Nawet w najlepszym związku może pojawić się kryzys. Statystyki sądowe nie pozostawiają wątpliwości – nawet jedna trzecia małżeństw kończy się rozwodem. Tylko w pierwszym kwartale 2022 roku do polskich sądów wpłynęło blisko 20 tysięcy pozwów rozwodowych. Przyznasz, że to dość smutna statystyka.
Zakończenie małżeństwa przez rozwód jest jednak ostatecznością. Część problemów można rozwiązać. Być może w Twoim przypadku bardziej odpowiednia okaże się separacja.
Wybór pomiędzy rozwodem a separacją wymaga zrozumienia istoty obu instytucji.
Czym jest rozwód?
Rozwodem nazywa się rozwiązanie małżeństwa w drodze orzeczenia sądowego. Ma on miejsce na wniosek jednego albo obojga małżonków. Może zostać orzeczony z ważnych powodów, gdy pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli na skutek jego orzeczenia miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci, a także jeśli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że zgodę wyrazi drugi małżonek. W tym drugim przypadku sąd może zdecydować o orzeczeniu rozwodu w wyjątkowych przypadkach, jeżeli małżonkowie pozostają w długotrwałym rozłączeniu – np. nie kontaktują się w żadnej formie od wielu miesięcy. Więcej informacji na ten temat w artykule: Jak krok po kroku przejść przez rozwód?
Co to jest separacja?
Od rozwodu należy odróżnić separację. Separacja faktyczna to rzeczywiste rozdzielenie małżonków i ustanie ich pożycia. W polskich realiach trwa ona czasem latami. W przypadku separacji faktycznej małżonkowie zachowują wobec siebie prawa i obowiązki związane z pozostawaniem w związku małżeńskim. Trzeba ją odróżnić od separacji prawnej, która wywołuje konkretne skutki prawne i jest potwierdzana orzeczeniem.
Separacja prawna reguluje prawa i obowiązki osób, które cały czas pozostają w związku małżeńskim, ale realnie żyją w rozłączeniu. Pozwala ona usankcjonować ich codzienne sprawy, a jednocześnie nie jest ostateczna – może zostać w przyszłości zniesiona, a partnerzy mają szansę na odbudowę swojej relacji.
Separacja może zostać orzeczona również w przypadku, gdy małżonek nie wyraża zgody na rozwód – w przypadku separacji taka zgoda nie jest wymagana.
Rozkład pożycia małżeńskiego
Kto z nas nie słyszał pojęcia „rozkład pożycia małżeńskiego”? W pierwszym momencie na myśl przychodzi po prostu pogorszenie się relacji między małżonkami i kryzys w związku. Pojęcie pożycia małżeńskiego jest jednak zdecydowanie bardziej złożone. Może mieć też różne poziomy.
Aby doszło do orzeczenia separacji, musi nastąpić zupełny rozkład pożycia.
Zupełny i trwały rozkład pożycia jest z kolei kluczową przesłanką orzeczenia rozwodu. Z tego powodu jego zajście ustala każdy sąd rozpatrujący taką sprawę.
Pożycie małżeńskie to szczególnego rodzaju wspólnota pomiędzy małżonkami. Przejawia się w aspekcie fizycznym, psychicznym i gospodarczym.
Aspekt fizyczny obejmuje intymność małżonków. Pożycie psychiczne (inaczej duchowe) to duchowa relacja między nimi (w tym łączące ich uczucie, troska itd.). Więź gospodarcza to powiązania finansowe między małżonkami. Jeśli partnerzy wspólnie prowadzą gospodarstwo domowe i razem się do niego dokładają, utrzymuje się ich wspólne pożycie gospodarcze.
Ustanie każdego z wymienionych elementów wskazuje na rozkład pożycia małżeńskiego. Istnieją jednak wyjątkowe sytuacje, w których np. ustanie więzi fizycznej nie stanowi objawu rozkładu. Przykład to chociażby choroba jednego z małżonków wywołująca konieczność pobytu w szpitalu.
Nie każde problemy między małżonkami prowadzą jednak do orzeczenia rozwodu. Jego podstawą jest jedynie trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.
Zupełny rozkład pożycia ma miejsce, gdy pomiędzy małżonkami nie występuje ani więź fizyczna, ani duchowa, ani gospodarcza. Zostanie prawdopodobnie stwierdzony np. w sytuacji, gdy małżonkowie nie mieszkają razem, nie kontaktują się ze sobą i utrzymują się oddzielnie.
Rozkład jest trwały, jeżeli nie ma szansy na naprawienie relacji pomiędzy partnerami. Oceny dokonuje się na podstawie doświadczenia życiowego. Nawet sporadyczne relacje fizyczne pomiędzy małżonkami mogą jednak wskazywać, że trwały i zupełny rozkład pożycia nie nastąpił.
Kiedy orzeczenie separacji jest niedopuszczalne?
Jak to wygląda w przypadku separacji?
Jeśli zastanawiasz się, czy w przypadku żądania separacji, podobnie jak w razie rozwodu, sąd również może odmówić jej orzeczenia, zainteresuje Cię informacja, że negatywne przesłanki separacji zostały uregulowane podobnie jak przy rozwodzie.
Nawet jeśli doszło do zupełnego rozkładu pożycia, separacja nie zostanie orzeczona, jeżeli w ten sposób miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo gdy z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Jednocześnie w przypadku separacji negatywną przesłanką jej orzeczenia nie będzie żądanie wniesione przez małżonka, który jest wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego.
Statystyki dotyczące liczby rozwodów i separacji w Polsce
Masz już świadomość, czym różni się separacja od rozwodu i kiedy każde z orzeczeń może być wydane. Kluczowe dla ukazania wagi tych informacji jest jednak przedstawienie statystyk. We wstępie wspomniałem już, że rozwody są plagą XXI wieku. Czy problem jest poważny?
Wydaje się, że tak. Dla przykładu tylko w pierwszym kwartale 2021 roku w naszym kraju orzeczono około 16 tysięcy rozwodów. 200 par zdecydowało się na separację. Dla porównania zawarto 13,3 tys. małżeństw. Rozwodów jest więc więcej niż ślubów.
Rok wcześniej w analogicznym okresie rozwodów było nieco mniej, bo 18,8 tysięcy; w 2019 roku – tylko 15,1 tys.
Liczba rozwodów rośnie więc z roku na rok. Jednocześnie zmniejsza się chęć zawierania nowych małżeństw. Ludzie częściej decydują się żyć w związku niesformalizowanym.
Tak duża liczba rozwodów w dużej mierze wynika ze wzrostu świadomości na temat tej instytucji. Polacy są niezależni i chcą żyć w zgodzie ze sobą. Kluczowe jest jednak pełne zrozumienie różnic w skutkach w przypadku separacji faktycznej, separacji prawnej i rozwodu.
Orzekanie o winie – kiedy może mieć ono miejsce?
Niezwykle istotną kwestią w czasie rozwodu jest orzekanie o winie. Ma miejsce, gdy wystąpi o to jeden z małżonków. Dopuszczalne jest orzeczenie, że winę za rozpad pożycia ponosi wyłącznie mąż, wyłącznie żona albo obie strony.
Dlaczego orzeczenie o winie jest tak ważne? Przede wszystkim dlatego, że wpływa na możliwość żądania alimentów przez małżonka, który nie jest winny rozkładu pożycia.
Orzekanie o winie może mieć miejsce również w toku procesu dotyczącego separacji. W tym przypadku następuje na wniosek jednego z małżonków. W razie separacji nieprocesowej – gdy z wnioskiem o orzeczenie separacji wnioskują oboje małżonkowie – sąd nie musi określać winnego rozkładu pożycia.
Różnice w skutkach rozwodu i separacji
Wiesz już, że rozwód i separacja to nie to samo. Jeśli zastanawiasz się, jakie różnice są najistotniejsze, warto wskazać, że kluczowe rozbieżności odnoszą się do skutków obu orzeczeń.
Niektórzy uważają, że separacja jest prawie jak rozwód, z tą różnicą, że jej skutki nie są ostateczne. Takie osoby mają sporo racji.
Orzekając o separacji, sąd ustala prawie te same apsekty, co przy rozwodzie, tzn. przede wszystkim kwestię opieki nad dziećmi czy sprawy majątkowe. W ten sposób możesz wstępnie zorientować się, jak będzie wyglądało Twoje życie po zakończeniu małżeństwa.
Podstawowa różnica w skutkach rozwodu i separacji odnosi się do istnienia małżeństwa.
