Ostatnio opublikowałem na blogu serię artykułów o odpowiedzialności pracowników. Pisałem o odpowiedzialności porządkowej, odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę pracodawcy oraz odpowiedzialności za mienie powierzone. W ramach cyklu nie opisałem, jak dotąd, na czym polega odpowiedzialność dyscyplinarna pracownika. Ma ona bowiem inną specyfikę od pozostałych rodzajów odpowiedzialności. Pomimo tego, że w języku potocznym krąży bardzo często słowo “dyscyplinarka”, to faktycznie nie wszyscy pracownicy podlegają pod odpowiedzialność dyscyplinarną. Co więcej, patrząc na cały rynek pracy, tylko niewielka ich część ponosi taki rodzaj odpowiedzialności. W tym artykule wyjaśnię:
- Czym jest odpowiedzialność dyscyplinarna?
- Kto ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną?
- Co wyróżnia odpowiedzialność dyscyplinarną na tle innych rodzajów odpowiedzialności pracowniczej?
Odpowiedzialność dyscyplinarna – co to?
Odpowiedzialność dyscyplinarna pracownika występuje wtedy, gdy pracownik naruszy pewne obowiązki ustawowe. Nie chodzi tu jednak o obowiązki określone w kodeksie pracy. Naruszenie obowiązków pracowniczych wynikających z kodeksu pracy skutkuje bowiem najczęściej odpowiedzialnością porządkową. W przypadku odpowiedzialności dyscyplinarnej chodzi o obowiązki wynikające z ustaw regulujących konkretne zawody.
Kto ponosi odpowiedzialność dyscyplinarna?
Pisząc konkretne zawody mam na myśli m.in. urzędników służby cywilnej, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych, urzędników państwowych itd. Te szczególne zawody zaufania publicznego wiążą się bowiem ze specjalnymi wymaganiami co do sposobu wykonywania obowiązków zawodowych. Dla przykładu, prawnicy mają swoje własne zasady etyki, za których złamanie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Również policjanci podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej. Aby lepiej zobrazować jej istotę, przytoczę tu przepisy ustawy o policji, która stanowi, że naruszeniem dyscypliny służbowej stanowi czyn policjanta polegający na zawinionym przekroczeniu uprawnień lub niewykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa lub rozkazów i poleceń wydanych przez przełożonych uprawnionych na podstawie tych przepisów. Z kolei za naruszenie dyscypliny policyjnej uważa się m.in.:
- odmowę wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego,
- przekroczenie uprawnień,
- utratę broni, amunicji lub legitymacji służbowej,
- stawienie się do pracy pod wpływem alkoholu.
Jak widać niektóre z powyższych sytuacji są typowe dla zawodu policjanta. Jednak, np. zakaz stawiania się do pracy po alkoholu dotyczy wszystkich pracowników, ze wszystkich branż. Nie oznacza to jednak, że podlegają oni odpowiedzialności dyscyplinarnej. Jest ona w niektórych aspektach bardzo podobna do odpowiedzialności porządkowej. Policjant może ponieść konsekwencje z tytułu zarówno odpowiedzialności dyscyplinarnej, jak i porządkowej za stawienie się do pracy pod wpływem alkoholu. Natomiast pracownik z innej branży, który nie podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej, tylko z tytułu odpowiedzialności porządkowej. Najczęściej różnice w zastosowaniu tych dwóch różnych mechanizmów odpowiedzialności objawiają się głównie w nałożonych karach.
Odpowiedzialność dyscyplinarna – kary
Kary w przypadku odpowiedzialności dyscyplinarnej są regulowane w poszczególnych ustawach. Mogą się od siebie różnić. Można jednak stworzyć pewien katalog kar, które pojawiają się najczęściej:
- kara nagany,
- nagany z ostrzeżeniem,
- kara nagany z pozbawieniem możliwości awansowania przez określony okres do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko,
- przeniesienie na niższe stanowisko,
- wydalenie z pracy.
Zastosowana kara musi być proporcjonalna do wagi naruszenia. Jest to szczególnie ważne, jeżeli ustawa nie określa konkretnie, za jakie działania, jaka kara się należy. Najczęściej w przypadku odpowiedzialności dyscyplinarnej pojawia się całkowicie inny, niezależny podmiot, który orzeka o konsekwencjach zachowania pracownika. Ma to na celu zachowanie obiektywizmu, gdyż kary dyscyplinarne są często bardzo dotkliwe.
Postępowanie dyscyplinarne
Przykładami instytucji, które biorą udział w orzekaniu o odpowiedzialności dyscyplinarnej są np. komisje dyscyplinarne czy rzecznicy dyscyplinarni w zakładach pracy. Zastępują one niejako pracodawcę. Ich zadaniem jest przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, która ma na celu ustalenie, czy pracownik faktycznie naruszył swoje obowiązki zawodowe. Często to zadanie wykonuje rzecznik dyscyplinarny, który następnie kieruje wniosek o ukaranie pracownika do komisji dyscyplinarnej. Komisja z kolei składa się zazwyczaj z 3 niezależnych członków. Komisja nie podlega nikomu przy wydawaniu orzeczeń. Pracownik może jednak odwołać się od werdyktu do wyższej instancji. Postępowanie dyscyplinarne jest zatem zawsze dwuinstancyjne, a pracodawca nie bierze w nim udziału – to organ niezależy od niego wydaje werdykt.
Trzba pamiętać, że postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem sformalizowanym. Toczy się niezależnie od uznania pracodawcy. W sytuacji, gdy pracownik konkretnej grupy zawodowej dopuści się czynu wskazanego w ustawie postępowanie dyscyplinarne musi zostać przeprowadzone. Żadne dotychczasowe zasługi w tym wzorowa praca, nie są w stanie wpłynąć na obowiązek jego przeprowadzenia.
Dyscyplinarka w Kodeksie Pracy
Na początku artykułu wspomniałem, że często pracownicy używają słowa “dyscyplinarka” mówiąc o sytuacji, w której pracodawca rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Mowa tu o art. 52 kodeksu pracy, który wskazuje, że można tego dokonać w następujących sytuacjach, gdy pracownik:
- dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych,
- popełnił w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
- w sposób zawiniony utracił uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Z perspektywy prawa, nie można jednak tego rodzaju zwolnień klasyfikować jako odpowiedzialności dyscyplinarnej. Trzeba o tym pamiętać. Powyższe sytuacje przyznają szczególne uprawnienie pracodawcy wynikające z kodeksu pracy. Nie jest to klasyczna odpowiedzialność dyscyplinarna.
