Kontynuując serię wpisów o odpowiedzialności pracownika, dzisiaj chciałbym poruszyć temat odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Jest to jeden z rodzajów odpowiedzialności materialnej pracownika – obok odpowiedzialności za mienie powierzone pracownikowi, którą omówię w kolejnym artykule z zakresu prawa pracy. Wracając do tematu dzisiejszego artykułu, odpowiem w nim na następujące pytania:
- czym jest odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy?
- kiedy pracownik jest zobowiązany do naprawienia szkody pracodawcy?
- jakiej wysokości odszkodowania może żądać pracodawca od pracownika?
Kiedy pracownik odpowie za szkodę wyrządzoną pracodawcy?
Na początku parę słów o przesłankach odpowiedzialności pracownika za szkodzę wyrządzoną pracodawcy. Pracownik odpowiada za szkodę wyrządzoną pracodawcy, która była spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych. Warto zatem w tym miejscu przypomnieć sobie, jakie obowiązki ciążą na pracowniku. Znajdziemy je w art. 100 kodeksu pracy:
Art. 100. § 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
§ 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności:
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Jak widać obowiązków jest sporo i są określone bardzo szeroko. W zakresie każdego z ww. punktów może bowiem znaleźć się wiele poszczególnych czynności. Dodatkowo powyższy katalog nie jest zamknięty. Pracownik w konkretnej sytuacji może mieć bowiem inne obowiązki wykraczające poza powyższe ramy. Powyższe wyliczenie daje nam jednak pogląd na to, co może być uznane za obowiązek pracowniczy.
Zasada winy
Oprócz naruszenia obowiązków pracowniczych, konieczna jest możliwość przypisania pracownikowi winy za spowodowanie szkody. Mowa tu zarówno o winie umyślnej, jak i nieumyślnej. Robiąc krótkie przypomnienie z prawa karnego:
- Wina umyślna występuje wtedy, gdy:
– pracownik działa w zamiarze niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, powodującego szkodę w mieniu pracodawcy (tj. pracownik wie, że spowoduje szkodę), albo
– pracownik wprawdzie nie dąży do wywołania szkody w mieniu pracodawcy, lecz ma świadomość, że jego działanie lub zaniechanie może wywołać taką szkodę i godzi się na to. - Wina nieumyślna z kolei ma miejsce w sytuacji, gdy pracownik wykazał się niedbalstwem (tj. nie zachował należytej staranności) w wykonywaniu obowiązków i tym samym spowodował szkodę.
Inne warunki odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy
Omówiliśmy już zatem 2 warunki odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. W praktyce wyróżnia się jeszcze 2 kolejne. Są to powstanie szkody w majątku pracodawcy oraz normalny związek przyczynowy pomiędzy zawinionym działaniem pracownika a powstałą szkodą w mieniu pracodawcy. Podsumowując pierwszą część artykułu – aby można było mówić o odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy muszą zaistnieć 4 warunki łącznie:
- Pracownik naruszył swoje obowiązki pracownicze.
- Jego działanie (bądź zaniechanie) było zawinione.
- W majątku pracodawcy powstała szkoda.
- Między działaniem (bądź zaniechaniem) pracownika a szkodą istnieje związek przyczynowo-skutkowy.
Granice odpowiedzialności
Przejdziemy teraz do opisu granic odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. W tym zakresie obowiązuje tzw. zasada adekwatności z art. 115 kodeksu pracy:
Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.
Tłumacząc powyższy przepis na język potoczny – odpowiedzialność pracownika jest ograniczona tylko do tego, co faktycznie pracodawca stracił. Dla kontrastu mogę powiedzieć, że czasem w prawie odpowiedzialność ukształtowana jest tak, że osoba winna odpowiada również za potencjalne straty (a nie tylko rzeczywiste). Przykładowo, jeżeli pracownik biurowy (np. księgowy) źle wykona rozliczenie dla klienta i przez to pracodawca będzie musiał zapłacić karę, a jednocześnie straci tego klienta, pracownik odpowiada tylko za poniesioną przez pracodawcę karę – czyli rzeczywistą stratę. W rzeczywistości jednak pracodawca stracił więcej, bowiem np. jego stały klient zerwał z nim współpracę, co wiąże się z dużymi stratami finansowymi. Te straty są jednak potencjalne, nie rzeczywiste i za to pracownik już nie odpowiada. Tak samo rzecz ma się z normalnymi następstwami. Jeżeli działanie pracownika doprowadzi do powstania dużo większej szkody, niż zazwyczaj w takich sytuacjach, pracownik odpowiada tylko za podstawowe (standardowe) skutki.
Zmniejszenie odpowiedzialności pracownika
Przepisy wymieniają również kilka sytuacji, które mogą prowadzić do zmniejszenia zakresu odpowiedzialności pracownika za szkodę. Są to:
- Przyczynienie się do szkody przez pracodawcę lub inne osoby.
- Powstanie szkody w wyniku działania kilku pracowników (odpowiadają wtedy proporcjonalnie do stopnia winy).
Odszkodowanie przy odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy
Odszkodowanie dla pracodawcy ustala się zawsze w oparciu o wartość poniesionej szkody. Jego wysokość nie może przekraczać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Uwaga: Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.
