Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się przed organem (np. przed sądem, policją, prokuraturą) i złożyć zeznania. Tylko w nielicznych przypadkach przysługuje świadkowi prawo odmowy złożenia zeznań, odpowiedzi na konkretne pytania czy też możliwość niestawiennictwa przed organem wzywającym. Więcej na ten temat znajdziesz w tym artykule.
Gdy już stawiłeś się w sądzie (czy też innym organem wzywającym), Twoim obowiązkiem jako świadkowi jest zeznanie prawdy, bez zatajania jakichkolwiek informacji w tym zakresie. W przypadku, gdy świadek zeznaje nieprawdę lub zataja i pozostawia w tajemnicy posiadane informacje, może podlegać odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Przedmiotem ochrony jest w takim przypadku prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, ?zatajenie prawdy? polega na świadomym utrzymywaniu w tajemnicy (obojętnie czy jest to swobodna wypowiedź, czy też odpowiedź na pytanie przesłuchującego) okoliczności mogącej mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, bez znaczenia czy świadek został zapytany o to wprost.
Jakie przesłanki muszą być spełnione, aby świadek podlegał odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań?
Warunkiem umożliwiającej pociągnięcie do odpowiedzialności jest uprzedzenie osoby składającej zeznania o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań lub odebranie od niego przyrzeczenia (świadek powtarza za sędzią słowa: ?Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome?).
Brak uprzedzenia czy też nieodebranie przyrzeczenia będzie wyłączał odpowiedzialność karną.
Należy jednak pamiętać, że nie zawsze odbiera się przyrzeczenie od świadka. Można od niego odstąpić, gdy obecne strony nie sprzeciwiają się temu.
Ustawodawca wskazał również na całkowity zakaz odebrania przyrzeczenia od świadka:
- który nie ukończył 17 lat,
- co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia,
- który jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany,
- który był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.
Co grozi za składanie fałszywych zeznań?
Od 15 kwietnia 2016 roku za składanie fałszywych zeznań sprawca podlega karze od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności (wcześniej sprawca zagrożony był karą do 3 lat pozbawienia wolności). W przypadku, gdy sprawca przestępstwa zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed grożącą odpowiedzialnością karną jemu samemu lub jego najbliższym (małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, powinowatemu w tej samej linii lub stopniu, osobie pozostającej w stosunku przysposobienia oraz jego małżonkowi, osobie pozostającej we wspólnym pożyciu), ustawodawca przewiduje karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Również w takim przypadku warunkiem odpowiedzialności jest uprzedzenie zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania lub odebranie przyrzeczenia.
Potrzebujesz adwokata? Sprawdź specjalistów od prawa karnego z Wrocławia
Ustawodawca skonkretyzował również odpowiedzialność innych podmiotów biorących udział w postępowaniu, takich jak biegłych, rzeczoznawców czy tłumaczy. Gdy taka osoba przedstawi fałszywą opinię, ekspertyzę czy tłumaczenie, które mają służyć za dowód w sprawie, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Opinia czy ekspertyza będą uznane za fałszywe, gdy pozostaną sprzeczne ze stanem faktycznym, stanem wiedzy w danej dziedzinie czy będą oparte na błędnej metodzie służącej do ich wydania. Tłumaczenie polegać będzie na fałszywym przetłumaczeniu zeznań osoby przesłuchiwanej.
Gdy biegły lub tłumacz będzie działał nieumyślnie, narażając przy tym na istotną szkodę interes publiczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. W praktyce wprowadzenie odpowiedzialności w przypadku przestępstwa nieumyślnego nastręcza sądom sporo problemów, gdyż trudnym pozostaje odróżnienie opinii nieumyślnie fałszywej od po prostu błędnej czy też niepełnej.
Sąd ma możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia, jeżeli:
- fałszywe zeznania, opinia, ekspertyza czy tłumaczenie dotyczą okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy,
- sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznania, opinię, ekspertyzę czy tłumaczenie, zanim dojdzie do rozstrzygnięcia sprawy (chociażby nieprawomocnego).
O czym warto pamiętać?
Przestępstwo składania fałszywych zeznań jest tzw. przestępstwem formalnym (inaczej zwanym bez skutkowym), co oznacza, że dokonanie następuje z chwilą złożenia fałszywych zeznań (opinii), bez względu na wystąpienie jakichkolwiek skutków. Jedynie w przypadku nieumyślnego przestępstwa biegłego (rzeczoznawcy, tłumacza) wymagane jest wystąpienie narażenia na istotną szkodę interesu publicznego (tzw. przestępstwo materialne, skutkowe).
Nie będzie podlegać karze za składanie fałszywych zeznań osoba przesłuchiwana, która nie wiedziała, że przysługuje jej prawo odmowy zeznań lub odpowiedzi na postawione pytania.
Nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej oskarżonego lub podejrzanego składającego wyjaśnienia. Podobnie wygląda sytuacja, gdy oskarżony w danym postępowaniu zeznawał wcześniej w charakterze świadka co do okoliczności związanych z zarzucanym mu czynem.
Obowiązek złożenia zeznań zgodnych z prawdą dotyczy wszystkich okoliczności, nawet tych niemających większego znaczenia na wpływ czy rozstrzygnięcie sprawy. W takich przypadkach nie dochodzi do uchylenia odpowiedzialności karnej sprawcy, lecz wpływa to na ewentualny wymiar kary (nadzwyczajne złagodzenie lub nawet odstąpienie od jej wymierzenia).
Przestępstwo składania fałszywych zeznań można popełnić nie tylko w postępowaniu karnym, ale również w innych postępowaniach, np. w postępowaniu cywilnym, administracyjnym czy podatkowym, zarówno przed sądem, jak i innym upoważnionym organem (np. na policji, w prokuraturze, urzędzie skarbowym, urzędzie miasta, ZUS-em). Sprawca będzie podlegać odpowiedzialności karnej w każdym przypadku, gdy przepis ustawy (a nie np. rozporządzenia) przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Przypadek z praktyki
Mężczyzna został oskarżony o złożenie fałszywych zeznań na rozprawie przed sądem w sprawie dotyczącej brata jego konkubiny. Oskarżony, będąc wcześniej przesłuchanym w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym, zeznał na policji, że widział pobicie konkubiny przez jej brata, natomiast na rozprawie, po licznych pytaniach stron, raz stwierdził, że był przy tym obecny, drugi raz, że jednak nie był bezpośrednim świadkiem tego zdarzenia. Prokurator skierował do sądu akt oskarżenia wskazując, że sprawca dopuścił się popełnienia przestępstwa składania fałszywych zeznań na rozprawie przed sądem.
Na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że oskarżony sprostował swoje zeznania i sąd będzie miał możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia. Obrońca oskarżonego słusznie jednak podkreślił, że można się spierać, czy sprawca popełnił przestępstwo złożenia fałszywych zeznań jednakże, jeżeli faktycznie do niego doszło, to nastąpiło to na etapie przesłuchania na policji, stąd też oskarżony nie dopuścił się popełnienia czynu zarzucanego mu w akcie oskarżenia, a mianowicie złożenia fałszywych zeznań na rozprawie przed sądem. Obrońca wniósł o uniewinnienie oskarżonego, do czego w całości przychylił się sąd rozpoznający sprawę. Do popełnienia przestępstwa miało zatem dojść w innym miejscu i czasie, sąd natomiast nie mógł wyjść poza granice oskarżenia.
Jeżeli jesteś podejrzanym lub oskarżonym w sprawie dotyczącej składania fałszywych zeznań, warto skorzystać z pomocy naszej Kancelarii. Skrupulatne podejście do sprawy i posiadane doświadczenie pozwoli zapewnić Ci fachową obsługę i najlepsze rozwiązanie.
Przeczytaj także:
