Praca w niedziele i święta

Co do zasady praca w niedziele i święta jest niedozwolona. Z założenia są to dni, które pracownik powinien poświęcić na odpoczynek. Zdarzają się jednak sytuacje, które wymagają stawienia się do pracy. W artykule wskażę:

• Jakie dni są ustawowo wolne od pracy?
• Czy można pracować w każdą niedzielę?
• Co przysługuje pracownikowi, który pracuje w niedzielę i święta?

Dni ustawowo wolne od pracy

Dni świąteczne mogą być rozumiane różnie przez wiele osób. Dlatego też, ustawodawca zdecydował się uregulować w drodze ustawy, jakie dni (oprócz niedziel) są dniami wolnymi od pracy. Zgodnie ustawą o dniach wolnych od pracy, sa to:

• 1 stycznia – Nowy Rok
• 6 stycznia ? Święto Trzech Króli,
• pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
• drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 maja ? Święto Państwowe,
• 3 maja ? Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 15 sierpnia ? Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
• 1 listopada ? Wszystkich Świętych,
• 11 listopada ? Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 grudnia ? pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• 26 grudnia ? drugi dzień Bożego Narodzenia;

Warto przy okazji wspomnieć o pracownikach, którzy należą do kościołów i związków wyznaniowych innych niż rzymskokatolicki. Dla nich święta religijne nie są w Polsce dniami ustawowo wolnymi od pracy. W takim przypadku mogą zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie dnia wolnego na ten dzień, o ile przepisy szczególne dopuszczają taką możliwość.

Kiedy praca uznawana jest za pracę w niedzielę i święta?

Większość osób być może nie jest tego świadoma, ale Kodeks Pracy określa nawet, co mamy rozumieć pod pojęciem “praca w niedzielę i święta”. Zgodnie z treścią przepisu praca w niedzielę i święta to praca wykonywana między godziną 6:00 w tym dniu, a godziną 6:00 w dniu następnym, chyba, że pracodawca ustalił inne godziny.

W praktyce, jeżeli pracodawca nie wprowadził własnych godzin, to za pracę w niedzielę uznaje się pracę od godziny 6:00 w niedzielę do godziny 6:00 w poniedziałek.

Kiedy praca w niedziele i święta jest dozwolona?

Jak już wspomniałem, praca w niedziele i święta jest, co do zasady, zabroniona. Tylko i wyłącznie w przypadkach określonych w Kodeksie Pracy, praca w niedziele i święta jest dozwolona. Są to następujące sytuacje:

1. W razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2. w ruchu ciągłym;
3. przy pracy zmianowej;
4. przy niezbędnych remontach;
5. w transporcie i komunikacji;
6. w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
7. przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
8. w rolnictwie i hodowli;
9. przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność publiczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
   1. zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronii, hotelach, jednostkach gospodarki komunalnej, placówkach służby zdrowia, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
10. w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
11. przy wykonywaniu prac:
    1. polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów
       prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 151(9) § 1, są u niego dniami pracy,
    2. zapewniających możliwość świadczenia usług, w których mowa w pkt 1.

Niedziele niehandlowe a praca w niedzielę

Od 2018 roku coraz więcej niedziel w ciągu roku jest tzw. niedzielami niehandlowymi. Są to dni, w których obowiązkowo zamknietę muszą być niektóre zakłady pracy. Ogólnie można przyjąć, że co do zasady, nie można pracować w niedzielę niehandlowe. W ustawie regulującej tę kwestię znajduje się jednak lista wyjątków (miejsc), które mogą działać w niedzielę objętą zakazem handlu. Są to m.in.: stacje paliw, kwiaciarnie, apteki, zakłady lecznicze dla zwierząt, placówki handlowe prowadzące działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku. Pełna lista miejsc znajduje się pod tym linkiem.

Co przysługuje pracownikowi za pracę w niedzielę i święto?

Zanim opiszę, na co może liczyć pracownik za pracę w niedzielę i święto, jedna uwaga. Poniższe uprawnienia nie dotyczą pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona tylko w piątki, soboty i niedzielę. Innymi słowy, jeżeli pracujesz tylko w te dni, za pracę w niedzielę lub święto przysługuje Ci jedynie podstawowe wynagrodzenie. Innym pracownikom zaś, pracodawca ma obowiązek zapewnić dzień wolny od pracy:

• w zamian za pracę w niedzielę – w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli;
• w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego.

Pojawiają się jednak sytuacje, w których niemożliwe jest udzielenie dnia wolnego według powyższych wytycznych. W takim przypadku:

1. W zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego. Jeżeli w tym terminie również nie uda się dać wolnego, pracownik otrzyma dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia (tak samo jak np. w przypadku nadgodzin za pracę w porze nocnej).
2. W zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia, również w wysokości 100%.

Warto jeszcze wspomnieć o jednej, szczególnej kwestii. Może się bowiem zdarzyć, że święto wypadnie w niedzielę. W takiej sytuacji, Kodeks Pracy wskazuje, że należy stosować przepisy dotyczące pracy w niedzielę, czyli w zamian za pracę w taki dzień, należy udzielić dnia wolnego w trakcie 6 dni kalendarzowych, lub (gdy to niemożliwe) do końca okresu rozliczeniowego, a gdy to się nie uda, wypłacić dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia.

Co ważne, pracownikowi, którzy wykonuje swoje obowiązki w niedzielę lub święta przysługuje dzień wolny niezależnie od tego, jak długo pracował w ten dzień. Przykładowo, nawet jeżeli w niedzielę pracował tylko godzinę, to przysługuje mu cały, dodatkowy dzień wolny.

Czy można pracować w każdą niedzielę?

Nawet mimo chęci ze strony pracownika, nie może on pracować w każdą niedzielę. Przepisy jasno wskazują, że raz na 4 tygodnie, niedziela musi być dniem wolnym od pracy. Ograniczenie nie dotyczy jedynie pracowników, którzy pracują wyłącznie w piątki, soboty, niedzielę i święta. Taki system pracy (tzw. system pracy weekendowej) można wdrożyć tylko na pisemny wniosek pracownika.

Nadgodziny a praca w niedzielę i święta

W praktyce pojawią się często problemy z wyliczeniem dodatku do wynagrodzenia w przypadku pracy w godzinach nadliczbowych w niedzielę lub święta. W takiej sytuacji, nadgodziny oblicza się według standardowych zasad. Trzeba mieć jednak na uwadze, że za “standardowe godziny” w pierwszej kolejności przysługuje dzień wolny. Jeżeli nie można go udzielić, to dodatek do wynagrodzenia. Natomiast za nadgodziny od razu dodatek. Zaprezentuję to na przykładzie:

Przykład nr 1. Pan Jacek jest zatrudniony na pełen etat, od poniedziału do piątku. W jedną niedzielę pracował jednak 12 godzin, na polecenie pracodawcy. W takiej sytuacji za pierwsze 8 godzin pracy, przysługuje mu dzień wolny. Za 4 kolejne (stanowiące nadgodziny) powinien otrzymać wynagrodzenie podstawowe powiększone o dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia. Jeżeli niemożliwe będzie udzielenie dnia wolnego za pierwsze 8 godzin – wtedy za wszystkie godziny pracy będzie przysługiwać ww. dodatek.