adwokat Iwo Klisz

Spadek

Blog Kancelarii Klisz i Wspólnicy – artykuły pisane przez zawodowych adwokatów i radców prawnych

spadek

Co to jest spadek i co warto wiedzieć o zasadach dziedziczenia?

Śmierć bliskiej osoby to nie tylko trudne przeżycie pod kątem emocjonalnym, ale również konieczność załatwienia szeregu formalności, w tym związanych ze spadkiem. Świadomość podstawowych zasad z zakresu dziedziczenia obowiązujących w polskim prawie pozwoli świadomie rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci, a w razie potrzeby przeprowadzić postępowanie spadkowe sprawnie.

Zasady dziedziczenia w polskim prawie

Polskie prawo stanowi, że pierwszeństwo nad dziedziczeniem ustawowym ma dziedziczenie na podstawie testamentu. W praktyce oznacza to tyle, że jeśli zmarły sporządził testament, krąg spadkobierców będzie ustalany na podstawie rozporządzeń w nim zawartych. Gdyby ostatniej woli nie było, dziedziczenie odbędzie się z kolei na podstawie z góry ustalonych w kodeksie cywilnym zasad.

Jeśli więc dana osoba zgadza się z kolejnością dziedziczenia zawartą w ustawie, nie musi w ogóle spisywać testamentu. Z drugiej strony wiele osób wolałoby samodzielnie postanowić, jak podzielić swój majątek na wypadek śmierci. W Polsce świadomość kwestii związanych ze spadkiem wciąż jest niewielka, a testament spisuje jedynie kilkanaście procent Polaków. Warto więc zapoznać się z głównymi zasadami dziedziczenia i świadomie podjąć decyzję w tym zakresie.

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe odbywa się na podstawie kolejności ustalonej w kodeksie cywilnym. Na tej podstawie w pierwszej kolejności do dziedziczenia powołani są małżonek i zstępni, czyli dzieci. Jeśli zmarły nie pozostawił potomków, w drugiej grupie dziedziczą małżonek i rodzice, a w trzeciej (gdyby rodzice zmarłego w chwili jego śmierci już nie żyli) – rodzeństwo. Gdyby żadna z tych osób nie dożyła otwarcia spadku, do dziedziczenia będą powołani na mocy ustawy kolejno dziadkowie i w dalszej kolejności pasierbowie. Jeżeli okaże się, że również takich osób nie ma, spadek dziedziczy gmina ostatniego zamieszkania spadkodawcy bądź ewentualnie skarb państwa.

Jak widać, z ustawowego porządku wyłączeni są przede wszystkim konkubent i konkubina. W niektórych przypadkach więc spisanie testamentu wydaje się jedynym sposobem zabezpieczenia praw najbliższych na wypadek śmierci.

prawo spadkowe wrocław

Testament – czym jest i jak go spisać?

Testament jest rozrządzeniem na wypadek śmierci. Każda osoba mająca zdolność testowania może ustalić porządek, w jakim mają dziedziczyć jego bliscy w przypadku jego śmierci.

Testament można spisać zarówno samodzielnie, w zaciszu własnego domu, jak i u notariusza. Niektórzy obawiają się, że nie są w stanie poprawnie napisać ostatniej woli i z tego powodu preferują wizytę w kancelarii notarialnej. Takie rozwiązanie ma wiele zalet, ale jest płatne. Mimo to rozważyć je powinny szczególnie osoby, które nie mają zbyt wiele czasu i jednocześnie chcą od razu zarejestrować dokument w Notarialnym Rejestrze Testamentów.

Z drugiej strony spisanie testamentu własnoręcznego nie jest szczególnie skomplikowane. W tym celu wystarczy przygotować kartkę i długopis. Testament dla swojej ważności musi zostać sporządzony pismem własnoręcznym (nie może np. zostać wydrukowany), podpisany i opatrzony datą. W razie braku daty testament będzie jednak ważny, jeśli brak ten nie wywołuje wątpliwości co do np. zdolności testowania czy stosunku kilku testamentów.

Należy również pamiętać, że w testamencie można powołać do spadku wybrane osoby jedynie w częściach – np. w 1/2. Nie ma możliwości, aby spadkobiercom w testamencie przekazać tylko określone przedmioty, ponieważ w takiej sytuacji nie będzie to powołanie do spadku, a uczynienie zapisu.

Zapis zwykły i zapis windykacyjny – podstawowe różnice

Jak zostało już wspomniane, spadkodawca może w testamencie przekazać określonej osobie konkretne składniki swojego majątku. Jeśli czyni to w testamencie sporządzonym własnoręcznie, będzie to zapis zwykły. W ten sposób można np. przekazać kuzynce swój samochód.

