Dzisiejszy artykuł poświęcony jest ochronie wynagrodzenia za pracę, która uregulowana jest w Kodeksie Pracy. Pod pojęciem tym znajduje się zespół przepisów prawnych dotyczących pensji pracowników. Z artykułu dowiesz się:
- W jaki sposób powinno być wypłacane wynagrodzenie?
- Jakich potrąceń z wynagrodzenia za pracę może dokonywać pracodawca?
- Jakie limity w zakresie potrąceń z wynagrodzenia ustala Kodeks Pracy?
Brak możliwości dysponowania wynagrodzeniem
Pierwszym przejawem ochrony wynagrodzenia za pracę jest zakaz zrzeczenia się przez pracownika prawa do wynagrodzenia, a także niemożliwość jego przeniesienia na inną osobę. Powyższa regulacja dotyczy zarówno wynagrodzenia zasadniczego, jak i wszelkich dodatków. Wynagrodzenie stanowi jeden z najważniejszych elementów stosunku pracy i, co do zasady, stanowi źródło utrzymania pracownika i jego rodziny. Nie można zatem ustalić, że część lub całe wynagrodzenia należy się komuś innemu. Nawet, gdyby pracownik zawarł umowę z pracodawcą w tym przedmiocie, byłaby ona nieważna.
Sposób wypłaty wynagrodzenia
Ochrona wynagrodzenia za pracę rozciąga się również na sposób jego wypłaty.
Zgodnie z Kodeksem Pracy:
- Wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się co najmniej raz w miesiącu (w stałym i ustalonym z góry terminie).
- Jeżeli wynagrodzenie jest płatne raz w miesiącu (co zdarza się zdecydowanie najczęściej), wypłaca się je z dołu, niezwłocznie po ustaleniu jego wysokości, ale nie później niż w ciągu 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego.
- Jeżeli ustalony dzień wypłaty przypadnie na dzień wolny od pracy, należy jej dokonać w dniu poprzedzającym.
Co do zasady wynagrodzenie wypłacane jest na rachunek bankowy pracownika. Wyjątkowo, pracodawca może wypłacać wynagrodzenie w formie gotówkowej. Aby było to możliwe pracownik musi złożyć odpowiedni wniosek będący podstawą do wypłaty wynagrodzenia w formie gotówkowej.
Potrącenia z wynagrodzenia a jego ochrona
Prawo dopuszcza możliwość dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę, ale tylko do określonej wysokości i w ściśle określonych przypadkach.
Mówiąc o dopuszczalnej wielkości potrącenia z wynagrodzenia mamy na myśli dochód otrzymywany “na rękę”, czyli po odliczeniu składek ZUS oraz zaliczek na podatek dochodowy.
Z wynagrodzenia można potrącić następujące należności:
- świadczenia alimentacyjne (do wysokości 3/5 wynagrodzenia, jednakże można je również egzekwować z nagród pracowniczych, czy dodatkowego wynagrodzenia rocznego – do pełnej wysokości);
- inne świadczenia egzekwowane na mocy prawomocnego orzeczenia (do połowy wynagrodzenia);
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi (do połowy wynagrodzenia);
- kary pieniężne (np. za naruszenie porządku w procesie pracy, zasad BHP, czy stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości);
Oprócz powyższych limitów, przepisy określają, ile minimalnie pieniędzy musi zostać pracownikowi po dokonaniu potrąceń. Kwota wolna od potrąceń określona jest następująco:
- W przypadku egzekucji na podstawie tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne – jest to minimalne wynagrodzenie za pracę.
- Przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi – musi pozostać 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
- Przy potrącaniu kar pieniężnych – 90% minimalnego wynagrodzenia.
W przypadku zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, kwoty określone w powyższy sposób ulegają proporcjonalnemu zmniejszeniu.
Potrącenia alimentacyjne a ochrona wynagrodzenia za pracę
Z uwagi na to, iż alimenty stanowią ważne źródło utrzymania osób do nich uprawnionych (często jedyne), ustawodawca maksymalnie ułatwił ich potrącanie z wynagrodzenia zobowiązanego.
Pracodawca może dokonać potrąceń alimentacyjnych z wynagrodzenia za pracę w trybie egzekucji sądowej, ale także bez postępowania egzekucyjnego. Oznacza to tyle, że sprawa nie musi trafić do komornika, aby pracodawca był zobowiązany do dokonania odpowiednich potrąceń. W takich sytuacjach pracodawca działa na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.
Potrącenia za zgodą pracownika
Potrącenia opisane powyżej mogą być dokonywane bez zgody pracownika. Z pensji można potrącać również inne należności. Wymagają one jednak zgody pracownika wyrażonej na piśmie. Limity potrąceń są wtedy inne:
- W przypadku potrąceń na rzecz pracodawcy – jest to minimalna kwota wynagrodzenia za pracę.
- W przypadku innych potrąceń – 80% ww. kwoty.
Druga grupa potrąceń (fakultatywnych, czyli właśnie tych za zgodą) może nastąpić tylko i wyłącznie w ramach egzekucji, czyli po przedstawieniu tytułu wykonawczego. Tytuł wykonawczy to prawomocne orzeczenie sądu, zaopatrzone w klauzulę wykonalności.
Potrącenia dobrowolne dotyczą zazwyczaj:
- kredytów bankowych,
- pożyczek,
- grzywny, czy
- podatków.
Wyliczanie kwoty podstawy potrąceń
W piśmie otrzymanym np. od Komornika, czy Urzędu Skarbowego wskazana jest zawsze kwota zajęcia. Nie zawsze jednak tę kwotę można z pensji pracownika potrącić. Przepisy nakładają bowiem pewne ograniczenia i wyznaczają granicę, jaką kwotę należy pracownikowi zostawić.
Pracodawca w pierwszej kolejności powinien ustalić podstawę potrąceń, czyli kwotę netto wynagrodzenia (tzw. wynagrodzenie na rękę). Aby ją ustalić należy od kwoty wynagrodzenia brutto odjąć składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, a także zaliczkę na podatek dochodowy.
Wysokość potrąceń z pensji – gdzie leży granica?
Po obliczeniu podstawy potrącenia, należy sprawdzić, czy prowadzona egzekucja dotyczy świadczeń alimentacyjnych, czy niealimentacyjnych. Jest to zazwyczaj wskazane w piśmie od organu egzekucyjnego.
Następnie należy ustalić maksymalną wysokość potrącenia, która jest określona w Kodeksie Pracy.
Zgodnie z art. 87 § 3:
Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
1) w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych ? do wysokości trzech piątych wynagrodzenia;
2) w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych ? do wysokości połowy wynagrodzenia.
W przepisie mowa o wynagrodzeniu netto ? na rękę. W pierwszej kolejności należy zatem obliczyć, ile wynosi 3/5 lub 1/2 wynagrodzenia netto (w zależności od rodzaju świadczeń), a następnie porównać tę kwotę z kwotą zajęcia.
Kwota wolna od potrąceń – minimalne wynagrodzenie
Kolejną czynnością, którą należy wykonać przy obliczaniu możliwej kwoty potrącenia jest ustalenie, ile wynosi obecnie kwota wolna od potrąceń. W przypadku egzekucji świadczeń z pensji pracownika, kwotą wolną od potrąceń jest kwota netto minimalnego wynagrodzenia za dany rok. Przykładowo w 2019 jest to 1634 zł. Minimalne wynagrodzenie jest ustalane przez Radę Ministrów każdego roku, do 15 września.
Uwaga! Jeżeli przedmiotem egzekucji jest świadczenie alimentacyjne, kwota wolna od potrąceń nie ma zastosowania. W takim przypadku jedyną granicą jest 3/5 wynagrodzenia netto.
Podsumowując, potrącając świadczenia z pensji pracownika w 2019 roku należy zostawić dla niego minimum 1634 zł netto. Nadwyżkę od tej kwoty można przesłać do organu egzekucyjnego, ale tylko do wysokości 1/2 lub 3/5 wynagrodzenia netto (zgodnie z tym, co wskazaliśmy powyżej).
Kolejność potrąceń
Jak widać, samo obliczenie tego, jaką kwotę możemy potrącić z pensji pracownika nie jest zbyt problematyczne. Kłopoty zaczynają się wtedy, gdy wobec pracownika skierowanych jest kilka egzekucji. Wtedy potrąceń należy dokonywać w kolejności określonej w art. 87 § 1 Kodeksu Pracy, zgodnie z którym najpierw potrąca się sumy na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, a następnie na zaspokojenie innych świadczeń.
Ustalenie wysokości pensji – wgląd do dokumentów
Na koniec warto dodać rzecz oczywistą, lecz nie dla wszystkich. Otóż, pracownik ma pełne prawo do wglądu w dokumenty, na podstawie których pracodawca obliczył wysokość wynagrodzenia. Chodzi tu np. o rejestr obecności w pracy, podpisywany każdego dnia.
