Potrącenie, zwane również kompensacją, stanowi jedną z tych czynności prawnych, które prowadzą do wygaśnięcia lub zmniejszenia zobowiązania dłużnika wobec wierzyciela. Stanowi ono najłatwiejszy sposób rozliczenia pomiędzy osobami, którym przysługują wobec siebie wzajemne wierzytelności. W jego wyniku dochodzi do umorzenia wzajemnych długów do wysokości wierzytelności niższej, pod warunkiem jednak, że obie wierzytelności są wymagalne. Jednakże, aby można było dokonać potrącenia, muszą zostać spełnione ściśle określone przesłanki formalno-prawne.
Z niniejszego artykułu dowiesz się między innymi:
- co to jest potrącenie?
- kiedy obie wierzytelności mogą zostać potrącone?
- jaki jest cel i co może być przedmiotem potrącenia?
- kiedy potrącenie nie jest dopuszczalne?
Co to jest potrącenie?
Potrącenie jest czynnością prawną, której wykonanie powoduje wzajemne umorzenie przeciwstawnych sobie i jednorodnych wierzytelności, jakie dwie różne osoby mają jednocześnie względem siebie. Może do niego więc dojść w sytuacji, w której dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. Gdy np. jedna ze stron zobowiązała się wobec drugiej z tytułu pożyczki, podczas gdy ta ostatnia z kolei, została dłużnkiem tej pierwszej, na mocy umowy zlecenia czy sprzedaży.
Jakie są skutki potrącenia?
Podstawowym skutkiem potrącenia jest umorzenie wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Jego rezultatem jest to, iż osoby dokonujące potrącenia nie mają obowiązku spełnić swojego świadczenia do kwoty potrącanej wierzytelności. Gdyż w tym zakresie następuje pełne zaspokojenie wierzycieli wzajemnych. Na skutek bowiem dokonania zaliczenia jednej wierzytelności na poczet drugiej z nich. Każdą ze stron zwalnia się ze swego długu, pomimo, iż do fizycznego spełnienia świadczenia nie doszło (art. 498 kodeksu cywilnego).
Kiedy można dokonać potrącenia?
Potrącenie, a więc kompensata, jest dopuszczalna w sytuacji, gdy jednocześnie zaistnieją następujące przesłanki:
1) dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami,
2) przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku,
3) obie wierzytelności są wymagalne względem siebie,
4) obu wierzytelności można dochodzić przed sądem, poprzez odpowiednie zgłoszenie swojego roszczenia lub też innym organem państwowym.
Jeżeli potrącenie dotyczy wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne. Wówczas strona korzystająca z możności potrącenia zobowiązuje się wyrównać drugiej z nich poniesione z tego powodu koszty. Aby potrącenie stało się możliwe, poprzez uiszczenie sumy potrzebnej do pokrycia jej uszczerbku.
Jaki jest przedmiot potrącenia?
Przedmiotem potrącenia mogą być tylko i wyłącznie pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku. Oznacza to, iż wierzytelności pieniężne mogą być potrącone tylko z wierzytelnościami pieniężnymi, nie zaś np. z tymi, które dotyczą rzeczy. Wierzytelności, których przedmiotem są rzeczy, mogą być potrącone tylko z takimi samymi wierzytelnościami, co więcej, obejmującymi rzeczy dokładnie tej samej jakości oznaczone co do tożsamego gatunku. Tak więc, nie mogą one być potrącane z wierzytelnościami pieniężnymi bądź takimi, które obejmują rzeczy innego rodzaju. Bądź też odbiegającymi co do poziomu ich jakości.
Potrącenie może być dokonane także wobec:
1) wierzytelności przedawnionej, pod warunkiem jednak, że w chwili, gdy stało się ono możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło,
2) wierzytelności, która została zajęta na rzecz osoby trzeciej, chyba że dłużnik zajętej wierzytelności stał się wierzycielem swego wierzyciela po dokonaniu zajęcia. Bądź też gdy obie wierzytelności istniały przed dokonanym zajęciem. Jednakże wymagalność wierzytelności potrącanej z tą, którą zajęto, nastąpiła już po dokonanym zajęciu, i do tego później niż wierzytelność zajęta.
Także odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo też bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia.
Jakie są rodzaje potrąceń?
Na gruncie polskiego prawa istnieją dwa rodzaje potrąceń – ustawowe oraz umowne. Pierwsze z nich uregulowane są Kodeksie cywilnym i zostały opisane powyżej. Dla celów statystycznych wskazać trzeba, iż występują one najczęściej.
Z kolei te drugie, są odzwierciedleniem obowiązującej w polskim porządku prawnym zasady swobody umów i powstają wskutek zawarcia pomiędzy dwoma stronami kontraktu o charakterze cywilnoprawnym. Jako takie, mogą one zostać ukształtowane całkowicie odmiennie w stosunku do kompensacji ustawowej. Zarówno pod względem przesłanek i sposobu dokonania potrącenia, aż po jego skutki. Na przykład strony mogą się umówić, że może ono obejmować wierzytelności o niejednorodnym charakterze. A więc kiedy np. przedmiotem obu wierzytelności są rzeczy odmienne lub różnej jakości. Może to także dotyczyć wierzytelności jeszcze nie istniejących. A więc przyszłych, niewymagalnych, czy też takich, które nie mogą być dochodzone przed sądem.
Jak dokonać potrącenia?
Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie, przy czym ma ono moc wsteczną od chwili, kiedy stało się możliwe (art. 499 kodeksu cywilnego). Jest to więc jednostronna czynność prawna, obejmująca obie wierzytelności.
Polskie prawo nie zawiera wymagań co do formy takiego oświadczenia, toteż może ono przybrać całkowicie dowolną postać. Jednak powinno się je złożyć przynajmniej w zwykłej formie pisemnej, chociażby dla celów dowodowych. Aby potrącenie stało się skuteczne, warunkiem jest, aby dotarło ono do drugiej strony, a więc wierzyciela wzajemnego w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią.
W oświadczeniu wskazuje się pomiędzy jakimi stronami potrącenie jest dokonywane i jego datę. A także jakich wierzytelności dotyczy oraz czy dokonuje się je w całości czy w części. W tym drugim wypadku, powinno ono określać jakiej części wierzytelności ono dotyczy, poprzez wskazanie kwoty, do której wierzytelność ulega kompensacji. Konieczne jest również wskazanie przedmiotu wierzytelności. A więc na przykład, czy są to rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku.
Jakie wierzytelności nie mogą być potrącone?
Nie mogą być potrącane następujące wierzytelności drugiej strony:
1) nieulegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym, a więc wskazane w art. 831 – 833 Kodeksu postępowania cywilnego,
2) o dostarczenie środków utrzymania, a więc np. roszczenia alimentacyjne, renta, roszczenia z tytułu dożywocia,
3) wynikające z czynów niedozwolonych, a więc tzw. deliktów,
4) co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne, np. kwoty wynagrodzenia wskazane w Kodeksie pracy.
Ponieważ potrącenie oparte jest na zasadzie wzajemności, to dłużnik nie może potrącić względem swojego wierzyciela wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej, zaś osoba trzecia nie może dokonać potrącenia, jeżeli nie jest dłużnikiem tego, wobec kogo ma nastąpić potrącenie. Nie jest więc możliwe potrącenie np. takiej wierzytelności, która przysługuje jednemu z małżonków w stosunku do osoby trzeciej z wierzytelnością należną tej osobie w stosunku do drugiego małżonka.
Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawach dotyczących potrącenia, zapraszamy do kontaktu. Należności dochodzone przed sądem są o wiele prostsze do uzyskania ze wsparciem doświadczonego adwokata.
