Umowa darowizny

Jak sporządzić umowę darowizny? Kiedy obowiązuje podatek od darowizny?

Umowa darowizny stanowi jedną z popularnych form przeniesienia prawa własności. W jej wyniku powiększa się majątek osoby obdarowanej. Ma ona postać bezpłatnego świadczenia na rzecz beneficjenta. Jednakże, dla swojej ważności, wymaga spełnienia szeregu warunków formalno-prawnych.

Z lektury tego artykułu dowiesz się między innymi:

co to jest umowa darowizny?
co może być jej przedmiotem?
czy dopuszczalna jest darowizna samochodu?
czy kontrakt tego rodzaju musi być zawarty w formie aktu notarialnego?
jaki jest zakres odpowiedzialności darczyńcy?
kiedy można odwołać donację?
kiedy nie można jej odwołać?

Co to jest umowa darowizny?

Umowa darowizny jest kontraktem prawa cywilnego. Jej celem jest nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści. Chodzi więc jego wzbogacenie, kosztem majątku darczyńcy. Jej cechą charakterystyczną jest bezpłatność. Oznacza to, że poprzez umowę tego rodzaju donator zobowiązuje się do świadczenia na rzecz beneficjenta- bez żadnych kosztów z jego strony. Na przykład: w postaci odpowiedniego wynagrodzenia. Jeżeli ten warunek nie jest spełniony, wówczas nie dochodzi do nawiązania takiej umowy. Ma miejsce wtedy stosunek prawny innego rodzaju, np. sprzedaż.

Co może być przedmiotem umowy darowizny?

Przedmiotem zawartej umowy darowizny może być każda rzecz, która charakteryzuje się jakąkolwiek wartością, np. dom, biżuteria, dzieło sztuki. Obejmuje to również prawa majątkowe, w postaci np. kwoty pieniężnej. Dotyczy to zarówno rzeczy oznaczonych co do tożsamości, a więc ściśle zindywidualizowanych, np. samochodu, jak i oznaczonych co do gatunku, np. kilograma kaszy. Jej przedmiotem może być w szczególności prawo użytkowania wieczystego, własnościowe prawo do lokalu spółdzielczego, prawo autorskie oraz znaki towarowe.

Wiele przedmiotów i… wiele podmiotów

Musisz również wiedzieć, że w przypadku umowy darowizny dopuszczalna jest zarówno wielość jej podmiotów, jak i przedmiotów. Po każdej bowiem ze stron takiego kontraktu może występować więcej niż jedna osoba. Tak więc możliwe jest istnienie kilku lub więcej beneficjentów, bądź darczyńców. Dopuszczalna jest także taka sytuacja w odniesieniu do niepodzielnego wprawdzie przedmiotu świadczenia, w którym jednak wyodrębnione są ściśle określone udziały. Tym samym, nie ma przeszkód prawnych, aby współwłaściciele darowali przysługujące im udziały w majątku wspólnym w postaci nieruchomości jednej osobie, która stanie się w ten sposób jej wyłącznym właścicielem. Także właściciel może darować kilku osobom udziały w swojej nieruchomości. Czyniąc je w efekcie współwłaścicielami w częściach określonych przez donatora.

Musisz wiedzieć, że przedmiotem darowizny mogą być nie tylko rzeczy i prawa już będące własnością darczyńcy, lecz także takie, które on dopiero pozyska. Przedmiot darowizny nie musi też mieć wartości finansowej, ale jakąkolwiek wartość dla obdarowanego.

Co ważne, do przedmiotu podpisanego kontraktu, nie mogą zostać zliczone żadnego rodzaju bezpłatne przysporzenia na rzecz osoby trzeciej.

Musisz wiedzieć, że nie stanowią donacji bezpłatne przysporzenia, jeżeli:

zobowiązanie do niego wynika z umowy, która uregulowana jest innymi przepisami prawa cywilnego. Wymienić tu można bezczynszową dzierżawę, użyczenie oraz bezprocentową pożyczkę,

lub

obdarowany dokonuje zrzeczenia się takiego prawa, którego jeszcze nie uzyskał albo które posiadł w taki sposób, że w razie zrzeczenia się, prawo to jest uważane za nienabyte. Przykładem może być spadek, który się jeszcze nie otworzył, albo uważany jest za nieobjęty.

Jaka jest forma umowy darowizny?

Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, oświadczenie darczyńcy musi zostać złożone w formie aktu notarialnego. Obowiązuje w tym zakresie rygor nieważności. Oznacza to, że jeśli taka forma nie zostanie zachowana, czynność nie wywoła żadnych skutków prawnych. Od powyższej zasady istnieje jeden wyjątek. Tego rodzaju umowa bowiem zawarta bez zachowania przedmiotowej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone przysporzenie zostało spełnione. Taki skutek następuje więc, gdy doszło do fizycznego przekazania przez donatora przedmiotu przysporzenia.

Powinniśmy zaznaczyć w tym miejscu, że jeżeli przepisy prawa, ze względu na rodzaj przedmiotu darowizny, wymagają zastosowania szczególnej formy prawnej, wówczas obowiązek zachowania formy aktu notarialnego dotyczy także deklaracji o przyjęciu donacji, tak jak jest to w przypadku np. nieruchomości czy prawa użytkowania wieczystego.

Co powinna zawierać umowa darowizny?

Umowa darowizny powinna zawierać, takie elementy jak:

miejsce i datę jej sporządzenia,
oznaczenie stron, a wiec imię i nazwisko oraz adres donatora i beneficjenta oraz numery seryjne dowodów tożsamości oraz opcjonalnie – numery PESEL,
dokładne oznaczenie przedmiotu donacji,
oświadczenie darczyńcy, że przedmiot kontraktu jest jego własnością i nie podlega prawu zastawu, zabezpieczeniu, postępowaniu egzekucyjnemu etc.,
oświadczenie stron o darowiźnie i jej przyjęciu. Donator oświadcza, że dokonuje jej przekazania, natomiast beneficjent, że ją przyjmuje,
określenie daty wykonania darowizny, jeśli nie została ona przekazana jednocześnie z podpisaniem kontraktu,
oznaczenie strony, która ponosi koszty nawiązania umowy,
postanowienia końcowe. Wskazuje się w nich ewentualnie właściwość miejscową sądu, ilość sporządzonych egzemplarzy umowy etc.,
własnoręczne podpisy stron

Musisz wiedzieć, że donator może w także w nawiązanej umowie zawrzeć określone zobowiązanie obdarowanego do określonego zachowania. Jego zaakceptowanie stanowi warunek skutecznego przyjęcia darowizny. Może to być na przykład wskazanie sposobu wykorzystania donacji, czy też nakazanie wykonania konkretnego świadczenia na rzecz innych osób.

Jaki jest zakres odpowiedzialności darczyńcy?

Przede wszystkim, jak stanowi Kodeks cywilny, donator odpowiada wobec obdarowanego z tytułu szkody powstałej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania ciążącego na nim zobowiązania. Ma to miejsce jeżeli działał on przy tym w stanie umyślności bądź dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Taka sama odpowiedzialność spoczywa na nim w przypadku, gdy szkoda została wyrządzona wskutek wad, jakimi dotknięta jest rzecz darowana. Oczywiście pod warunkiem, że wiedząc o ich istnieniu, nie powiadomił o tym beneficjenta we właściwym czasie. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli beneficjent mógł z łatwością taką wadę spostrzec.

Rzeczą charakterystyczną jest, iż w przypadku, gdy donator opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wówczas obdarowany może żądać odsetek za opóźnienie, dopiero od dnia wytoczenia powództwa w tej sprawie. Nie jest więc dopuszczalne w takim przypadku domaganie się odsetek od daty podpisania takiej umowy.

Kiedy można odwołać uczynioną darowiznę?

Odwołanie donacji ma charakter jednostronnej czynności prawnej, zmierzającej uchylenia lub zniesienia następstw już powstałego stosunku prawnego.

Darczyńca uprawniony jest do dokonania odwołania uczynionego już przysporzenia, tylko i wyłącznie w przypadkach wskazanych w przepisach obowiązującego prawa. A tym samym, nie jest to czynność prawna, którą można dokonać bez żadnych ograniczeń.

Co ważne, iż ustawodawca wprowadził w przedmiotowym zakresie wyraźne rozróżnienie. Możliwości odwołania donacji zależą od tego, czy została ona już wykonana, czy też nie.

Za donację jeszcze niewykonaną można uznać sytuację, w której darowane prawo o charakterze finansowym wprawdzie przeszło już na beneficjenta, ale sam jej przedmiot nie został jeszcze wydany przez donatora. Dotyczy to równie ż sytuacji, w której wprawdzie doszło do wydania przedmiotu umowy, lecz nie doszło jeszcze do przejścia własności.

W tym drugim przypadku, darczyńca może odwołać uczynioną donację, jeżeli po nawiązaniu umowy w tym przedmiocie, jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie donacji nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania. Ocenia się go według jego usprawiedliwionych potrzeb. Oznacza to, iż w zakres tego pojęcia nie wchodzą tzw. wydatki zbytkowne, a więc nie mające charakteru koniecznego. Prawo takie przysługuje donatorowi, w sytuacji, w której uszczerbek mógłby dotknąć także ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Na przykład wobec potomstwa czy rodziców.

Darczyńca jest uprawniony do odwołania wykonanej już darowizny, jeżeli:

1) popadnie on w stan niedostatku,

2) jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej w swej istocie niewdzięczności.

Stan niedostatku

Z praktyki orzeczniczej wynika, że powołanie się przez donatora na ciężką sytuację finansową, nie może stanowić podstawy do skutecznego cofnięcia donacji. Szczególnie w przypadku, gdy sytuacja taka wystąpiła przed zawarciem umowy darowizny lub też została spowodowana przez tą właśnie czynność prawną. Tym samym, nierozważne zachowanie darczyńcy nie może stanowić usprawiedliwienia dla odebrania beneficjentowi uczynionego na jego rzecz przysporzenia.

W przypadku odwołania donacji przyczyny popadnięcia jej wykonawcy w stan niedostatku, beneficjent jest zobligowany do dokonania zwrotu całej otrzymanej darowizny. W przypadku, gdy tego nie czyni, spoczywa na nim obowiązek dostarczania donatorowi środków utrzymania w granicach jego usprawiedliwionych potrzeb. Albo też koniecznych do wypełnienia ciążących na nim, określonych prawem obowiązków alimentacyjnych. Wszystko to oczywiście w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obowiązek ten wygasa, z chwilą dokonania przez beneficjenta zwrotu równowartości darowizny,

Rażąca niewdzięczność

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, poprzez “rażącą niewdzięczność” rozumieć należy postępowanie o nagannym charakterze. Zaliczyć do niego można odmówienie pomocy w chorobie lub osobom starszym, naruszenie czci, bądź nietykalności cielesnej. Obejmuje to także rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, jego pobicie lub ciężkie znieważenie.

Nie jest jednak dopuszczalne odwołanie na tej podstawie darowizny, jeżeli obdarowany uzyskał od darczyńcy przebaczenie w tym zakresie. Przy czym jest to możliwe nawet wówczas, gdy ten, w takiej chwili, nie posiadał zdolności do czynności prawnych. Warunkiem takiego kroku jest jednak, aby czynił on to z dostatecznym rozeznaniem.

Co więcej, do odwołania donacji uprawnieni są również spadkobiercy darczyńcy. Jednakże tylko wtedy, gdy donator w chwili śmierci był w świetle prawa uprawniony do jej odwołania. Albo też gdy beneficjent umyślnie pozbawił donatora życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była jego śmierć.

O czym jeszcze powinieneś pamiętać? Odwołanie donacji z tej przyczyny. Nie może nastąpić po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do tej czynności prawnej, dowiedział się o faktach wskazujących na niewdzięczność beneficjenta.

Inne przyczyny

Niezależnie od powyższego, musisz wiedzieć, że darowizna może zostać odwołana wskutek ubezwłasnowolnienia darczyńcy. Zgodnie bowiem z polskim prawem, przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy donacyjnej. Takiej dokonanej przez nią jeszcze w czasie posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych. Naturalnie, jeżeli ma ona charakter przysporzenia nadmiernego. Oceny w tym zakresie dokonuje się według wartości dokonanego świadczenia, które jest przedmiotem donacji oraz ewentualnego braku uzasadnionych pobudek darczyńcy do takiego kroku. Wiedz także, że rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.

W jaki sposób można odwołać darowiznę?

Odwołanie donacji następuje przez złożenie obdarowanemu oświadczenia woli na piśmie. Musisz wiedzieć, że powinno się w nim znajdować zarówno samo oświadczenie o odwołaniu, jak i jego konkretne uzasadnienie. Dokument ten możne również zawierać wpis dotyczący żądania zwrotu przedmiotu donacji.

Kiedy nie można odwołać darowizny?

Absolutnie nie można odwołać takiej darowizny, która czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Przy czym o tym, czy zachodzi taka przesłanka, każdorazowo decyduje sąd, rozpatrując szczegółowo uwarunkowania danego przypadku.

Musisz przy tym wiedzieć, że brak wykonania przez darczyńcę obowiązków o ubocznym charakterze, których wartość finansowa jest nieznaczna w porównaniu z wielkością dokonanego przysporzenia, nie może stanowić pretekstu i podstawy do cofnięcia darowizny.

Może Cię również zainteresować artykuł: Odwołanie darowizny

Jaki jest podatek od darowizny?

Co do zasady, osoby, które pozyskały majątek na podstawie darowizny, są zobowiązane do zapłacenia odpowiedniego podatku. Nazywamy go podatkiem od spadków i darowizn. Rozliczenie następuje na formularzu, stanowiącym specjalny druk. Jest to zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych. Niezbędne jest dołączenie do niego dokumentów mających wpływ na określenie podstawy opodatkowania. Masz na to miesiąc od dnia powstania obowiązku w tym zakresie. Oczywiście organem właściwym dla takich czynności jest urząd skarbowy.

Ile wynosi podatek od darowizny?

Jeżeli donacja pochodzi od osoby najbliższej należącej do I grupy podatkowej, na przykład od rodzica, jest ona zwolniona od daniny publicznej. Jeśli przekroczyła ona w ciągu ostatnich pięciu lat kwotę 9 637 zł, powinieneś zgłosić ten fakt w ciągu sześciu miesięcy w urzędzie skarbowym. Należy tego dokonać na formularzu SD-Z2. Jeżeli dokonasz tego w przepisany sposób nie będziesz się musiał rozliczać z fiskusem. Jeśli nie dotrzymasz tego terminu – podatek Cię nie ominie.

Jaka jest jego wysokość?

W zależności od okoliczności waha się ona od 3% do 20%. O tym, która stawka podatku Cię dosięgnie, decyduje przede wszystkim jej wartość oraz to, do jakich grup podatkowych przynależą donator i beneficjent.

Próg podatkowy a otrzymana darowizna

Wysokość należności dla fiskusa oblicza się odpowiednio od nadwyżki podstawy opodatkowania, czyli od wartości wykraczającej ponad kwotę wolną od opodatkowania. W zależności od grupy podatkowej kwota ta wynosi:

9.637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy. Należą do niej – małżonek (obecny, a nie były), małżonek w separacji i zstępni (na przykład. syn, córka, wnuki, prawnuki). Oprócz tego, wstępni (na przykład matka, ojciec, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha, teściowie, zięć, synowa;
7.276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy. Stanowią ją – zstępni rodzeństwa (np. siostrzeniec, bratanek), rodzeństwo rodziców (np. wuj, ciotka), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa (np. mąż siostry), rodzeństwo małżonków (np. brat żony – szwagier), małżonkowie rodzeństwa małżonków (np. mąż siostry męża), małżonkowie innych zstępnych;
4.902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy. Przedstawicielami tej kategorii są wszystkie osoby niezaliczone do dwóch poprzednich grup, w tym osoby niespokrewnione z obdarowanym.

Wysokość podatku oblicza się następująco:

Dla I grupy podatkowej:

od kwoty do 10 278 zł danina wynosi 3%;
od kwoty ponad 10 278 zł do 20 556 zł należność wynosi 308 zł 30 gr i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł;
od kwoty ponad 20 556 danina wynosi 822 zł 20 gr i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł.

Dla II grupy podatkowej:

od kwoty do 10 278 zł podatek wynosi 7%;
od kwoty ponad 10 278 zł do 20 556 zł podatek wynosi 719 zł 50 gr i 9% od nadwyżki ponad 10 278 zł;
od kwoty ponad 20 556 zobowiązanie wynosi 1 644 zł 50 gr i 12% od nadwyżki ponad 20 556 zł.

Dla III grupy podatkowej:

od kwoty do 10 278 zł podatek wynosi 12%;
od kwoty ponad 10 278 zł do 20 556 zł należność wynosi 1 233 zł 40 gr i 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł;
od kwoty ponad 20 556 należność wynosi 2 877 zł 90 gr i 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł.

Musisz wiedzieć, że jeśli w ogóle nie zawiadomisz urzędu skarbowego o otrzymanym przysporzeniu, możesz Ci zostać wymierzona karna stawka podatku. Ile wynosi? Aż do 20 procent. Ponadto musisz się jeszcze liczyć z odpowiedzialnością karną skarbową. W tym wypadku wysokość Twojego karnego zobowiązania wobec Skarbu Państwa będzie zależała od stopnia narażenia budżetu na uszczuplenie podatku. Konkludując – lepiej więc nie zapominać o obowiązkach wobec fiskusa…

Podatek od niezgłoszonej darowizny przedawnia się po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin zapłaty podatku.