Zachowek jest uprawnieniem spadkobiercy ustawowego, który nie został powołany do spadku w drodze testamentu lub też został pominięty przy dysponowaniu majątkiem przez spadkodawcę za jego życia. Najprościej rzecz ujmując celem zachowku jest ochrona osób najbliższych zmarłego aby miały one również korzyści ze spadku. Zachowek określa się na podstawie przepisów prawa cywilnego, w wartości wyrażonej w pieniądzu. W dzisiejszym wywiadzie z radcą prawnym Anną Klisz porozmawiamy o czym należy pamiętać, przygotowując pozew o zachowek.
Dzień dobry Pani Mecenas. Zanim przejdziemy do tytułowego tematu jakim jest pozew o zachowek, proszę przypomnieć czym on się charakteryzuje?
Dzień dobry. Zachowek jest częścią spadku, która przysługuje najbliższym osobom zmarłego. Jest to ochrona dla osób, które mimo bliskiego pokrewieństwa ze spadkodawcą nie będą po nim dziedziczyć. Dzieje się tak w wyniku np. woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie. Wysokość zachowku uzależniona jest od tego, jaki udział spadkowy przypadałby osobie gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.
Kto zatem jest uprawniony do zachowku?
Zachowku mogą żądać:
- dzieci spadkodawcy, a gdyby którekolwiek z nich nie przeżyło spadkodawcy, w ich miejsce wchodzą wnuki, prawnuki itd. (fachowo takie osoby są nazywane w prawie zstępnymi);
- małżonek spadkodawcy, o ile w chwili śmierci nie pozostawał ze zmarłym w separacji;
- rodzice spadkodawcy. ale tylko w wypadku gdy spadkodawca nie miał dzieci i rodzice byliby powołani do spadku z ustawy.
A czy są sytuacje, w których zachowek się nie należy, mimo pozostawania w jednej z powyższych grup?
Tak. Istnieją trzy możliwości wykluczenia spadkobiercy z uprawnienia do zachowku:
- odrzucenie spadku przez potencjalnego spadkobiercę.
- uznanie za niegodnego dziedziczenia przez sąd.
- wydziedziczenie w testamencie.
Czyli niegodny dziedziczenia nie dostanie również zachowku?
Tak. W przypadku uznania za niegodnego dziedziczenia przez sąd spadkobiercę traktuje się w taki sposób, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku. W wyniku czego nie ma on również prawa do zachowku. Przesłanki uznania za niegodnego zostały wyszczególnione w kodeksie cywilnym. Nie ma więc możliwości aby dokonano tego bez konkretnych powodów. Należy o tym pamiętać składając odpowiedź na pozew o zachowek.
I to samo w przypadku wydziedziczenia?
Tak samo wygląda sytuacja w przypadku wydziedziczenia w testamencie. Może ono nastąpić w ściśle określonych sytuacjach. Samo stwierdzenie, że spadkodawca nie życzy sobie, żeby osoba uprawniona do zachowku po nim dziedziczyła ? bez konkretnych i wyszczególnionych w przepisach podstaw takiego stwierdzenia ? jest bezskuteczne.
Rozumiem. Przejdźmy do samego pozwu o zachowek. Czym on się charakteryzuje?
Pozew o zachowek jest pismem procesowym, które musi spełniać wymogi wskazane w kodeksie postępowania cywilnego. Na całość prawidłowego pozwu składa się bardzo wiele elementów.
Jakie elementy powinien więc posiadać pozew o zachowek?
Zacznijmy od tych podstawowych. We wniosku o zachowek powinna zostać wskazana data oraz sąd do którego kierowane jest powództwo. Mówiąc sąd mam na myśli również wskazanie jego adresu oraz wydziału. Wskazanie właściwego sądu może okazać się problematyczne już na wstępie, jednak radzę aby faktycznie zwrócić na to uwagę. Popełnienie błędu w tej kwestii nie spowoduje, że pozew zostanie oddalony ponieważ sądy mają obowiązek przekazywać sobie pozwy według właściwości. Jednak jeśli zależy nam na czasie warto upewnić się, że pozew składamy do właściwego sądu.
Jaki sąd jest zatem właściwy w przypadku pozwu o zachowek?
Pozew o zachowek powinien być skierowany do sądu, który jest właściwy do rozpoznania sprawy według miejsca zamieszkania pozwanego. Druga kwestia to określenie, czy sprawa będzie rozpoznawana przez sąd rejonowy czy okręgowy. Sąd okręgowy rozpatrzy pozew wtedy, gdy wartość przedmiotu sporu będzie przewyższała 75.000 zł.
Co z pozostałymi elementami pozwu?
Następnie należy wskazać strony procesu o zachowek tj. powoda i pozwanego, podając jednocześnie adresy zamieszkania stron, oraz numer PESEL powoda, czyli osoby składającej pozew. Warto przed wszczęciem sprawy ustalić dokładny adres zamieszkania, pod którym pozwany odbiera korespondencję. Podanie niewłaściwego adres pozwanego spowoduje zawieszenie postępowania, a następnie jego umorzenie.
Kolejnym elementem jest zapewne uzasadnienie pozwu?
Nie tak prędko. Po wskazaniu stron powinniśmy podać wartość przedmiotu sporu. W sprawach o zachowek wartością przedmiotu sporu będzie wysokość dochodzonego zachowku. W tym celu koniecznym jest ustalenie wartości majątku spadkowego. Określenie jego wysokości nie jest rzeczą prostą. Załączając odpowiednie dokumenty jesteśmy w stanie wykazać co wchodzi w jego skład. Mogą to być np. środki zgromadzone na rachunku bankowym lub nieruchomość. Postępowanie będzie ułatwione, gdy wcześniej toczyła się sprawa spadkowa.
Jeśli wysokość dochodzonego zachowku zostanie określona, w pozwie powinniśmy wskazać żądanie zapłaty zachowku w wysokości określonej kwoty pieniężnej.
Czy teraz pora na uzasadnienie?
Tak. W treści uzasadnienia nie musimy podawać podstawy prawnej, która upoważnia do postawienia żądania zapłaty należnej nam kwoty zachowku. Skupiamy się tutaj na przedstawieniu sądowi w sposób jasny i precyzyjny faktów, które uprawniają powoda do otrzymania zachowku. Z reguły takimi dowodami będą: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, akt zgonu spadkodawcy, akty stanu cywilnego wykazujące pokrewieństwo powoda ze spadkodawcą, umowy darowizny, czy przesłuchania stron i świadków.
Czy ‘termin ważności’ roszczenia o zapłatę zachowku może minąć?
Tak, dlatego jeśli jesteśmy pewni, że zachowek nam się należy nie powinniśmy zwlekać. Uprawniony do zachowku ma 5 lat na dochodzenie swoich praw. Termin przedawnienia sprawy o zachowek jest liczony w okresie pięciu lat licząc od dnia ogłoszenia testamentu, a jeśli go nie ma w okresie pięciu lat od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).
Czy składając pozew o zachowek musimy wnieść jakąś opłatę?
Wysokość opłaty sądowej w przypadku sprawy o zachowek to 5 % wartości przedmiotu sporu, czyli dochodzonej tytułem zachowku kwoty pieniężnej.
Czy jeszcze jakieś elementy składają się na pozew o zachowek?
Tak, to już jedne z ostatnich. Pozew powinien być podpisany przez powoda oraz opłacony jak wspomniałam wcześniej. Musi również zawierać listę załączników dołączonych do pozwu. Do pozwu należy także dołączyć jego odpis oraz odpisy załączników dla wszystkich pozwanych.
Bardzo dziękujemy za rozmowę. Teraz nasi czytelnicy wiedzą, jak napisać pozew o zachowek.
Również dziękuję.
Przeczytaj także inne wywiady z Radcą Prawnym Anną Klisz:
