Czym jest zachowek i komu przysługuje?
Zachowek to instytucja, która ma na celu zabezpieczyć finansowo najbliższą rodzinę spadkodawcy. Bywa, że spadkodawca w testamencie cały swój majątek przepisał tylko na jedną osobę spośród najbliższych mu krewnych, pomijając innych. Czasami jeszcze przed śmiercią przekaże w darowiźnie cały swój majątek tak, że po jego śmierci w spadku niewiele zostaje. Właśnie w takich osoby, które zostały pominięte w testamencie, a w innych okolicznościach dostaliby spadek na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, mogą domagać się zapłaty zachowku. I to wcale nie jest mała kwota. Zachowek należy się:- małżonkowi
- zstępnym (dzieci, wnuki itd.)
- rodzicom spadkodawcy, ale tylko gdyby byliby powołani do spadku z mocy ustawy (czyli wówczas, gdy spadkodawca nie miał dzieci, ani wnuków)
- rodzeństwu
- dalszym krewnym
- osobom wydziedziczonym, uznanym za niegodnych dziedziczenia oraz tym, którzy odrzucili spadek.
Kto jest zobowiązany zapłacić zachowek?
Określenie osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku jest stosunkowo proste. Będzie to osoba, która została powołana do dziedziczenia w testamencie lub też ten, kto otrzymał od spadkodawcy wartościowe darowizny bądź zapisy windykacyjne.Jak uzyskać zachowek?
W przypadku, kiedy należy się zachowek warto podjąć w pierwszej kolejności rozmowy ugodowe. Natomiast w sytuacji oporu osoby zobowiązanej do zapłaty, ten kto nie otrzymał należnego mu zachowku powinien złożyć pozew o zachowek do sądu (ewentualnie o zapłatę tzw. kwoty pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku). W naszej Kancelarii Prawa Spadkowego przeprowadziliśmy setki spraw o wypłatę zachowku i stwierdzenie nabycia spadku, zdecydowanie najczęściej reprezentowaliśmy osoby, którym przysługiwał zachowek po rodzicach. Inne wypadki w praktyce zdarzają się sporadycznie.
Zachowek – ile pieniędzy możesz dostać? (ile wynosi zachowek po rodzicach)
Skoro już wiemy, komu przysługuje zachowek teraz pora, żeby wyjaśnić jak obliczyć wysokość zachowku.
Zasadą jest, że zachowek wynosi połowę tego, co uprawnionemu przypadłoby przy dziedziczeniu z ustawy . Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni może domagać się zachowku w wysokości 2/3 wartości przysługującego mu udziału spadkowego.
Jak określić wysokość zachowku po rodzicach – przykłady
Przykład 1:
Ojciec w testamencie zapisał majątek swojej córce. W skład tego majątku wchodzi wyłącznie dom, bo środki finansowe zostały spożytkowane na leczenie ojca i pogrzeb. Mężczyzna miał jeszcze syna, który w testamencie nic nie otrzymał, bo relacje z nim były raczej chłodne. Syn nie został wydziedziczony. Ojciec był wdowcem, nie miał żadnych innych dzieci. Dom jest wart 600.000 zł. Gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, syn stałby się właścicielem połowy domu o wartości 300.000 złotych. Tak się jednak nie stało i synowi może ubiegać się o zachowek w kwocie 150.000 złotych od swojej siostry.
Przykład 2:
Umiera kobieta, która w testamencie cały swój majątek zapisała mężowi. W skład majątku wchodzi mieszkanie o wartości 600.000 złotych, którego była współwłaścicielką w połowie, wraz ze swoim mężem. Posiadali dwie córki, które w chwili śmierci mamy miały 15 i 17 lat.
