Trochę teorii?
Obrona konieczna (tzw. kontratyp obrony koniecznej ? okoliczność wyłączająca bezprawność czynu) polega na podjęciu działań mających odeprzeć bezpośredni, rzeczywisty i bezprawny zamach na dobro chronione prawem. Mówiąc w skrócie, jest to każde działanie (lub zaniechanie) mające na celu odeprzeć zamach napastnika na nasze życie, zdrowie, dobra majątkowe itp.
Bezprawność zamachu
Bezprawność zamachu oznacza jego sprzeczność z obowiązującym prawem, bezpośredniość oznacza bezpośrednie niebezpieczeństwo jego wystąpienia (obrona konieczna nie może być zastosowana przed lub dopiero po wystąpieniu zamachu), natomiast rzeczywistość by zamach ten był realny i faktycznie występował (nie może to być np. urojenie broniącego się).
Potrzebny obrońca w sprawie karnej?
Jakie są jej granice?
Granice obrony koniecznej wyznaczane są przez zamach napastnika. Obrona konieczna powinna być współmierna do niebezpieczeństwa grożącego zamachu. Zarówno w zakresie siły, jak i rodzaju użytego środka do odparcia zamachu.
A co w przypadku przekroczenia jej granic?
W ramach przekroczenia granic wyróżnić możemy:
- niewspółmierność obrony (tzw. eksces intensywny ? siła obrony jest niewspółmiernie większa od ataku) oraz
- niewspółczesność obrony (tzw. eksces ekstensywny ? obrona zbyt wczesna lub zbyt późna). W takich sytuacjach Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Może też odstąpić od jej wymierzenia po rozważeniu stanu faktycznego sprawy i ocenie przebiegu wydarzeń.
Obrona miru domowego
Nie będzie podlegać karze broniący się, który przekraczając granice obrony koniecznej, odpiera zamach polegający na naruszeniu miru domowego. Wyróżnić można takie sytuacje, jak wdarcie się do naszego domu, lokalu, mieszkania czy ogrodzony teren do nich przyległy, bez posiadanego uprawnienia. Również tutaj należy pamiętać, by przekroczenie granic obrony koniecznej nie było rażące, a więc daleko niewspółmierne do podjętych przez napastnika działań. Przykładowo, typową sytuacją przekroczenia granic obrony koniecznej będzie oddanie strzału z broni palnej do napastnika, który dopiero co przeskoczył płot i znalazł się na naszej nieruchomości (w tym przypadku wystąpić może zarówno niewspółmierność, jak i przedwczesność obrony).
Jak strach i wzburzenie wpływają na naszą odpowiedzialność karną?
Nie będzie podlegać również karze broniący się, gdy przekroczył granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Z zasad doświadczenia życiowego wynika, że osoba atakowana może (w mniejszym bądź większym stopniu) działać pod wpływem stresu. Podejmować odruchowo niektóre działania, bez dłuższego zastanawiania się czy będzie to odpowiedni środek obrony koniecznej w danej sytuacji. Stąd też w mojej opinii w pełni uzasadnionym pozostaje wyłączenie w takiej sytuacji karalności popełnionego czynu.
Jakie dobro możemy chronić stosują obronę konieczną?
Obrona konieczna chroni każde dobro, które podlegają ochronie prawnej. Ochronę prawną przyznaje w tym przypadku przepis powszechnie obowiązującego prawa (np. prawa karnego). Wyróżnić tutaj można chociażby życie, zdrowie, wolność, nietykalność cielesna, godność, cześć, mir domowy, porządek publiczny czy mienie (również należące do osoby trzeciej). Będą to zatem dobra o charakterze majątkowym i niemajątkowym, bez różnicy czy są one małej czy dużej wartości. Przyjmuje się zatem, że może to być jakiekolwiek dobro chronione prawem, bez żadnych ograniczeń w tym zakresie.
Jak to wygląda w praktyce?
Moje doświadczenie w prowadzeniu tego rodzaju spraw wskazuje, że wszystko zależy od konkretnej sytuacji i stanu faktycznego.
