Niewypłacalność, czyli przesłanka ogłoszenia upadłości

Niewypłacalność to jedno z kluczowych pojęć w prawie upadłościowym. Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien złożyć dłużnik, który stał się niewypłacalny. Niewypłacalność jest przesłanką ogłoszenia upadłości, co oznacza, że upadłości nie można ogłosić w stosunku do dłużnika, u którego nie można stwierdzić niewypłacalności.

Gdy dłużnik, który jest przedsiębiorcą, staje się niewypłacalny ma co do zasady obowiązek złożenia wniosku o upadłość. Obowiązek ten obwarowany jest sankcjami, o których mowa będzie w kolejnym wpisie. Ważne jest aby wiedzieć, że przedsiębiorca taki obowiązek ma oraz, że dotyczy on nie tylko samego faktu zgłoszenia wniosku o upadłość, ale również zrobienia tego w ustawowym terminie.

Inaczej ma się rzecz w stosunku do dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Taka osoba, potocznie nazywana konsumentem ma prawo do ogłoszenia upadłości – upadłości konsumenckiej – jednakże nie ma takiego obowiązku. Jest to jej wybór, a brak zgłoszenia wniosku nie pociąga za sobą w tym przypadku negatywnych konsekwencji.

Kiedy dłużnik staje się niewypłacalny

Zgodnie z przepisami ustawy Prawo Upadłościowe dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Redakcja przepisu prowadzi do wniosku, że liczy się przede wszystkim nie tyle sam fakt regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, co samo posiadanie takiej zdolności. Życie pisze różne scenariusze i w życiu kancelarii spotkaliśmy się już z przypadkiem gdy dłużnik posiadał zdolność do spłaty zobowiązań pieniężnych, a jednak tego z różnych względów nie czynił. Celowo opóźniał się w zapłacie licząc, że wywoła nacisk na swoich kontrahentów w innych kwestiach. Wykazanie, że dłużnik posiada zdolność do regulowania zobowiązań pieniężnych będzie przesłanką do oddalenia wniosku o upadłość. Oznacza to moim zdaniem, że brak regulowania zobowiązań pieniężnych nie może z automatu stanowić przesłanki do stwierdzenia niewypłacalności, choć zauważyć należy, że część orzeczeń sądów idzie w tą stronę.

W tym miejscu wskazać można na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2019 r. sygnatura akt IV CSK 282/18, w których choć nie przyjęto skargi kasacyjnej do rozpoznania, to Sąd wskazał, że nie może mieć miejsca przy ocenie istnienia podstaw do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości żaden automatyzm – dokonywać tego należy przy gruntownym uwzględnieniu całokształtu sytuacji konkretnego podmiotu.

Na koniec wypada zauważyć, że przepis stanowi także tylko o zobowiązaniach pieniężnych. Brak regulowania zobowiązań niepieniężnych nie może stanowić przesłanki do ogłoszenia upadłości.

Domniemania związane z niewypłacalnością

Ponieważ określenie stanu niewypłacalności oraz daty jej powstania nie zawsze jest proste ustawodawca prowadził domniemania, mające stanowić ułatwienie. Domniemania te są wzruszalne, to znaczy, że możliwe jest przeprowadzenie dowodu przeciwnego i wykazanie, że choć zaistniały okoliczności wskazane w domniemaniu to dłużnik jest wypłacalny.

I tak zgodnie z domniemaniem uważa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Dłużnik może obalić takie domniemanie np.: przez wskazanie, że posiada płynny majątek pozwalający na spłatę jego zobowiązań. W takiej sytuacji wierzyciele muszą dochodzić swoich roszczeń na, często długotrwałej, drodze sądowej.

Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Do majątku nie wlicza się składników niewchodzących w skład masy upadłości. Czyli domniemywa się, że dłużnik jest niewypłacalny jeżeli jego zadłużenie jest nadmierne, w stosunku do wartości jego majątku przez określony czas. Dłużnik może to domniemanie obalić wskazując np.: na zawarte wartościowe kontralty, których termin zapłaty jest bliski oraz wykazać zabezpieczenia, wskazujące na brak realnego ryzyka, iż zapłata nie dojdzie do skutku.

