdy dłużnik (druga strona umowy) np. nie wykona swojego zobowiązania. W zakresie przesłanek, które powodują konieczność zapłaty na rzecz wierzyciela, mamy dowolność. Strony w umowie mogą same określić przesłanki i wartość gwarancji.
Najczęściej podmioty profesjonalne, które oferują takie formy zabezpieczenia umowy, proponują rozwiązania dopasowane do konkretnych przedsiębiorców. Gwarancja ubezpieczeniowa, czy bankowa może dotyczyć przetargów (gdzie gwarancja zastępuje wadium), czy np. może być gwarancją tzw. prawidłowego wykonania kontraktu, gdzie zastępują kaucje.
Hipoteka jako sposób zabezpieczenia umowy z kontrahentem
Hipotekę stosuje się najczęściej do zabezpieczenia roszczeń banków oraz innych podmiotów finansowych. Wynika to z faktu, iż w tej branży wysokość należności jest stosunkowo wysoka. Hipoteka polega na tym, iż w przypadku nieuregulowania zobowiązań przez stronę umowy, druga strona może dochodzić zaspokojenia roszczenia z nieruchomości (a także ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i użytkowania wieczystego). Mówiąc prościej, wierzyciel może wszcząć egzekucję z nieruchomości doprowadzając np. do sprzedaży nieruchomości. Ale to nie wszystko. Z nieruchomości, na której jest hipoteka, wierzyciel może prowadzić egzekucję bez względu na to, czyją jest aktualnie własnością (jeżeli np. pierwotny dłużnik ją sprzedał). Ponadto wierzyciel hipoteczny (czyli np. bank) ma pierwszeństwo w ściągnięciu swojego długu, jeżeli w sprawie mamy więcej niż 1 wierzyciela, a pozostali wierzyciele nie są zabezpieczeni hipoteką.
Z uwagi na to, iż hipoteka jest daleko idącym zabezpieczeniem (ingerującym w prawo własności nieruchomości) do jej ustanowienia wymagany jest wpis w księdze wieczystej nieruchomości poprzedzony umową hipoteki zawartą w formie aktu notarialnego.
Hipoteka może zabezpieczać zobowiązania pieniężne, czyli takie, w których dłużnik musi zapłacić określoną sumę pieniężną. Hipoteka może zabezpieczać wierzytelności przyszłe.
Zastaw rejestrowy jako zabezpieczenie interesów przedsiębiorcy w umowie
Zastaw rejestrowy jest w pewnym stopniu podobny do hipoteki. Z tą różnicą, że zastaw rejestrowy ustanawiany jest na rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych (czyli np. papierach wartościowych). Specyfika działania zastawu jest identyczna jak w przypadku hipoteki – w przypadku niewywiązania się przez kontrahenta ze zobowiązania, druga strona umowy może zaspokoić się w przedmiotu zastawu. Sposób zaspokojenia może być przez strony ustalony dowolnie. Mogą one bowiem postanowić, iż np. zaspokojenie zastawu nie nastąpi na drodze postępowania sądowego, lecz:
- przez przejęcie przez wierzyciela na własność przedmiotu zastawu, albo
- sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego.
Jak już wspomniałem, szczegóły zestawu rejestrowego, jako formy zabezpieczenia umowy z kontrahentem, strony dowolnie ustalają w umowie. Do ustanowienia zastawu rejestrowego wymagane jest bowiem zawarcie umowy zastawniczej, która co do zasady, może być sformułowana dowolnie. Dodatkowo, aby zastaw rejestrowy miał moc prawną należy dokonać wpisu do rejestru zastawów.
Zastaw rejestrowy pozwala na zaspokojenie swojego roszczenia z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest najmniej popularną rzeczową formą zabezpieczenia umowy z kontrahentem. Jest tak, ponieważ ta instytucja prawna polega na tym, iż wraz z zawarciem umowy na wierzyciela przechodzi własność przedmiotu przewłaszczenia. Dodatkowo wierzyciel jest zobowiązany do zwrotnego przeniesienia własności, jeżeli dłużnik zobowiązanie wykona. Mamy tu zatem widoczną różnicę między tą formą, a pozostałymi dwoma, opisanymi wcześniej. Tutaj, już wraz z postawaniem zobowiązania (zawarcia umowy), dłużnik przestaje być właścicielem rzeczy, która zabezpiecza umowę.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie ustanawia się na podstawie umowy (nie jest ono uregulowane w kodeksie cywilnym). Obowiązuje zatem zasada swobody umów. W praktyce występuje ono w 2 formach:
- Dłużnik przenosi na wierzyciela własność swej rzeczy. Wierzyciel zobowiązuje się natomiast do przeniesienia własności tej rzeczy z powrotem na dłużnika po zaspokojeniu wierzytelności. Często dodatkowo zobowiązując się do korzystania z rzeczy w ograniczonym umową zakresie. W tym przypadku do powrotnego nabycia własności przez dłużnika konieczna jest dodatkowa umowa.
- Dłużnik przenosi własność rzeczy ruchomej na wierzyciela pod warunkiem rozwiązującym, którym jest zaspokojenie wierzytelności ? z tą chwilą własność rzeczy ruchomej automatycznie powraca do dłużnika.
Przewłaszczyć na zabezpieczenie można zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości.
