Dyskryminacja

Czy poczułeś się kiedyś potraktowany przez pracodawcę mniej przychylnie niż Twoi współpracownicy w porównywalnej sytuacji? O ile takie zdarzenie miało miejsce raz lub dwa, nie jest to jeszcze powód do zmartwień. Jeżeli jednak dzieje się tak notorycznie, być może padłeś ofiarą dyskryminacji.

Praca stanowi niezwykle ważny element naszej codzienności. Nic dziwnego, w końcu statystycznie poświęcamy jej 1/3 doby. Dlatego zjawiska takie jak mobbing czy dyskryminacja w miejscu pracy w istotny sposób oddziałują także na pozostałe sfery naszego życia.

Więcej na temat mobbingu dowiesz się z naszego artykułu “Jak uchronić się przed mobbingiem w miejscu pracy”. Poniżej zaś podpowiadamy jakie roszczenia przysługują Ci w przypadku wystąpienia drugiego z tych zjawisk.

Zacznijmy jednak od tego czym w ogóle jest dyskryminacja pracowników lub innych osób .

Dyskryminacja w miejscu pracy – jak ją rozpoznać?

Kwestię dyskryminacyjne regulują przepisy Kodeksu pracy. Wskazuje on, że wszyscy pracownicy powinni być traktowani w równy sposób. Przysługują im bowiem równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków służbowych. Dotyczy to takich sfer, jak:

• nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy,
• warunki zatrudnienia,
• zasady awansu,
• dostęp do szkoleń.

W szczególności, zatrudniającemu nie wolno czynić żadnych rozróżnień ze względu na:

• płeć,
• wiek,
• niepełnosprawność,
• rasę,
• religię,
• narodowość,
• przekonania polityczne,
• przynależność związkową,
• pochodzenie etniczne,
• wyznanie,
• orientację seksualną,
• zatrudnienie na czas określony bądź nieokreślony,
• zatrudnienie w pełnym bądź niepełnym wymiarze czasu pracy.

Co to jest dyskryminacja?

Na to pytanie dał szczegółową odpowiedź Sąd Najwyższy, wskazując, iż dyskryminacja w pracy to sytuacja, w której następuje bezprawne pozbawienie lub ograniczenie uprawnień pracownika wynikających ze stosunku pracy. Dyskryminacja w pracy może także polegać na nierównomiernym traktowaniu pracowników ze względu na wiek, ze względu na płeć, niepełnosprawność, narodowość, rasę, pochodzenie etniczne, przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne oraz przynależność związkową. Zdaniem Sądu Najwyższego dyskryminacja w pracy może także przybrać postać przyznania z tych właśnie względów niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których korzystają inni pracownicy znajdujący się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej.

Musisz wiedzieć, że aby uznać, iż doszło do zachowań dyskryminacyjnych wskazanych w przepisach Kodeksu pracy:

• tego rodzaju działania pracodawcy nie muszą obejmować wszystkich jego pracowników,
• dyskryminacja pracownika lub innej osoby nie musi wynikać ze świadomego i celowego działania zatrudniającego.

Niedopuszczalność zachowań dyskryminacyjnych

Jakakolwiek dyskryminacja w pracy we wskazanych powyżej zakresach jest niedopuszczalna. Musisz wiedzieć, że nierówne traktowanie nie może być stosowane nie tylko w trakcie trwania umowy o pracę, ale wszystkich etapach zatrudnienia. Tym samym, zasada ta obowiązuje od momentu rekrutacji, poprzez zawarcie umowy, czas jej wykonywania, aż po jej rozwiązanie. Wszystkie zachowania mające dyskryminacyjny charakter są sprzeczne z prawem. Nie może bowiem zachodzić jakakolwiek nieuzasadniona różnica w traktowaniu pracowników lub innych osób. Dotyczy to każdej grupy zawodowej, płci etc. Pretekstem do dyskryminacyjnego traktowania nie może być także religia, wyznanie, wiek, sposób życia czy też inne cechy indywidualne zarówno pracowników, jaki i każdej innej osoby.

Jakie są rodzaje dyskryminacji?

Dyskryminacja w pracy wbrew pozorom, nie jest zjawiskiem całkowicie jednolitym i jak każde zjawisko społeczne posiada swoje odmiany. Istnieje bowiem dyskryminacja bezpośrednia oraz dyskryminacja pośrednia.

Dyskryminacja bezpośrednia

Bezpośrednia dyskryminacja w miejscu pracy ma miejsce wówczas, gdy pracownik był lub jest traktowany w analogicznych uwarunkowaniach mniej korzystnie niż inni pracownicy. Oczywiście brak równego traktowania pracownika musi być celem lub skutkiem działania spowodowanego przynajmniej jedną bądź kilkoma przyczynami dyskryminacyjnymi.

Dyskryminacja pośrednia

Obok dyskryminacji bezpośredniej występuje dyskryminacja pośrednia. Pomimo, że jest równie szkodliwa, to znacznie trudniej ją rozpoznać. Jej przejawem są pozornie neutralne postanowienia, kryteria czy działania pracodawcy, które mogą wywoływać bądź wywołują dysproporcję albo szczególnie niekorzystną sytuację w takich zakresach jak nawiązanie i rozwiązanie umowy o pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Do dyskryminacji pośredniej nie dochodzi w przypadku, gdy postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.

Przejawem pośrednich zachowań dyskryminacyjnych jest także zachęcanie innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub nakazaniu jej naruszenia tej zasady wobec pracownika.

Najczęściej występujące rodzaje dyskryminacji

Katalog kryteriów dyskryminacji jest niezwykle szeroki i nie ma charakteru zamkniętego. Oznacza to, że za dyskryminację uznaje się właściwie każde działanie, którego celem lub skutkiem jest nierówne traktowanie, które w bezpośredni lub pośredni sposób oddziałuje na sytuację pracownika zatrudnionego w firmie.

Można jednak wyróżnić kilka rodzajów dyskryminacji, z którymi najczęściej mamy do czynienia:

• ze względu na rasę, kolor skóry lub grupę etniczną (rasizm),
• ze względu na wiek,
• ze względu na płeć (seksizm),
• ze względu na wyznawaną religię,
•  ze względu na orientację seksualną,
• ze względu na narodowość,
• ze względu na niepełnosprawność.

Szczególnym rodzajem dyskryminacji jest molestowanie, któremu może zostać poddany każdy pracownik.

Czym jest molestowanie?

Zgodnie z powszechnie przyjętą definicją – przez to pojęcie rozumie się każde niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Jej przedmiotem może być nie tylko pracownik – może ona dotyczyć wszystkich osób.

Molestowanie może mieć także postać dyskryminacji ze względu na wygląd czy pochodzenie, powodujące naruszenie godności pracowników zatrudnionych w firmie lub innych osób. Może ono także przybrać formę molestowania seksualnego.

Molestowanie seksualne

Szczególnego rodzaju dyskryminowaniem z uwagi na płeć jest molestowanie seksualne. Rozumie się je jako każde działanie, które ma charakter seksualny lub odnosi się bezpośrednio do płci pracownika. Ofiarami molestowania seksualnego w pracy mogą zostać zarówno kobiety jak i mężczyźni – nie jest to więc zależne od płci. Efektem takiego traktowania pracowników jest naruszenie ich godności właśnie ze względu na płeć. W sposób oczywisty stanowi to niepożądane zachowanie wobec pracowników i każdy jego przejaw będzie niezgodny z prawem.

Jako przykłady takiego traktowania pracowników (molestowania) lub innych osób należy wymienić:

• nakłanianie do czynności seksualnych z wykorzystaniem własnej przewagi,
• szantaż seksualny,
• sprośne aluzje lub żarty,
• prezentowanie treści o charakterze pornograficznym, takich jak rysunki, zdjęcia czy filmiki.

Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu

Jedną z podstawowych reguł, które musi stosować każdy pracodawca jest zasada równego traktowania pracowników. Oznacza ona, że każdy pracownik musi mieć równe prawa z tytułu wykonywania takich samych obowiązków. Nie jest dopuszczalne jakiekolwiek dyskryminacyjne traktowanie w tym zakresie.

Istotą przedmiotowej zasady jest równe traktowanie pracowników w zakresie:

• nawiązania stosunku pracy
• warunków zatrudnienia
• awansowania
• dostępu do szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych
• rozwiązania stosunku pracy.

Za naruszenie zasady równego traktowania w zakresie zatrudnienia uważa się różnicowanie przez zatrudniającego sytuacji pracownika na przykład poprzez:

• odmowę nawiązania stosunku pracy
• niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą,
• pominięcie przy wyznaczaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
• rozwiązanie umowy o pracę,

chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Musisz także wiedzieć, że pracownik ma prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. Dotyczy to wszystkich zatrudnionych, którzy maja pod tym względem równe prawa.

Obowiązki pracodawcy

Podstawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu. W gestii pracodawcy leży taka organizacja pracy w firmie, żeby nie dochodziło w niej do naruszania prawa w celu nierównego traktowania pracowników ze względu na ich cechy osobiste, wyznanie, czy do przypadków molestowania, w tym seksualnego.

W celu uniknięcia tych zjawisk, pracodawcy powinni między innymi:

• wprowadzić w danej firmie uwzględniające obowiązujące prawo procedury antydyskryminacyjne, które będą w szczególności:
  • zawierać wyjaśnienie podstawowych pojęć dotyczących nierównego traktowania, dyskryminacji, molestowania i molestowania seksualnego,
  • regulować zasady zgłaszania takich zachowań,
  • ustalać sposób postępowania pracodawcy od czasu otrzymania zgłoszenia,
• powołać pełnomocnika do spraw przeciwdziałania dyskryminacji,
• wprowadzić przejrzyste zasady wynagradzania pracowników,
• organizować dla pracowników i kadry menedżerskiej szkolenia w przedmiocie dyskryminacji.

Zanim skierujesz sprawę do sądu…

Bez względu na to jak trudna jest Twoja sytuacja, zawsze najpierw warto spróbować rozwiązać spór na tle dyskryminacji polubownie.

Z kilku powodów.

Przede wszystkim ta forma rozwiązywania konfliktów jest tańsza, szybsza i mniej obciążająca psychicznie (zwłaszcza dla pracownika). Niestety, w przypadku znacznego skonfliktowania stron, ma ona także ograniczoną skuteczność.

Czasami jednak warto podjąć próbę, aby zasygnalizować pracodawcy, że nie zamierzasz dłużej znosić obecnej sytuacji. Być może skłoni go to do zmiany swojego zachowania, chociażby po to, aby uniknąć postępowania przed sądem. Wówczas bowiem to właśnie Twój pracodawca będzie musiał udowodnić, że przy podejmowaniu decyzji wszystkich pracowników (włącznie z Tobą) traktuje jednakowo, a jego zachowanie nie było dyskryminacyjne. W zależności od okoliczności może to być dla niego bardzo trudne, a niekiedy wręcz niewykonalne.

Więcej informacji na temat polubownych metod rozwiązywania sporów pomiędzy pracownikiem a pracodawcą przeczytasz w naszym artykule “Jak pozwać pracodawcę”. Opisujemy tam czym jest komisja pojednawcza, jak ją powołać i kto wchodzi w jej skład.

Kiedy jednak sytuacja jest na tyle trudna, że nie ma szans na jakiekolwiek porozumienie, prawo przewiduje drogę sądową. Wprawdzie nie należy ona do najłatwiejszych, ale w zamian cechuje się większą skutecznością.