Dzieciom przysługuje zachowek od ich ojca. Kobieta miała tylko udział w mieszkaniu, tak więc to połowa wartości mieszkania weszłaby w skład masy spadkowej – czyli 300.000 zł. Pozostały udział w mieszkaniu stanowi własność jej męża. Gdyby doszło do dziedziczenia na podstawie zasad ustawowych, córki oraz mąż dziedziczyliby w częściach po jednej trzeciej, czyli każde z nich dostałoby udział w mieszkaniu o wartości 100.000 złotych. Skoro pojawił się testament, każda z dziewcząt może pozwać swojego ojca o 66.667 zł (zaokrągla się do pełnego złotego w górę) czyli 2/3 z kwoty 100.000 złotych. Dzieci mogą dochodzić zachowku w wysokości 2/3 udziału spadkowego, który by im przypadł w drodze dziedziczenia ustawowego dlatego, że są małoletnie.
Co ważne, znaczenia ma stan istniejący w chwili śmierci spadkodawcy, a nie w chwili orzekania o zachowku. To bardzo istotne, bo zachowek przedawnia się w terminie pięcioletnim i w tym okresie może się dużo wydarzyć.
Przykład 3:
Umiera kobieta, pozostawia testament, w którym cały swój majątek przekazuje mężowi. W testamencie pominęła swoją jedyną córkę, ale jej nie wydziedziczyła. W chwili śmierci kobiety dziewczyna ma 16 lat. Przez lata jej stosunki z ojcem układają się dobrze, do czasu, kiedy mężczyzna ponownie się żeni i zrywa z córką kontakty. Dziewczyna w wieku 21 lat, 4 lata i 10 miesięcy po śmierci matki pozywa ojca o zachowek. Wyrok zasądzający zachowek zostaje wydany po kolejnych dwóch latach, kiedy powódka ma już 23 lata. Mimo to, zachowek przysługuje jej w 2/3 części udziału spadkowego, bo w chwili śmierci matki dziewczyna była małoletnia.
Jak pozbawić zachowku? Posłuchaj naszego podcastu!
Dalsza część tekstu o tym “Jak obliczyć zachowek” znajduje się pod materiałem audio.
.
Kto jest osobą trwale niezdolną do pracy?
Oprócz wieku, przesłanką zasądzenia zachowku w wysokości 2/3 należnego udziału jest trwała niezdolność do pracy. I tutaj nic nie jest z góry przesądzone – sąd bada w toku sprawy czy dana osoba jest faktycznie trwale niezdolna do pracy, a samo osiągnięcie wieku emerytalnego, czy uzyskanie orzeczenia organu rentownego nie zawsze przesądzają sprawę.
Musisz wziąć pod uwagę następujące okoliczności:
Po pierwsze obowiązuje tutaj ta sama zasada, jak w przypadku przesłanki bycia małoletnim. Niezdolność do pracy musi występować w chwili otwarcia spadku (a więc w momencie śmierci spadkodawcy). W wyjątkowych okolicznościach sąd może przyznać zachowek w wysokości 2/3 udziału jeśli niezdolność powstała krótko po otwarciu spadku.
Po drugie, w przypadku osoby będącej w podeszłym wieku samo uprawnienie do emerytury nie gwarantuje jeszcze zachowku w wyższej wysokości. Jeśli emeryt “dorabia” do emerytury pracując np. jako ochroniarz, sąd najpewniej uzna, że nie jest on osobą trwale niezdolną do pracy.
Poza tym zgodnie z orzecznictwem sądów, zachowek w wyższej wysokości może przysługiwać jedynie osobie całkowicie niezdolnej do pracy.
Pamiętaj, że to na powodzie leży ciężar udowodnienia wszystkich tych okoliczności, a pozwany wszelkimi możliwymi sposobami może udowadniać okoliczności przeciwne np. że osoba rzekomo całkowicie niezdolna do pracy w rzeczywistości jest zatrudniona w szarej strefie.
Zachowek – jak go obliczyć krok po kroku (ile wynosi zachowek)
Krok pierwszy: ustal czystą wartość spadku.
Innymi słowy należy wycenić wszystkie aktywa należące do spadku oraz odjąć od niego pasywa. Czyli oszacować wartość majątku i odjąć od niej długi.
W praktyce najczęściej w skład spadku wchodzi suma oszczędności zgromadzona na rachunkach bankowych oraz wartość nieruchomości i ruchomości. Nie musisz ustalić wartości majątku co do złotówki. Ale mniej więcej wartość powinna się zgadzać, bo przeszacowanie wartości spadku może na końcu procesu skutkować niekorzystnym rozstrzygnięciem w przedmiocie kosztów sądowych. Jeśli nie wiesz na ile wycenić nieruchomość, poszukaj w Internecie podobnych ofert sprzedażowych w Twojej okolicy.
Krok drugi: do czystej wartości spadku dolicz wartość darowizn i zapisów windykacyjnych – w ten sposób uzyskasz substrat zachowku
Do wartości spadku zaliczamy:
- Wartość zapisów windykacyjnych ? czyli tego, co spadkodawca w testamencie notarialnym przekazał określonej osobie, obojętnie czy to była osoba z rodziny, czy nie,
- Wartość darowizn uczynionych w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią na rzecz osób, które nie są spadkobiercami, albo uprawnionymi do zachowku,
- A także wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę kiedykolwiek na rzecz osób, które są spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku.
Ile wynosi zachowek? – Przykłady
Przykład:
Spadkodawca był wdowcem, miał syna i córkę. Nieformalnie związany był z kobietą, która również miała syna. Dwanaście lat temu zarówno swojemu synowi, jak i synowi swojej konkubiny darował dwie sąsiadujące działki w Warszawie o identycznej, dużej wartości. Po śmierci ojca, córka uznała, że została przez niego pokrzywdzona finansowo i chce wystąpić z pozwem o zachowek. Przy obliczaniu zachowku może uwzględnić tylko jedną darowiznę ? tą dokonaną przez ojca na rzecz jej rodzonego brata. Ta dokonana przez ojca na rzecz syna konkubiny została dokonana więcej niż 10 lat wstecz od śmierci spadkodawcy, a nadto została dokonana na rzecz osoby, która nie jest uprawniona do zachowku. Dlatego nie uwzględnia się jej określając substrat zachowku. Darowiznę spadkodawcy na rzecz syna zawsze wlicza się do substratu zachowku niezależnie od tego, kiedy została dokonana. Dzieje się tak dlatego, że syn jest osobą uprawnioną do zachowku po ojcu.
Do wartości spadku nie zaliczmy:
- Darowizn dokonanych dawniej niż 10 lat wstecz, licząc od dnia śmierci spadkodawcy, na rzecz osób nie będących spadkobiercami, ani uprawnionymi od zachowku (spójrz na powyższy przykład),
- Zapisów zwykłych ? zapisy zwykłe to rozporządzenia w testamencie, w których spadkodawca nakazuje spadkobiercą przekazać po jego śmierci określone rzeczy (prawa majątkowe) innej osobie. Np. dziadek w testamencie nakazuje synowi przekazać soje powojenne odznaczenie do muzeum.
- Poleceń ? czyli zobowiązania spadkobiercy do określonego zachowania np. zobowiązanie do pogodzenia się z siostrą,
- Drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych.
Są też sytuacje, w których tylko w stosunku do danej osoby darowizna nie będzie uwzględniona przy obliczaniu zachowku. Więcej o tym przeczytasz tutaj: Zachowek a testament, darowizna i zapis windykacyjny.
Krok trzeci: ustal swój udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczania zachowku.
Czyli innymi słowy ustal na ile osób należałoby podzielić spadek gdyby doszło do dziedziczenia na podstawie ustawy. Jednocześnie biorąc pod uwagę szereg specyficznych zasad.
Przyjmuje się tutaj pewne założenia, które służą tylko temu, by ustalić udział spadkowy. Przy ustaleniu udziału na potrzeby zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia, albo zostali wydziedziczeni. Brzmi enigmatycznie? To wytłumaczmy sobie po kolei o co w tym chodzi.
- Spadkobierca niegodny, to taki, którego sąd uznał za niegodnego w odrębnym, poświęconym temu procesie, dlatego np. że popełnił ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy, zniszczył testament, przemocą nakłonił spadkodawcę do zmiany testamentu.
- Spadkobierca, który spadek odrzucił, to taki który przed notariuszem albo przed sądem po śmierci spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku.
- A spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia to taki, który podpisał u notariusza ze spadkodawcą umowę, na mocy której strony postanowiły że potencjalny spadkobierca, będący stroną umowy nie odziedziczy nic w spadku po przyszłym spadkodawcy.
- Spadkobierca wydziedziczony, to taki, którego w testamencie spadkodawca pozbawił prawa do zachowku uznając np. że uporczywie nie dopełniał względem niego obowiązków rodzinnych.
Przykład:
Wdowiec Zbigniew miał pięciu synów: Mateusza, Marka, Łukasza, Jana oraz Tomasza. Każdy z synów, oprócz Tomasza w darowiźnie otrzymał od ojca mieszkanie z okazji ślubu. Tomasz jako kawaler nic od ojca nie dostał. Umiera Zbigniew, pozostawiając po sobie majątek o symbolicznej wartości. Mateusz został uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia. Marek odrzucił spadek. Łukasz jeszcze za życia podpisał z ojcem umowę, że nie chce po nim dziedziczyć (zrzekł się dziedziczenia). Jan został przez Zbigniewa wydziedziczony w testamencie. Tomasz chce ustalić swój udział spadkowy na potrzeby sprawy o zachowek. Jak to ma zrobić?
Pamiętaj, ze na razie ustalasz tylko udział spadkowy, czyli nie konkretną wartość zachowku, ale to, na ile osób należy podzielić spadek. I tak na potrzeby zachowku uznalibyśmy, że Tomasz, Mateusz (niegodny dziedziczenia) oraz Marek (odrzucił spadek) to osoby, które uwzględnia się przy obliczaniu udziału spadkowego. Łukasza i Jana (czyli syna, który zrzekł się dziedziczenia oraz wydziedziczonego) w ogóle nie bierzemy pod uwagę. Tomasz dziedziczy razem z dwoma braćmi, czyli jego udział spadkowy ustalany na potrzeby zachowku to 1/3.
Krok czwarty: Określ jaki ułamek udziału spadkowego ci przysługuje – 1/2 czy 2/3?
Ponownie mowa tu o ułamkach, ale to nie będzie wyższa matematyka. Masz dwie opcje do wyboru: ułamek ? lub ułamek 2/3 ? o nich była mowa na samym początku. Jeśli w chwili śmierci spadkodawcy byłeś małoletni lub niezdolny do pracy, przysługuje Ci 2/3 udziału, który by Ci przypadł w ramach dziedziczenia ustawowego. Jeśli byłeś pełnoletni i zdolny do pracy, dalej będziesz operował ułamkiem ?.
Krok piąty: wykonaj działanie matematyczne. Pomnóż substrat zachowku (patrz krok pierwszy i drugi) razy udział spadkowy (krok trzeci) razy 1/2 lub 2/3 (krok czwarty).
Przykład:
Pan Marian pozostawił po sobie jedynie gotówkę w wysokości 90.000 zł. Nie miał długów. Wszystko w testamencie przekazał córce Annie z pierwszego małżeństwa. Pominął aktualną żonę Urszulę i syna Stanisława z drugiego związku. Urszula ma 40 lat, pracuje zawodowo. Stanisław ma 10 lat.
Zachowek obliczany dla Urszuli będzie wyglądał tak:
90.000 zł × 1/3 × ? = 15.000
Gdzie 90.000 zł to substrat zachowku
1/3 to udział spadkowy Urszuli stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Urszula dziedzicząc na podstawie ustawy otrzymałaby 1/3 spadku, bo musiałaby podzielić się z Anną i Stanisławem.
– Urszula jest zdolna do pracy, dlatego przysługuje jej połowa udziału spadkowego.
W tych samych okolicznościach liczymy zachowek dla Stanisława:
90.000× 1/3 × 2/3 = 20.000 zł.
