Czym jest zapis windykacyjny i jak go wykorzystać?

Spadkobiercy, którzy dziedziczą spadek, czy to na podstawie ustawy, czy testamentu nie zyskują od razu prawa własności do konkretnych przedmiotów, ale udział w spadku. Dopiero w drodze działu spadkowego możliwe staje się zniesienie współwłasności poszczególnych przedmiotów wchodzących do masy spadkowej. Polskie prawo cywilne przewiduje jednak mechanizmy, które pozwalają spadkodawcy na przekazanie określonego przedmiotu majątkowego oznaczonej osobie. Na czym polega instytucja zapisu windykacyjnego i jakie prawa zyskuje zapisobierca windykacyjny?

Do czego służy zapis windykacyjny?

Zapis windykacyjny jest rozrządzeniem spadkowym umieszczonym w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, na mocy którego oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Warto podkreślić, że sporządzenie testamentu zawierającego zapis windykacyjny wymaga spisania aktu woli przez notariusza. Nie ma możliwości uczynienia zapisu windykacyjnego w testamencie np. własnoręcznym lub allograficznym.

Do instytucji zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o przyjęciu i odrzuceniu spadku. Oznacza to, że zapisobierca zawsze ma prawo odrzucić przypadający mu składnik majątku, który wchodzi do masy spadkowej. Może też przyjąć go wprost. Nie istnieje jednak możliwość regulowania swojej odpowiedzialności za długi poprzez przyjęcie zapisu z dobrodziejstwem inwentarza. Odrzucenie zapisu windykacyjnego powoduje, że przedmiot wchodzi z powrotem do masy spadkowej i podlega dziedziczeniu.

Konkretnym przykładem zapisu windykacyjnego może być objęcie nim np. samochodu będącego własnością spadkodawcy. Jeśli zadecyduje on, że auto ma stać się własnością jedynego wnuka, wystarczy wprowadzić do testamentu notarialnego odpowiednie zastrzeżenie, a z chwilą otwarcia spadku zapisobierca automatycznie staje się właścicielem pojazdu. Nie ma potrzeby zgłaszania swoich roszczeń spadkobiercy i przekazywania składnika majątku.

Co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego?

Zapis windykacyjny może zostać ustanowiony wyłącznie dla określonych składników majątku i ustawa nie pozostawia w tym zakresie żadnej swobody. Zapis windykacyjny może obejmować:

• rzecz oznaczoną co do tożsamości (nigdy co do gatunku);
• zbywalne prawo majątkowe;
• przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
• ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
• ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej (np. jawnej lub komandytowej).

Kiedy zapis windykacyjny będzie nieskuteczny?

Ustanowienie zapisu windykacyjnego uważa się za nieskuteczne, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Analogicznie należy rozumieć ustanowienie służebności lub użytkowania. Jeśli przedmiot, który miał być nimi obciążony, nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia, uprawnienie nie powstanie.

Polskie prawo spadkowe nie dopuszcza również możliwości uzależnienia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego od warunku lub terminu. Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące.

Jeżeli w toku postępowania okaże się, że bez tych zastrzeżeń spadkodawca nie uczyniłby zapisu w ogóle, rozrządzenie testamentowe stanie się nieważne w całości. W praktyce niekiedy dopuszcza się możliwość konwersji zapisu windykacyjnego na zapis zwykły, ale wyłącznie w sytuacji, gdy o nieważności zapisu zadecydowało uzależnienie go od warunku lub terminu. Należy pamiętać, że w postępowaniu spadkowym sąd zawsze powinien dążyć do realizacji ostatniej woli spadkodawcy, jeśli została ona wyrażona.

Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy spełnienie warunku lub ziszczenie terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. W takiej sytuacji po prostu pomija się dodatkowe zastrzeżenia, a zapis windykacyjny wywołuje ustawowy skutek.

Wprowadzając w testamencie zapis windykacyjny, spadkodawca może jednocześnie oznaczyć zapisobiercę windykacyjnego zapisem zwykłym. Wtedy poza konkretnym prawem majątkowym otrzyma on również przypadający jej zapis zwykły.

Zapisobiercą nie może być też osoba, która przez spadkobiercę została uznana za niegodną dziedziczenia. W takim przypadku wymagane jest wcześniejsze przebaczenie zawinienia.

Zapis windykacyjny a zapis zwykły – wybrane różnice

W odróżnieniu od zapisu windykacyjnego zapis zwykły nie powoduje przejścia określonego składnika majątkowego na wskazaną osobę, ale obliguje spadkobiercę do dokonania określonego świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby. Zapisobierca może żądać wykonania swojego uprawnienia już po odczytaniu testamentu. Jeżeli spadkobierców jest kilku, ponoszą oni względem zapisobiercy odpowiedzialność proporcjonalnie do swoich udziałów w spadku, chyba że spadkodawca zadecydował inaczej w testamencie.

Zakres zapisu zwykłego jest znacznie szerszy niż windykacyjnego, ponieważ może on obejmować w zasadzie każdy składnik majątkowy, który wchodzi do masy spadkowej. Można go też dokonać pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Umiejętnie wykorzystany zapis windykacyjny umożliwia obejście ustawowego porządku dziedziczenia i przekazanie całości lub części spadku określonym osobom. Najczęściej jednak plany spadkodawcy krzyżuje instytucja zachowku.

Jeśli planujesz przewidzieć w testamencie zapis windykacyjny albo przeciwnie – jesteś zapisobiercą i chcesz dochodzić wydania należnych Ci składników majątkowych – skorzystaj z pomocy kancelarii prawnej z wieloletnim doświadczeniem zakresie prowadzenia spraw spadkowych. Nie unikamy trudnych spraw i zawsze szukamy najlepszych rozwiązań dla naszych klientów.