Powództwo w związku z dyskryminacją w miejscu pracy

Jeżeli padłeś ofiarą dyskryminacji, możesz wystąpić przeciwko pracodawcy do sądu pracy.

Mamy dla Ciebie dobrą wiadomość. Przepisy prawa pracy przewidują pewne ułatwienie dla pracownika dochodzącego swoich praw w związku z naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Jest nim przeniesienie ciężaru dowodu w postępowaniu sądowym z pracownika na pracodawcę. W praktyce oznacza to, że pracodawca, aby zwolnić się z obowiązku zapłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia (o czym za chwilę), będzie musiał udowodnić, że nie dopuścił się dyskryminacji.

Oczywiście nie zwalnia to Ciebie z obowiązku wykazania swoich racji przed sądem. Aby to zrobić, będziesz musiał zgromadzić odpowiednie dowody. Na przykład między innymi powołać świadków.

Z oczywistych względów najlepszymi świadkami są współpracownicy, którzy znają Twoją sytuację. Niestety, jak pokazuje praktyka, podczas rozprawy sądowej nie są oni zbyt otwarci w swoich zeznaniach przeciwko pracodawcy. Dlatego warto na świadków powołać takie osoby, które znalazły się w identycznej lub podobnej do Twojej sytuacji i również zamierzają bronić swoich praw.

Doskonałymi dowodami są między innymi różnego rodzaju e-maile lub wiadomości SMS. Dlatego zanim wystąpisz do sądu zadbaj o to, aby zgromadzić ich jak najwięcej.

Chcesz poznać więcej szczegółów? Zachęcamy Cię do zapoznania się z naszym artykułem “Jak pozwać pracodawcę w związku z dyskryminacją w miejscu pracy”.

Dyskryminacja w miejscu pracy? Co Ci się należy od pracodawcy?

Jeżeli zdecydujesz się na pociągnięcie pracodawcy do odpowiedzialności przed sądem i będziesz w stanie udowodnić swoje twierdzenia, przysługują Ci konkretne roszczenia.

Po pierwsze, jeżeli na skutek dyskryminacji doszło do rozwiązania stosunku pracy, możesz żądać odszkodowania. Przysługuje ono w wysokości nie mniejszej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Jeżeli natomiast na skutek dyskryminacji doszło do pogorszenia u Ciebie stanu zdrowia (co niestety ma miejsce bardzo często), możesz domagać się zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Wysokość dochodzonych roszczeń

Musisz wiedzieć, że przepisy prawa nie określają górnej granicy dochodzonych przez pracownika roszczeń. W praktyce orzeczniczej wykształcił się pogląd, iż odszkodowanie lub zadośćuczynienie pieniężne z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu powinno być przede wszystkim skuteczne. Oznacza to, że musi ono w pełni rekompensować doznaną przez pracownika krzywdę i cierpienie wyrządzone dyskryminacyjnym zachowaniem. Powinno ono być także w każdym przypadku dolegliwe dla pracodawcy i odstraszające go od naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Podsumowanie

Dyskryminacja może dotknąć każdego. Występuje ona wówczas, gdy pracownik, z uwagi na określoną cechę (np. religię, płeć, wiek), traktowany jest mniej przychylnie niż pozostali w porównywalnej sytuacji.

Jeżeli zwiodą polubowne metody rozwiązywania sporów, nie wahaj się skierować sprawy do sądu. Gdy masz do czynienia z dyskryminacją, możesz domagać się odszkodowania, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, a nawet obu tych roszczeń na raz. Jednakże, aby sąd przychylił się do Twojego stanowiska, powinieneś dobrze przygotować się do sprawy. Nie wolno Ci zaniedbać żadnego elementu, który umożliwi Ci skuteczne dochodzenie roszczenia.

Niech Cię to jednak nie zniechęci do tego, aby bronić przed sądem swoich praw. Pamiętaj, że nikt inny nie zrobi tego za Ciebie.