Stwierdzenie nabycia spadku – czyli spadkobiercy w sądzie

Co to jest stwierdzenie nabycia spadku i kiedy przyda się spadkobiercom?

Stwierdzenie nabycia spadku to postanowienie, które sąd spadku wydaje po przeprowadzeniu rozprawy, potwierdzające kto i w jakiej części nabył prawa do spadku po zmarłym, a także czy dziedziczenie nastąpiło na podstawie testamentu bądź zasad ustawowych. W jego treści sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców oraz określa ich udział w spadku.

W przypadku, gdy spadkodawca w treści testamentu ustanowił tzw. zapis windykacyjny, w treści postanowienia sąd spadku potwierdzi również fakt nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego, czyli przejęcia go na własność przez wskazaną przez spadkodawcę osobę lub osoby.

Uzyskanie takiego dokumentu jest konieczne do tego, żeby spadkobierca mógł wykazać swoje prawa do majątku spadkowego przed różnymi osobami lub instytucjami. Bez tych dokumentów postanowienia sądu lub aktu notarialnego spadkobierca nie będzie mógł wybrać pieniędzy z konta spadkodawcy, sprzedać należącego do spadku samochodu, czy odzyskać długu należnego spadkodawcy. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umożliwi ono wpisanie do księgi wieczystej nowego właściciela (warto wskazać, że nowy właściciel  nieruchomości jest zobowiązany niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie w księdze swojego prawa).

Sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia jest też pierwszym krokiem do uregulowania dalszych formalności spadkowych. Dzięki niemu spadkobiercy będą mogli zając się kwestiami związanymi z podatkiem od spadku a także przeprowadzić dział spadku. Czyli rozdzielić pomiędzy siebie poszczególne przedmioty i prawa (np. nieruchomości, samochody itd.) wchodzące do majątku zmarłego.

Można zatem powiedzieć, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia sporządzone przez notariusza (o czym za chwilę) formalnie i oficjalnie zyskuje status spadkobiercy.

Od 15 lat prowadzę sprawy spadkowe jako adwokat i mogę powiedzieć, że jedne natrudniejszych (obok spraw o zapłatę zachowku) są sprawy o podważenie testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

Akt poświadczenia dziedziczenia spadku u notariusza czy postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w sądzie – co powinien wybrać spadkobierca

Dokumentem o identycznej mocy i znaczeniu prawnym co postanowienie stwierdzające nabycie spadku jest notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. 

Przeprowadzenie tej procedury przed notariuszem ma pewne ewidentne zalety. Wszystkie formalności można załatwić w ciągu jednego dnia. Co więcej, można to zrobić w dowolnej kancelarii notarialnej na terenie całego kraju.

Notarialne potwierdzenie uprawnień do spadku wiąże się jednak z pewnymi niedogodnościami. Ma zatem również swoje wady. Do aktu muszą stanąć wszystkie osoby będące spadkobiercami (co może być kłopotliwe dla kogoś mieszkającego daleko za granicą). Co więcej wszyscy spadkobiercy muszą być zgodni zarówno co do tego kto jak i ile dziedziczy po zmarłym, a także co do prawdziwości i ważności testamentu, który nie może także budzić wątpliwości notariusza. Nie można także potwierdzić w ten sposób dziedziczenia na podstawie testamentu ustnego. W tych wszystkich przypadkach uprawnionym pozostaje jedynie droga sądowa.

Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Jak zacząć formalności spadkowego i gdzie należy złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Sąd na wniosek osoby mające w tym interes prawny (czyli prawnie uzasadniony powód, żeby określić osoby dziedziczące spadek) stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Zatem z takim wnioskiem może wystąpić ktoś spośród spadkobierców chcąc potwierdzenia swoich praw do spadku. Może to jednak zrobić także osoba trzecia, np. wierzyciel, który chce egzekwować od spadkobierców pieniądze należne mu od spadkodawcy.

Sprawa o stwierdzenie nabycia spadku toczy się przed sądem rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli tego miejsca w Polsce nie da się ustalić (np. spadkodawca mieszkał za granicą), wówczas właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część, a jeśli takiego majątku nie ma, sądem spadku będzie sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Co ciekawe, w jednym wniosku można żądać potwierdzenia nabycia spadku po kilku spadkodawcach (np. dziadkach i rodzicach jednocześnie). Dzięki temu zaniedbane przez lata sprawy spadkowego w rodzinie można uregulować przy jednej okazji.