Dodatkowo w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Jest to zapis windykacyjny, który realizuje się z mocy prawa, bez konieczności jego wykonania przez pozostałych spadkobierców. W tym przypadku jednak trzeba udać się do notariusza. Co więcej, w formie zapisu windykacyjnego można przekazać jedynie ściśle określone przedmioty, tzn.:

  • rzeczy oznaczone co do tożsamości;
  • zbywalne prawa majątkowe;
  • przedsiębiorstwo bądź gospodarstwo rolne;
  • użytkowanie lub służebność;
  • ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Zapis windykacyjny jest popularnie stosowany w przypadku chęci przekazania konkretnej osobie nieruchomości.

Co wchodzi w skład spadku?

W skład spadku wchodzi wszystko, co było własnością zmarłego – czyli rzeczy materialne – ale dodatkowo również jego prawa i obowiązki. Jako przykład praw można wskazać np. udział we własności. Obowiązki to z kolei wszelkie zobowiązania, np. związane z zaciągniętymi za życia pożyczkami (długi spadkowe).

Wartość masy spadkowej określa się więc, sumując wszystkie aktywa spadku i odejmując od nich zobowiązania. W tym celu konieczne jest ustalenie stanu majątku zmarłego. Może się więc okazać, że spadek będzie miał wartość ujemną.

Do spadku nie należą z kolei prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, a także prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Chodzi tu przede wszystkim o zasady określone w przepisach szczególnych.

Zrzeczenie się dziedziczenia a odrzucenie spadku

Spadek można przyjąć wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza, a także odrzucić. Mało kto decyduje się na pierwsze rozwiązanie, ponieważ w takiej sytuacji spadkobierca odpowiada za zobowiązania wchodzące w skład spadku nie tylko odziedziczonymi aktywami, ale również całym swoim majątkiem. Lepszym rozwiązaniem jest zdecydowanie przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ponieważ w takiej sytuacji odpowiedzialność spadkobiercy ogranicza się do wysokości stanu czynnego spadku.

W niektórych sytuacjach – zwłaszcza gdy oczywiste jest, że długi zmarłego przekraczają aktywa – warto rozważyć odrzucenie spadku. Dokonuje się go po śmierci spadkodawcy w ciągu 6 miesięcy od chwili otwarcia spadku.

Odrzucenia spadku nie należy mylić ze zrzeczeniem się dziedziczenia, które ma miejsce za życia spadkodawcy. W tym przypadku dana osoba zostaje wyłączona od dziedziczenia. Jej decyzja wpływa również na prawo do spadku posiadanych dzieci i wnuków (o ile strony nie postanowiły inaczej).

Postępowanie spadkowe – w sądzie czy u notariusza?

Postępowanie spadkowe można przeprowadzić zarówno w sądzie, jak i u notariusza. Co do zasady szybciej sprawę załatwia się w kancelarii notarialnej. Ten tryb jest polecany w szczególności w przypadku spraw oczywistych, w których nie zachodzą wątpliwości co do kręgu spadkobierców.

Należy jedynie pamiętać, że do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia konieczne jest stawiennictwo wszystkich spadkobierców – zarówno testamentowych, jak i osób, które byłyby powołane do dziedziczenia na podstawie ustawy. Czasami może się to okazać problematyczne. W takiej sytuacji warto rozważyć wystąpienie do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. To również jedyna droga, gdy z powodu sporu stron notariusz nie może sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia.

Postępowanie sądowe jest tańsze, jednak nie da się go zakończyć w jeden dzień. Po złożeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku sąd zweryfikuje pismo i wyznaczy rozprawę. W zależności od obłożenia właściwego sądu oczekiwanie może zając od kilku tygodni do kilku miesięcy. W razie sporów oraz w przypadku spraw złożonych postępowanie nie zostanie zakończone w czasie pierwszego terminu. Jeśli konieczne stanie się przesłuchanie wielu świadków czy dopuszczenie dowodów np. z opinii biegłego, konieczne może się okazać przeprowadzenie nawet kilkunastu rozpraw.

Akt poświadczenia dziedziczenia oraz postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku mają równorzędną moc prawną, a ostateczny wybór załatwienia sprawy spadkowej zależy od samych zainteresowanych z uwzględnieniem stanu sprawy.

Przeczytaj także:

Masz pytania lub wątpliwości związane z prawem spadkowym? Skontaktuj się z naszą kancelarią.

Zapisz się na nasz Newsletter!

Kancelaria prawna

Pomoc prawna dla klientów indywidualnych, firm i przedsiębiorców

Porady on-line

Zdalne porady prawne bez konieczności wychodzenia z domu lub z biura

STREFA WIEDZY

Sam znajdź odpowiedź w naszych bezpłatnych ebookach, artykułach i filmach