Zmienia się wartość 2/3 udziału spadkowego tylko dlatego, że Stanisław jest dzieckiem. Dlatego jego zachowek będzie wyższy, niż zachowek jego matki.
Przykład:
Komplikujemy sobie stan faktyczny. Wdowa, Weronika pozostawia spadek, w skład którego wchodzi dom o wartości 300.000 złotych. 20 lat temu dała swojej siostrzenicy Mariannie działkę budowlaną o wartości 40.000 złotych. Matka siostrzenicy żyje. Weronika 6 lat temu darowała swojemu synowi Krzysztofowi kolekcję przedwojennych znaczków pocztowych o wartości 50.000 złotych. Dom zapisała w testamencie córce Darii. Miała jeszcze synów: Jarosława i Mateusza. Jarosława wydziedziczyła w testamencie. Najmłodszy, osiemnastoletni Mateusz spadek odrzucił.
Liczymy zachowek dla Krzysztofa. Ile wynosi zachowek?
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się darowizny na rzecz Marianny, bo była dokonana przed więcej niż 10 lat, a poza tym Marianna nie jest spadkobierczynią ustawową, ani nie jest uprawniona do zachowku. Czyli na potrzeby liczenia zachowku dla Krzysztofa, darowiznę traktujemy tak, jakby jej nie było.
Licząc spadek Krzysztofa uwzględniamy jednak jego znaczki pocztowe. Cenę wyliczył rzeczoznawca według stanu z chwili dokonywania darowizny, a cen z chwili obecnej. Dajmy na to, że wartość znaczków wzrosła do 60.000 złotych.
Tą darowiznę uwzględniamy do substratu zachowku (Krzysztof to osoba uprawniona do dziedziczenia) który wynosi: 300.000 zł (dom) + 60.000 zł (wartość znaczków) = 360.000 zł.
Liczymy udział Krzysztofa: Krzysztof miał dwóch braci i jedną siostrę. W sumie spadek dzieliłby się na 4 osoby. Ale Jarosława matka wydziedziczyła, także zgodnie z tym co pisaliśmy wcześniej, nie uwzględnia się go przy ustalaniu udziału spadkowego. Czyli spadek dzieli się na 3 osoby: Krzysztofa, Darię i Mateusza.
Wszyscy są pełnoletni, ich udział wynosi ?.
360.000 zł × 1/3 x ? = 60.000 zł
Na poczet zachowku Krzysztofa zalicza się darowiznę znaczków pocztowych. Okazuje się, że Krzysztof otrzymał od matki dokładnie tyle, ile mu się należało i nie ma podstaw do pozywania swojej siostry.
*
Sprawy o zachowek często bywają burzliwe i obciążające psychicznie. W końcu w sądzie spotyka się najbliższa rodzina spadkodawcy. Jak na ironię, efekt procesu nierzadko w głównej mierze jest wynikiem chłodnych działań matematycznych na kalkulatorze.
Poza artykułem Ile wynosi zachowek, przeczytaj również:
Zachowek – kiedy i komu przysługuje oraz jak można go dochodzić?
Źródło: Kodeks cywilny
POBIERZ DARMOWEGO EBOOKA: ZACHOWEK WSZYSTKO, CO MUSISZ WIEDZIEĆ
Każdy z nas intuicyjnie wie, czym jest zachowek i kiedy się należy. Jednakże w rzeczywistości jest to skomplikowana instytucja prawa spadkowego. W zależności od wielu czynników, jego wysokość może być bardzo różna. Co więcej, istnieje wiele sytuacji, w których żądanie zachowku nie jest dopuszczalne.
W ebooku odpowiadamy na następujące pytania:
- Kiedy i komu przysługuje zachowek?
- Kiedy można go dochodzić?
- Ile wynosi zachowek?
Dodatkowo w e-booku: zachowek a testament, darowizna i zapis windykacyjny.
Wpisz maila, abyśmy mogli udostępnić Ci ebooka.