Domniemywa się także, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Obalenie tego domniemania może mieć miejsce analogicznie jak w sytuacji powyżej.Potrzebna pomoc w upadłości konsumenckiej Wrocław?

Niewypłacalność w orzecznictwie

Istnieje bardzo bogate orzecznictwo dotyczące pojęcia niewypłacalności, zarówno sądów powszechnych, Sądu Najwyższego jak i sądów administracyjnych. Warto zauważyć, że sądy administracyjne w swoich orzeczeniach bardziej restrykcyjnie uznają, że niewypłacalność w danej sytuacji zachodzi, także wtedy gdy dłużnik z innych przyczyn niż brak środków nie spłaca zadłużenia.

1. Dla powstania stanu niewypłacalności nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich zobowiązań czy też tylko niektórych z nich, czy nie wykonuje wymagalnych zobowiązań pieniężnych czy też niepieniężnych. Nieistotny też jest rozmiar niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań. Nawet niewykonywanie zobowiązań o niewielkiej wartości oznacza jego niewypłacalność w rozumieniu art. 11 Prawa upadłościowego. Przyczyna niewypłacalności, związana z zaprzestaniem wykonywania wymagalnych zobowiązań sprawia, że badanie “właściwego czasu” na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości z tego właśnie powodu nie wymaga analizy stanu majątku spółki i tego, czy zobowiązania przekraczają jego wartość. W takim przypadku istotny jest obiektywny stan nieregulowania wymagalnych zobowiązań. Niewypłacalność istnieje więc nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn – tak Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 marca 2019 r. I FSK 268/17.
2. Nie stanowi podstawy do stwierdzenia niewypłacalności przejściowy brak płynności finansowej, jeżeli jednocześnie dłużnik posiada majątek o wartości pozwalającej na pokrycie jego zobowiązań w przyszłości. Omawiane pojęcie powinno być ujmowane elastycznie w zależności od okoliczności konkretnego wypadku, bowiem jest to przesłanka obiektywna, ustalana w oparciu o okoliczności faktyczne każdej sprawy. Jednocześnie dokonując oceny, czy zgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło we właściwym czasie należy mieć na względzie, że powinno ono nastąpić w takim momencie, w którym możliwa będzie ochrona zagrożonych interesów wszystkich wierzycieli poprzez możliwość uzyskania po ogłoszeniu upadłości równomiernego, chociaż tylko częściowego zaspokojenia z majątku spółki. Zarząd powinien zatem zgłosić wniosek o upadłość, jeżeli tylko zachodzi zagrożenie niewypłacalnością, której nastąpienie w sposób oczywisty niweczy sens postępowania upadłościowego, pozbawiając wszystkich wierzycieli jakiejkolwiek ochrony prawnej ich interesów – tak Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 marca 2018 r. II FSK 2173/17.

• Sam fakt nieregulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych był wystarczający do uznania, że dłużnik będący osobą prawną jest niewypłacalny, co powinno skłonić jego zarząd do podjęcia stosownych kroków – tak Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
  z dnia 13 marca 2018 r. I FSK 761/16

3. „Krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ust. 1 pr.up.n. można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań” – tak Wyrok
   Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 7 listopada 2016 r. III UK 13/16.

Niewypłacalność jako przesłanka ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Postępowanie w sprawie ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jest szczególnym odrębnym postępowaniem upadłościowym. Ale odnosi się do niego wiele przepisów postępowania wobec przedsiębiorcy. Między innymi przesłanką pozytywną, której zaistnienie jest konieczne dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej, jest właśnie stan niewypłacalności dłużnika. W przeciwieństwie dla przedsiębiorcy, wystarczy jednak, że konsument utraci zdolność do regulowania nawet tylko jednego długu. W ten sposób konsument może ogłosić upadłość konsumencką. Nawet wtedy, gdy ma tylko jednego wierzyciela np.: bank, a dług z tytułu wypowiedzianej umowy kredytowej.