Jakie dokumenty musisz przygotować do takiego wniosku, opłaty

Wnioskodawca powinien wraz z wnioskiem skierowanym do sądu przedstawić akt zgonu spadkodawcy, dokumenty potwierdzające tytuł swego powołania do spadku (np. testament), akty urodzenia dzieci spadkodawcy, akt małżeństwa spadkodawcy oraz tych spośród dzieci i wnuków, którzy w wyniku małżeństwa zmienili nazwisko. Do wniosku należy załączyć przeznaczone dla każdego z uczestników odpisy całego wniosku (czyli jego kserokopię oraz kserokopię wszystkich załączników).

Sąd może wydać postanowienie dopiero kiedy uzyska wszystkie te dokumenty.

Dalsza część tekstu znajduje się pod materiałem audio.

Jak wygląda sprawa sądowa, czyli postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku

W postępowaniu sądowym sąd spadku bada z urzędu kto jest spadkobiercą, czy zmarły pozostawił testament, a także czy w dacie sporządzenia testamentu spadkodawca był w pełni sił umysłowych. W tym celu wezwie wszystkich uczestników postępowania do przedstawienia swojego stanowiska w sprawie oraz udzielenia wszelkich istotnych informacji, w szczególnie co do istnienia testamentów oraz kręgu spadkobierców ustawowych.

W toku sprawy sąd przeprowadzi tzw. wysłuchanie spadkobierców (czyli oświadczenie o stanie rodzinnym spadkodawcy) oraz przyjmie od uczestników oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, chyba że zostały one złożone już wcześniej lub upłynęło już 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Chwila otwarcia spadku to dzień śmierci spadkodawcy.

To bardzo istotny i szeroki temat, bo wiąże się z odpowiedzialnością za długi pozostawione przez spadkodawcę. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Odrzucenie spadku. 

Jeżeli sąd poweźmie informację o istnieniu testamentów zobowiąże osoby, u których może znajdować się testament, do przedstawienia go do akt sprawy.

W praktyce na sprawę sądową musi stawić się tylko jeden ze spadkobierców, po to, żeby złożyć wspomniane oświadczenie spadkowe. Pozostali spadkobiercy mogą ograniczyć się do złożenia pisemnego stanowiska (co jest bardzo wygodne dla osób stale zamieszkujących daleko za granicą).

Należy jednak pamiętać, że stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Jeżeli zatem cześć spadkobierców nie zamierza stawić się w kraju, na wydanie postanowienia będzie trzeba trochę poczekać.

Prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, a także prawomocne postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd niezwłocznie wpisuje do specjalnego Rejestru Spadkowego prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną.

Stwierdzenie nabycia spadku i co dalej?

Jeżeli jest tylko jeden spadkobierca, uzyskanie orzeczenia sądowego potwierdzającego status spadkobiercy w zasadzie kończy sprawę dziedziczenia. Po zgłoszeniu stosownego oświadczenia do urzędu skarbowego i ewentualnej zapłacie podatku, można już cieszyć się odziedziczonym majątkiem.

W przypadku kiedy spadkobierców jest więcej, należy jeszcze dokonać tzw. działu spadku, czyli podziału składników wchodzących do  spadku pomiędzy poszczególne osoby.

Jak pewnie zwróciłeś uwagę do tej pory w ogóle nie poruszany był temat składu majątku zmarłego. W toku opisanej procedury sąd nie interesuje się tym, jakie przedmioty i prawa są w spadku. Wydając postanowienie jedynie potwierdza regułę – kto i w jakiej części nabył cały spadek. Efektem jest to, że poszczególni spadkobiercy stają się współwłaścicielami wszystkich przedmiotów, praw, nieruchomości itd stanowiących własność zmarłego, a ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje kodeks cywilny.

Dział spadku można przeprowadzić w sądzie lub w ramach ugody, którą zwykle podpisuje się w kancelarii notarialnej chyba, że w skład spadku nie wchodzi nieruchomość, to wówczas ugodę można przygotować w zwykłej formie pisemnej, a nawet zawrzeć ustnie).

Więcej na ten temat przeczytasz w artykule pod tytułem: Dział spadku 

Źródła: Kodeks cywilny akt obowiązujący – Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93