Przedterminowe zakończenie umowy

Przedterminowe zakończenie umowy. Chcesz wycofać się z zawartej umowy? Twój kontrahent grozi ci zerwaniem kontraktu? A może chciałbyś skorzystać z prawa odstąpienia? Nie wiesz jednak, kiedy można od umowy odstąpić, a kiedy ją wypowiedzieć? W naszym artykule znajdziesz informacje na temat:

• wypowiedzenia umowy,
• odstąpienia od umowy,
• umownego prawa odstąpienia a także,
• odstępnego,

Jak wiesz, zasadą jest, że umowa wygasa z chwilą wykonania świadczenia albo w terminie w niej wskazanym. Możliwe są jednak przypadki przedterminowego jej rozwiązania. Do najważniejszych z nich należą:

1. wypowiedzenie umowy,
2. odstąpienie od umowy a także,
3. odstępne.

Podstawowe sytuacje, w których stronom przysługuje prawo przedterminowego rozwiązania umowy wynikają wprost z przepisów Kodeksu cywilnego. Strony mogą jednakże zwiększyć zakres takich przypadków poprzez opisanie ich w umowie.

1.Wypowiedzenie umowy – przedterminowe zakończenie umowy

A. Umowy zawarte na czas nieokreślony

W przypadku większości umów nazwanych (uregulowanych w przepisach prawa) ustawodawca wskazuje okresy wypowiedzenia. O ile przepis nie stanowi inaczej okresy te mogą być zmieniane przez strony. Przykładem normy, która nie może być zmieniona są przepisy o wypowiadaniu umowy agencyjnej – strony mogą jedynie wydłużyć okres wypowiedzenia, natomiast nie mogą go skracać. Podobnie rzecz się ma z umowami najmu zawartymi na czas nieoznaczony. Terminy ich wypowiedzenia mogą zostać jedynie wydłużone.

W umowach nieuregulowanych w ustawach (tzw. umowy nienazwane) strony mogą dowolnie określać termin ich wypowiedzenia, o ile umowa została zawarta na czas nieokreślony.

B. Umowy zawarte na czas określony

W przypadku natomiast umów zawartych na czas określony przeważający jest pogląd, zgodnie z którym umowy te mogą zostać wypowiedziane tylko w przypadku zaistnienia okoliczności opisanych w treści umowy, a okoliczności te powinny być dla stron istotne. Przyjmuje się, bowiem generalny zakaz wypowiadania umów okresowych w każdym czasie i z jakiejkolwiek przyczyny. Jako ważne przyczyny można na przykład podać:

• naruszenie wskazanych w treści klauzuli postanowień umownych,
• opóźnienie w wykonaniu określonych zadań, bądź płatności,
• naruszenie klauzuli poufności,
• naruszenie zakazu konkurencji, a także
• wyrządzenie drugiej stronie umowy znacznej szkody.

C. Ustawowe terminy wypowiedzenia

Przykłady kodeksowych terminów wypowiadania umów nazwanych są:

• ustawowe terminy wypowiedzenia najmu są następujące, gdy:
  • czynsz jest płatny w odstępach czasu dłuższych niż miesiąc, najem można wypowiedzieć najpóźniej na trzy miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego;
  • najem jest dzienny – na jeden dzień naprzód (przypadki szczególne zob. art. 671-2, art. 678, art. 685, art. 687-8, art. 691-2 k.c.),
  • czynsz jest płatny miesięcznie – na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego;
  • czynsz jest płatny w krótszych odstępach czasu – na trzy dni naprzód;
• w braku odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego (przypadki szczególne zob. art. 698, art. 703 k.c.),
• umowę zlecenia można wypowiedzieć w każdym czasie powstać może jednakże odpowiedzialność odszkodowawcza względem drugiej strony umowy (zob. art. 746 k.c.),
• umowa agencyjna zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być skracane (przypadki szczególne zob. art. 764²c.),
• umowę składu zawartą na czas nieoznaczony przedsiębiorca składowy może wypowiedzieć listem poleconym, z zachowaniem terminu miesięcznego, jednakże nie wcześniej niż po upływie 2 miesięcy od złożenia rzeczy (przypadki szczególne zob. art. 859⁵c.).

2. Odstąpienie od umowy – przedterminowe zakończenie umowy

A. Ustawowe prawo odstąpienia

Odstąpienie od umowy jest formą jej kwalifikowanego rozwiązania, skutkuje ono bowiem unicestwieniem węzła obligacyjnego z chwilą dotarcia oświadczenia o odstąpieniu do drugiej strony umowy. Odstąpienie występuje w dwóch formach:

• po pierwsze – z mocą wsteczną (tzw. ex tunc) – przyjmuje się fikcję prawną, że umowa nigdy nie została zawarta, a strony mają obowiązek,
• po drugie – z mocą od momentu złożenia oświadczenia (tzw. ex nunc) – przyjmuje się, że umowa wygasła z chwilą odstąpienia oraz obowiązywała do tego momentu.

Podobnie, jak w przypadku wypowiedzenia, możliwość odstąpienia wynika bądź wprost z przepisów Kodeksu cywilnego, bądź też można ją zastrzec wprost w treści umowy stron.

Kodeks cywilny przewiduje następujące przypadki, gdy strona może odstąpić od umowy – nawet, gdy prawo takie nie wynika z jej treści:

• jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy – po upływie tego terminu strona może odstąpić od umowy;
• jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana (np. zawiniona utrata uprawnień do wykonania danej czynności, zła organizacja przedsięwzięcia, itp.), druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.

Ponadto, w umowie strony mogą zawrzeć klauzule o odstąpieniu wskazując konkretne przypadki, w których są one uprawnione do odstąpienia. Prawo to może zostać przyznane tylko jednej ze stron. Przesłankami odstąpienia na przykład mogą być:

• opóźnienie w wykonaniu umowy przekraczające wskazaną liczbę dni,
• a także naruszenie konkretnych postanowień umownych (np. klauzul poufności, zakazu konkurencji, itp.).

B. Umowne prawo odstąpienia

Przypadkiem mieszanym jest umowne prawo odstąpienia uregulowane w Kodeksie cywilnym. Jest to klauzula, która pozwala jednej, bądź obu stronom na odstąpienie od umowy ze skutkiem od jej zawarcia oraz w określonym czasie od zawarcia umowy. Ponadto skuteczność oświadczenia zależna jest tylko od złożenia go w wymaganym okresie, nie trzeba wykazywać innych przesłanek.

C. Odstępne

Odstępne jest rodzajem klauzuli umownej, który zezwala stronie lub stronom na odstąpienie od umowy za zapłatą wskazanej kwoty, bez konieczności wykazywania jakichkolwiek przesłanek w umowie można jednakże zastrzec, że skorzystanie z tego prawa wymaga ziszczenia się określonych przesłanek. Warunkiem jest aby kwota została wpłacona jednocześnie ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu – gotówką albo przelewem na konto drugiej strony umowy.

Przeczytaj także: 

Forma umowy