Jeśli jesteś w separacji, Twoje małżeństwo trwa nadal. Z tego powodu nie możesz wstąpić w nowy związek małżeński i cały czas masz szansę na powrót do wspólnego życia. Separacja jest rozwiązaniem jedynie czasowym i znacznie mniej radykalnym niż rozwód.
Rozwód to z kolei ostateczne zakończenie małżeństwa. Wraz z orzeczeniem rozwodu ustają wspólne stosunki. Możliwe staje się ponowne zawarcie małżeństwa.
Kiedy lepiej wybrać rozwód, a kiedy separację?
Rozwód jest dobrym rozwiązaniem, jeśli nie widzisz szans na dalsze wspólne życie. Jeżeli chcesz ostatecznie zakończyć związek, jedyną możliwością staje się uzyskanie takiego orzeczenia. Rozwód sprawia, że pod względem prawnym byli partnerzy stają się wobec siebie obcymi ludźmi.
Rozwód jest również nieunikniony, jeśli zamierzasz zawrzeć kolejny związek małżeński. W takim wypadku prawne zakończenie relacji to podstawa do rozpoczęcia przygotowań do nowego życia.
W sądzie łatwiej uzyskasz orzeczenie separacji niż orzeczenie rozwodu. Również w tym przypadku muszą być jednak spełnione ustawowe przesłanki.
Separacja jest polecana osobom, których małżeństwo przechodzi kryzys, ale jednocześnie widzą one szanse na poprawę wzajemnych stosunków. Jeśli chcesz walczyć o przetrwanie związku, pomyśl o tym rozwiązaniu.
Nabranie dystansu i spojrzenie na sprawę chłodnym okiem ułatwia wyciągnięcie obiektywnych wniosków. Decydując się na rozłąkę z małżonkiem, być może dostrzeżesz, jakie błędy zostały popełnione i co można zrobić, aby wyeliminować je w przyszłości.
W czasie separacji możesz odpocząć i zadbać o siebie. Spokojne przemyślenie sytuacji często ułatwia podjęcie decyzji. Mimo że w wielu przypadkach separacja ostatecznie kończy się rozwodem, to w tym przypadku zachowujesz szansę na pogodzenie się z partnerem i uratowanie Waszego małżeństwa.
Co się dzieje, gdy jeden małżonek żąda rozwodu, a drugi separacji?
Czasami okazuje się, że zapatrywania małżonków na przyszłość małżeństwa nie są jednakowe. Wtedy np. jeden z partnerów żąda separacji, a drugi – rozwodu. Co się dzieje w takiej sytuacji?
Jeśli żądanie rozwodu jest uzasadnione, sąd go orzeka. Z kolei jeśli orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, ale separacja jest zasadna w danym stanie faktycznym i prawnym, sąd orzeka separację.
Pamiętaj, że sąd nie musi mieć zgody na to, żeby orzec rozwód. Nie istnieje więc tu możliwość, aby jeden małżonek „nie dał” drugiemu rozwodu. To popularne w filmach sformułowanie nie ma przełożenia na rzeczywistość i obowiązujące w Polsce przepisy.
Podział majątku – czy jest możliwy w sprawie o separację?
Po zakończeniu sprawy o rozwód – jeśli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej – konieczne jest jeszcze zakończenie wspólnych spraw majątkowych. Jest ono przeprowadzane w drodze podziału majątku. Więcej na ten temat możesz przeczytać w artykule pod tytułem: Podział majątku pomiędzy małżonkami
Co ciekawe, również w przypadku orzeczenia separacji rozwiązanie kwestii majątkowych okazuje się bardzo istotne. Z tą chwilą powstaje bowiem rozdzielność majątkowa między małżonkami. Tym samym można dokonać podziału majątku wspólnego – zarówno w drodze umowy, jak i przed sądem.
Orzeczenie separacji – co dalej z małżeństwem?
Orzeczenie separacji jest z założenia jedynie czasowe. Małżonkowie mogą później zdecydować, czy związek będzie kontynuowany czy dojdzie do rozwodu.
Przepisy nie określają maksymalnego czasu trwania separacji. W praktyce należy pamiętać, że orzeczenie rozwodu może zająć kilka miesięcy. Jeśli nie ma widoków na poprawę sytuacji między małżonkami, warto rozważyć formalne zakończenie małżeństwa, tak aby sytuacja nie ograniczała partnerów w razie woli wstąpienia w nowe związki w przyszłości.
