Czy darczyńca może odwołać darowiznę?
Często strony zapominają (a może nawet nie wiedzą) o tym, że kodeks cywilny umożliwia w pewnych przypadkach odwołanie darowizny. Taka możliwość dotyczy każdej umowy darowizny, także mającej za przedmiot nieruchomość. Warto tym pamiętać również wtedy, gdy umowa darowizny ma być, zgodnie z intencją stron, narzędziem do osiągania określonych celów gospodarczych czy podatkowych.
Darczyńca uprawniony jest do odwołania uczynionego już przysporzenia, tylko i wyłącznie w przypadkach wskazanych w przepisach prawa. A tym samym, nie jest to czynność prawna, którą można dokonać bez żadnych ograniczeń.
Co ważne, ustawodawca wprowadził w przedmiotowym zakresie wyraźne rozróżnienie. Możliwości odwołania donacji zależą od tego, czy została ona już wykonana, czy też nie. Z drugiej strony możliwe jest odwołanie darowizny w stosunku do jednego z obdarowanych pozostawiając ją w mocy względem pozostałych.
Na wstępie warto przypomnieć czym w zasadzie darowizna jest. Poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Istotą darowizny jest zatem nieodpłatny transfer majątku pomiędzy darczyńcą i obdarowanym. Pewne działania lub zaniechania obdarowanego po dokonaniu darowizny mogą wszakże doprowadzić do dokonania odwołania darowizny.
Odwołanie darowizny już wykonanej – kiedy można cofnąć darowiznę?
Istotne znaczenie dla możliwości odwołania darowizny ma to, czy została ona wykonana. Przez wykonanie darowizny należy rozumieć np. przekazanie przedmiotu darowizny, dokonanie przelewu darowanych środków pieniężnych. Jeśli darczyńca i obdarowany doszli do porozumienia co do tego, co będzie przedmiotem darowizny i wynikającego stąd przysporzenia pomiędzy nimi, ale darczyńca jeszcze nie przekazał go obdarowanemu, mówimy o darowiźnie niewykonanej.
Darczyńca może odwołać uczynioną darowiznę, jeżeli po nawiązaniu umowy, jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie donacji nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania lub uszczerbku dla ciążących na nim obowiązków. Ocenia się go według jego usprawiedliwionych potrzeb. Oznacza to, iż w zakres tego pojęcia nie wchodzą tzw. wydatki zbytkowne, a więc nie mające charakteru koniecznego. Prawo takie przysługuje donatorowi, w sytuacji, w której uszczerbek mógłby dotknąć także ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Na przykład wobec potomstwa czy rodziców.
Darczyńca zatem musi mieć możliwość odpowiedniego zaspokojenia swoich uzasadnionych potrzeb, a jeśli na skutek wykonania darowizny straciłby to możliwość, może darowiznę odwołać. Takie samo prawo będzie miał darczyńca, gdy wykonanie darowizny uniemożliwiłoby zaspokojenie uzasadnionych potrzeb osób, wobec których darczyńcę obciąża obowiązek alimentacyjny.
Odwołanie darowizny wykonanej
Darczyńca jest uprawniony do odwołania darowizny nawet już wykonanej, jeżeli:
- popadnie on w stan niedostatku,
- jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Stan niedostatku – czy pozwala odwołać każdą darowiznę?
Z praktyki orzeczniczej wynika, że powołanie się przez donatora na ciężką sytuację finansową, nie może stanowić podstawy do skutecznego cofnięcia donacji. Szczególnie w przypadku, gdy sytuacja taka wystąpiła przed zawarciem umowy darowizny lub też została spowodowana przez tą czynność prawną. Tym samym, nierozważne zachowanie darczyńcy nie może stanowić usprawiedliwienia dla odebrania beneficjentowi uczynionego na jego rzecz przysporzenia. Jeżeli zaś w wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek dostarczać mu środków utrzymania.
W przypadku odwołania donacji z przyczyny popadnięcia jej wykonawcy w stan niedostatku, beneficjent jest zobligowany do dokonania zwrotu całej otrzymanej darowizny. W przypadku, gdy tego nie czyni, spoczywa na nim obowiązek dostarczania donatorowi środków na potrzeby własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb. Albo też koniecznych do wypełnienia ciążących na nim, określonych prawem obowiązków alimentacyjnych. Wszystko to oczywiście w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obowiązek ten wygasa, z chwilą dokonania przez beneficjenta zwrotu równowartości darowizny,
Innym przypadkiem jest odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej, gdy wykonanie darowizny nie może nastąpić z uwagi na pogorszenie stanu majątkowego darczyńcy, gdy darczyńca popadnie w niedostatek. Z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia, gdy wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego
Każdą darowiznę można odwołać w wypadku, gdy obdarowany dopuści się kwalifikowanej niewdzięczności wobec darczyńcy. Kodeks cywilny nie wskazuje jak rozumieć ten termin. Sądy najczęściej przyjmują, że do rażącej niewdzięczności dochodzi kiedy obdarowany dopuszcza się przestępstwa skierowanego przeciwko darczyńcy (np. zniewaga, pobicie, kradzież) lub w sposób ciężki zaniedbuje wobec niego obowiązki rodzinne. Tym samym uzasadnia odwołanie darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego tylko określonego rodzaju przestępstwa.
Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności będzie uzasadnione również, gdy podobnych zachować obdarowany dopuści się wobec osób bliskich darczyńcy.
Dla skutecznego odwołania darowizny nie wystarczy jedynie wykazanie, że pomiędzy stronami doszło do sytuacji konfliktowej lub do zerwania wzajemnych stosunków. Jeśli nie towarzyszyło temu zachowanie spełniające warunki uznania za niewdzięczność rażącą odwołanie darowizny będzie nieskuteczne.
Ważne: darowizna może zostać odwołana w terminie jednego roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Czy spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę?
Do odwołania darowizny uprawniony jest darczyńca. Jednak w sytuacji, kiedy darczyńca zmarł przed upływem terminu do odwołania darowizny (rok od dnia, którym dowiedział się o istotnej niewdzięczności) darowiznę mogą odwołać także następcy prawni darczyńcy. Innymi słowy spadkobierca darczyńcy będzie mógł odwołać darowiznę, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania. Jeżeli termin do odwołania darowizny przez darczyńcę upłyną przed jego śmiercią, darowizna nie może być odwołana. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy obdarowany swoim umyślnym zachowaniem doprowadził do śmierci darczyńcy, w takim przypadku może ona być odwołania po upływie terminu. W chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie darczyńca bowiem zmarł. W celu odwołania darowizny spadkobiercy składają stosowne oświadczenie.
Rok na odwołanie darowizny?
Pierwszą sytuacją, która uniemożliwia odwołanie darowizny jest wspomniany już powyżej upływ roku od dnia, gdy uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności.
Darowizny nie będzie można odwołać również wtedy, kiedy darczyńca przebaczył obdarowanemu, który dopuścił się wobec niego niewdzięczności.
Darowizna nie może zostać odwołana w sytuacji, kiedy była ona zgodna z zasadami współżycia społecznego (np. kiedy została dokonana w zamian za uratowanie życia darczyńcy)
Inne przyczyny
Niezależnie od powyższego, musisz wiedzieć, że darowizna może zostać odwołana wskutek ubezwłasnowolnienia darczyńcy. Zgodnie z polskim prawem, przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy donacyjnej. Takiej dokonanej przez nią jeszcze w czasie posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych. Naturalnie, jeżeli ma ona charakter przysporzenia nadmiernego. Oceny w tym zakresie dokonuje się według wartości dokonanego świadczenia, które jest przedmiotem donacji oraz ewentualnego braku uzasadnionych pobudek darczyńcy do takiego kroku. Wiedz także, że rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.
Skorzystaj z pomocy adwokata w sprawie cywilnej we Wrocławiu
W jaki sposób można odwołać darowiznę?
Odwołanie darowizny następuje przez złożenie obdarowanemu oświadczenia woli na piśmie. Powinno się w nim znajdować zarówno samo stwierdzenie o odwołaniu, jak i jego konkretne uzasadnienie. W innym przypadku może nie dojść do odwołania darowizny. Oświadczenie o odwołaniu darowizny możne również zawierać wpis dotyczący żądania zwrotnego przekazania przedmiotu donacji. Co ważne, forma pisemna będzie wystarczająca także, gdy przedmiotem umowy była nieruchomość.
Skutek odwołania darowizny oraz zwrot przedmiotu odwołanej darowizny
Jeżeli wskazanym przez darczyńcę w umowie darowizny przedmiotem były ruchomości albo środki pieniężne, odwołanie darowizny przenosi ich własność na darczyńcę. Wystarczy zatem złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny wobec beneficjenta. Jeżeli obdarowany dobrowolnie nie zwrócił przedmiotu darowizny, darczyńcy pozostaje pozew o wydanie ruchomości albo pozew o zapłatę, gdy dokonano darowizny pieniężnej.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku, jeśli przedmiotem darowizny jest nieruchomość. Odwołanie darowizny nie powoduje bowiem automatycznego przeniesienia własności nieruchomości. Do zwrotnego przeniesienia przedmiotu donacji konieczne jest bowiem zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Jeżeli obdarowany nie przystąpi do umowy, konieczne będzie wystąpienie na drogę sądową. Po odwołaniu darowizny darczyńca powinien wnieść pozew o zobowiązanie obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości. Co ważne, wyrok zapadły w takiej sprawie zastąpi akt notarialny. Tym samym, jeśli sąd uzna pozew za zasadny, to na podstawie wyroku możliwe będzie ponowne wpisanie darczyńcy w księdze wieczystej nieruchomości. W przypadku darowizny nieruchomości odwołanie darowizny w stosunku do obdarowanego nie jest tak proste.
Sam natomiast zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Oznacza to, że obdarowany powinien zwrócić nie tylko przedmiot darowizny ale także mienie, które otrzymał zamiast niej (np. pieniądze ze sprzedaży, odszkodowanie z polisy, mienie otrzymane w zamian za przedmiot darowizny albo zakupione za darowane pieniądze). Z drugiej strony, obdarowany może domagać się zwrotu nakładów poczynionych na przedmiot darowizny, które były konieczne do jej należytego utrzymania. W przypadku natomiast gdyby obdarowany przeniósł przedmiot darowizny na inną osobę nieodpłatnie, do jej zwrotu darczyńcy będzie zobowiązana także i ta osoba.
