Rozwód a separacja
Podjęcie decyzji o rozwodzie jest trudne dla wszystkich. Czasem w związku małżeńskim układa się źle, ale małżonkowie nie chcą doprowadzić do rozwodu i boją się jego konsekwencji. Boją się również zmian i stresu, które może przynieść rozwód.
Często myślą, że albo trzeba dalej trwać w nie do końca szczęśliwym związku, albo wybrać rozwód. Zapominają, że istnieje przecież jeszcze instytucja separacji, która paradoksalnie może czasem poprawić ich relacje. Wiele osób nie wie jednak, na czym polega separacja i co ją różni od rozwodu. Właśnie o to zapytaliśmy dzisiaj naszego specjalistę od spraw rodzinnych ? adwokata Michała Dziedzica.
Dzień dobry Panie Mecenasie. Pierwsze pytanie brzmi: Kiedy sąd może orzec rozwód, a kiedy separację?
Sąd bierze pod uwagę przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jeżeli chodzi o podstawy orzekania separacji i rozwodu, istnieje jedna kluczowa różnica. W przypadku rozwodu, sąd może go orzec, gdy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. W przypadku separacji natomiast, wystarczy, że rozpad współżycia jest zupełny (a nie również trwały).
Co oznaczają te sformułowania ?zupełny i trwały? rozkład pożycia małżeńskiego?
W każdej sprawie pewnie trochę co innego. Ostatecznie to sąd zdecyduje, czy spełniły się te warunki. Jeżeli chodzi o zupełność rozkładu, można to rozumieć jako ustanie wspólnoty fizycznej, duchowej i gospodarczej, czyli małżonkowie nie spędzają razem czasu, nie tworzą wspólnie gospodarstwa domowego i nie partycypują wspólnie w budżecie domowym itp.
Jeżeli chodzi o zaś o trwałość, jest to przesłanka wskazująca, że taki stan rzeczy utrzymuje się już bardzo długo i w przyszłości nie ma żadnych podstaw, aby twierdzić, że to się zmieni.
Czyli separacja jest wybierana w sytuacji, gdy jest nadzieja na naprawę małżeństwa?
Tak, można to tak ująć. Separacja daje możliwość powrotu do poprzedniego stanu, czyli małżeństwa ze wszystkimi prawami i obowiązkami z niego wynikającymi. Rozwód zaś stanowi definitywnie zakończenie wspólnego życia małżonków. Od strony prawnej polega to na tym, że rozwód kończy małżeństwo, a byli małżonkowie mogą wstąpić w kolejne związki małżeńskie. Separacja zaś uchyla jedynie wspólnotę małżeńską, jednak bez prawa wstępowania w nowy związek małżeński.
Separacja znosi też obowiązek dochowania wierności małżonkowi – tutaj jednak poglądy prawników nie są już tak jednoznaczne i możemy znaleźć również stanowiska przeciwne. Zwolennicy dochowania wierności w czasie separacji podkreślają, że skoro celem separacji ma być powrót do wspólnego pożycia, zgoda na związki z osobami trzecimi ten cel szybko może zniweczyć.
Z całą pewnością jednak małżonkowie pozostający w separacji zobowiązani są do wzajemnej pomocy, co wynika wprost z przepisów kodeksu. Obowiązek pomocy istnieje, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Trudno arbitralnie wskazać co to oznacza – każdy przypadek jest inny, ale łatwo sobie wyobrazić sytuację, gdy drugi z małżonków zachoruje. Nadal będzie miał prawo oczekiwać pomocy od męża, czy żony, zarówno tej materialnej jak i psychicznej.
Różnica dotyczy również kwestii nazwiska – o ile małżonek po rozwodzie może w ciągu 3 miesięcy powrócić do nazwiska sprzed zawarcia związku małżeńskiego, o tyle separacja nie daje takiej możliwości.
Co oznacza uchylenie wspólnoty małżeńskiej przy separacji?
Małżonkowie pozostający w separacji nie dziedziczą po sobie, a między nimi ustaje ustrój wspólności majątkowej ? mają zatem jedynie swoje oddzielne majątki.
Jakie są zatem różnice w skutkach rozwodu i separacji?
Pod względem skutków, to jest to, co już powiedziałem, czyli: w przypadku separacji małżeństwo dalej trwa. Małżonkowie nie mogą zatem wrócić do poprzedniego nazwiska, a także wstąpić do kolejnego związku małżeńskiego.
Co z kwestiami opieki nad dziećmi, alimentami i wspólnym mieszkaniem?
W tym zakresie, sąd orzeka o wszystkim, tak samo jak w przypadku rozwodu.
Ma zatem obowiązek określić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, ustalić kontakty z dziećmi, a także w miarę potrzeby ustanowić obowiązek alimentacyjny, zarówno jednego małżonka wobec dzieci, jak i wobec drugiego małżonka ? jeżeli będą istniały ku temu powody.
Czy sąd orzeka o winie przy separacji, tak jak przy rozwodzie?
Jeżeli separacja jest orzekana na wspólny wniosek stron, sąd nie orzeka o tym, kto poniósł winę za rozkład pożycia. W przypadku rozwodu, strony muszą dodatkowo wspólnie żądać zaniechania rozstrzygania o winie. W sytuacji, gdy jedna strona wnosi o orzeczenie separacji, sąd bada, kto ponosi winę. Może orzec ? tak jak w przypadku rozwodu ? wyłączną winę jednej osoby, wspólną winę, albo brak winy po obu stronach.
Co, jeżeli jedna osoba będzie chciała separację a druga rozwód?
W takim przypadku, sąd będzie orzekał o rozwodzie, chyba, że nie uzna tego żądania za uzasadnione, czyli stwierdzi, że nie nastąpił zupełny i trwały rozkład życia małżeńskiego. Wtedy może orzec separację.
Co do zasady jednak, gdy jedna strona wnosi pozew o separację, a druga w odpowiedzi sformułuje żądanie rozwodu, sąd orzeka rozwód.
Sąd jednak jest związany treścią żądania stron: nie może orzec rozwodu mimo zaistnienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia, jeśli obie strony zażądały jedynie orzeczenia separacji.
Czy sąd może nie orzec separacji pomiędzy małżonkami?
Tak, jeżeli ustali, że wskutek orzeczenia separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
To jednak rzadka sytuacja, podobnie jak oddalenie powództwa o rozwód ze względu na dobro dziecka.
Czy potrzebna jest zgoda współmałżonka do orzeczenia separacji lub rozwodu?
Co do zasady, zarówno w przypadku rozwodu jak i separacji, nie jest potrzebna zgoda drugiej strony. Jednakże jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, rozwód jest dopuszczalny, pod warunkiem, że drugi małżonek wyrazi na to zgodę. W przypadku separacji nie ma tego warunku.
Czy w trakcie separacji można zażądać rozwodu?
Oczywiście. Najczęściej dużo łatwiej i szybciej jest uzyskać rozwód, gdy małżonkowie już są w separacji, bo kwestię rozkładu pożycia małżeńskiego sąd rozpatrywał już w procesie o separację. Wystarczy udowodnić, że stan ten jest trwały i nie ma widoków podjęcia pożycia małżeńskiego na nowo.
Czym jest separacja faktyczna?
To stan, który panuje pomiędzy małżonkami, gdy nie zamieszkują już ze sobą i nie łączą ich żadne więzi, ale do tej pory nie zdecydowali się na rozwód. Nie należy mylić separacji faktycznej z separacją powstałą na mocy orzeczenia sądu.
Z separacją faktyczną nie wiążą się tak doniosłe skutki prawne jak z separacją sądową – małżonkowie nie mieszkają ze sobą, ale w świetle prawa są małżeństwem ze wszystkimi tego konsekwencjami prawnymi. Oznacza to również, że zobowiązani są do wspólnego pożycia. Jeżeli go nie realizują z winy jednej ze stron, będzie to istotnym argumentem w sprawie o rozwód z orzekaniem o winie.
Separacja faktyczna ma znaczenie przy wskazywaniu małżonka winnego rozkładu pożycia małżeńskiego również w innym kontekście. Jeżeli małżonek pozostający od lat w separacji faktycznej dopuści się zdrady po latach od rzeczywistego rozstania z mężem bądź żoną, sąd nie poczytuje tego zachowania jako mającego wpływ na rozkład pożycia małżonków, bo przecież ten rozkład nastąpił już dawno temu. W tych okolicznościach można uniknąć wyroku z wyłącznej winy.
Jak wygląda postępowanie o separację?
Separacja może być orzeczona na żądanie jednego z małżonków zgłoszone w pozwie, lub na wniosek obojga małżonków – wtedy będzie się toczyć w trybie nieprocesowym.
Tak jak w przypadku rozwodu, sprawy o separację małżonków należą do właściwości sądu okręgowego. Jeżeli sprawa jest rozpatrywana z inicjatywy obojga małżonków skład sędziowski będzie jednoosobowy.
Gdy tylko jeden z małżonków żąda separacji, tak jak w przypadku rozwodu orzekać będzie jeden sędzia oraz dwóch ławników.
Sąd bada, czy między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, więc strony w tym zakresie powinny wykazać inicjatywę dowodową. Należy pamiętać, że sprawy o separację są podobne do spraw o rozwód. Sąd tutaj nadal będzie zajmował się kwestią władzy rodzicielskiej nad dziećmi, kontaktów i alimentów na dzieci oraz ewentualnie na żonę czy męża. Jeżeli te sprawy są sporne, postępowanie może być równie burzliwe jak przy orzeczeniu rozwodu.
Warto zauważyć, że w czasie trwania separacji może zostać przeprowadzony podział majątku wspólnego na żądanie jednego z małżonków, albo na zgodne żądanie stron. Podział majątku jest możliwy już w postępowaniu o separację na tych samych zasadach na jakich można go orzec przy rozwodzie – czyli nie może spowodować nadmiernej zwłoki w przeprowadzeniu postępowania.
Należy pamiętać, że podział majątku w postępowaniu o separację jest kwestią wtórną – sąd zajmie się nim niejako przy okazji, jeżeli dojdzie do przekonania, że może to zrobić sprawnie i bez zbędnych komplikacji.
Czy są jeszcze jakieś inne skutki separacji na gruncie prawa?
Przepisy różnych ustaw wiążą z separacją sądową również inne konsekwencje, w poszczególnych sytuacjach. Przykładowo po orzeczeniu separacji ustaje domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa, co powoduje konieczność uznania dziecka przez ojca, albo dochodzenia ojcostwa w drodze postępowania sądowego.
Separacja ma również znaczenie w sprawach spadkowych. Jeżeli małżonek żądał orzeczenia separacji z orzeczeniem o winie drugiego małżonka, ale nie dożył zakończenia postępowania, małżonek, któremu można przypisać winę za rozkład pożycia, może być wyłączony od dziedziczenia.
Orzeczenie o separacji wyklucza prawo wdowy bądź wdowca do renty rodzinnej.
Co do zasady w wielu okolicznościach orzeczenie rozwodu i separacji powoduje takie same konsekwencje.
Jak zakończyć separację?
Sąd w każdej chwili może znieść separację na zgodne żądanie małżonków.
Jakie są tego skutki?
Małżeństwo wraca całkowicie do sytuacji prawnej sprzed sprawy sądowej o separację.Wraca wspólność ustawowa i wspólna opieka nad dziećmi.