Środki współmierne do odparcia ataku – w praktyce
W pierwszej sprawie, o której chciałem Tobie opowiedzieć pewien mężczyzna został oskarżony o spowodowanie u pokrzywdzonego obrażeń ciała w postaci złamania twarzoczaszki oraz licznych krwiaków i siniaków na skutek uderzeń pięścią w twarz. Tj. spowodowanie naruszenia czynności narządu ruchu na okres powyżej siedmiu dni (art. 157 § 1 Kodeksu karnego). W toku postępowania Sąd ustalił, że pokrzywdzony, znajdując się kilka metrów od oskarżonego na ławce w parku, bez konkretnej przyczyny sprowokował oskarżonego wyzwiskami kierowanymi w jego stronę. Następnie sam zbliżył się i pierwszy zaatakował oskarżonego szarpiąc go i kopiąc, naruszając tym samym jego nietykalność cielesną. Oskarżony w obronie zadał kilka ciosów pięścią w twarz pokrzywdzonego. Sąd uniewinnił oskarżonego, podzielając tym samym stanowisko wskazywane przez obrońcę, że w niniejszej sprawie doszło do wystąpienia obrony koniecznej, oskarżony zaś podjął środki jak najbardziej współmierne do odparcia ataku. Nie mogło być w takim przypadku mowy o przekroczeniu granic obrony koniecznej.
Przeczytaj także: Jazda po alkoholu
Przekroczenie granic obrony koniecznej – w praktyce
Inna sytuacja, z którą się spotkałem ? mężczyzna w młodym wieku został oskarżony o przestępstwo zabójstwa polegające na tym, że na jednym ze spotkań przy grillu udusił rękami starszego mężczyznę. Zanim starszy mężczyzna zmarł, zgodnie z zeznaniami świadków, miał uderzyć i popchnąć oskarżonego kilkukrotnie na ziemię, mimo wcześniejszych ostrzeżeń słownych. W swoich wyjaśnieniach młody mężczyzna powoływał się na obronę konieczną. W związku z wcześniejszym atakiem i prowokacją pokrzywdzonego, podkreślając uderzenie i kilkukrotne popychanie go na ziemię. Mimo licznych ostrzeżeń słownych skierowanych do starszego mężczyzny. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, Sąd przychylił się do wyjaśnień oskarżonego, uznając w szczególności za trafną argumentację przedstawioną przez obrońcę, iż doszło w tym przypadku do przekroczenia granic obrony koniecznej i zasadnym pozostaje zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Sąd wymierzył oskarżonemu karę pozbawienia wolności w wysokości 5 lat, przyjmując przekroczenie granic obrony koniecznej i stosując nadzwyczajne złagodzenie kary. Zaznaczyć należy, że sprawca przestępstwa zabójstwa określonego w art. 148 § 1 Kodeksu karnego zagrożony jest:
- karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karą 25 lat pozbawienia wolności albo karą dożywotniego pozbawienia wolności.
Obrona konieczna jest naszym prawem a nie obowiązkiem.
Na koniec, warto w szczególności pamiętać, że obrona konieczna jest naszym prawem, ale nie obowiązkiem. Wolno z niej skorzystać tylko w sytuacji, gdy jest to konieczne dla odparcia zamachu napastnika. Przyjmuje się, że w przypadku ataku napastnika nie można wymagać, aby broniący się uciekał. Gdyż obrona konieczna polega na odpieraniu zamachu. Kwestią sporną pozostaje natomiast czy uczestnik bójki może powołać się na obronę konieczną. Jednakże wiodącym stanowiskiem pozostaje brak takiej możliwości z uwagi na występowanie przez uczestnika w podwójnej roli (napastnika i broniącego). Możemy mieć już do czynienia z obroną konieczną w sytuacji, gdy broniący podejmie działania mające na celu zakończenie bójki.
***
Jeżeli chcesz wykazać w Sądzie, że Twoje działanie mieściło się w granicach obrony koniecznej, warto skorzystać z pomocy obrońcy. W toku sprawy może okazać się, że to pokrzywdzony był napastnikiem i sprowokował oskarżonego swoim zachowaniem. Nawet jeżeli Sąd nie podzieli Twojego stanowiska w zakresie całkowitego wyłączenia odpowiedzialności za popełniony czyn, koniecznym może być wykazanie jedynie przekroczenia granic obrony koniecznej czy też działania pod wpływem strachu czy wzburzenia uzasadnionego okolicznościami.
Nasza Kancelaria posiada wszechstronne doświadczenie w tego rodzaju sprawach.
Przeczytaj także:
