Dobra osobiste, naruszenie dóbr osobistych. Pewnie wielokrotnie spotkałeś się z tymi zwrotami. Co to są dobra osobiste i kiedy mamy do czynienia z ich naruszeniem? Właśnie o tym, zamierzam Ci opowiedzieć. Co więcej, wyjaśnię Ci jakie możliwości ma osoba, której dobra osobiste zostały naruszone (środki ochrony dóbr osobistych).
Jest naprawdę bardzo dużo naukowych definicji dóbr osobistych. Jak to zwykle bywa z takimi definicjami mało kto je rozumie. Zakładam jednak, że Ciebie najbardziej interesuje, czy doszło do naruszenia Twoich dóbr osobistych i w tym tekście szukasz na to odpowiedzi. To dobrze, bo o wiele łatwiej zacząć opowiadać o dobrach osobistych właśnie od tego, kiedy dochodzi do ich naruszenia.
Pewnie każdy prawnik znajdzie w tym tłumaczeniu wiele nieścisłości, ale możesz przyjąć, że za każdym razem, kiedy czyjeś zachowanie sprawia, że czujesz się w jakiś sposób źle, mogło dojść do naruszenia Twoich dóbr osobistych.
Chodzi o sytuację, w której jesteś czymś dotknięty, czymś obrażony, poniżony, zawstydzony, zdenerwowany. Kiedy ktoś potraktował Cię źle, niesprawiedliwie lub Cię skrzywdził. Kiedy cierpisz.
Dobra osobiste zostały wymyślone po to, żeby chronić Twój stan psychiczny i fizyczny, żeby nikt nie psuł Twojego dobrego samopoczucia, nie podważał samooceny, nie ingerował w to wszystko, co Ty uważasz za bardzo ważne.
Naruszenie dóbr osobistych
Analizując, czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia dóbr osobistych musisz jednak wziąć pod uwagę, pewne ograniczenia.
Po pierwsze, ochrony dóbr osobistych możesz domagać się tylko wtedy, kiedy zachowanie czy działanie godzące w te dobra jest bezprawne. Osoba przebywająca w więzieniu cierpi ze względu na naruszenie jej wolności osobistej. Z pewnością czuje się wtedy źle, jednak ? w większości przypadków ? została osadzona w więzieniu zgodnie z prawem. Jeśli po czasie okaże się, że taki człowiek był niewinny, będzie mógł domagać się zapłaty stosownego zadośćuczynienia za pozbawienie wolności, które jest jedną z form ochrony dóbr osobistych. Zatem tylko bezprawna ingerencja w Twoje dobra osobiste będzie uprawiać Cię do żądania ich ochrony.
Drugim bardzo ważnym ograniczeniem jest to, że ocena czy doszło do naruszenia dóbr osobistych musi brać pod uwagę głównie zasady panujące w danym społeczeństwie. Tzn. konsekwencje zachowania, czy zdarzenia, które Cię dotyka, muszą być w ten sam negatywny sposób rozumiane z punktu widzenia każdego innego człowieka, każdego członka danej społeczności.
Dla przykładu:
W oczach każdego, przeciętnego członka społeczności zachowanie polegające na uderzeniu drugiego człowieka godzi w jego dobra osobiste (życie i zdrowie, godność osobistą). Tak właśnie odbierze to zdarzenie przeciętny człowiek. Mimo to, nie trudno sobie wyobrazić środowiska (np. przestępcze), czy osoby, dla których wymierzenie czy otrzymanie ciosu w twarz w danych okolicznościach nie jest czymś zasługującym na wyjątkowo negatywną reakcję.
Podobnie możesz sobie wyobrazić kogoś, dla kogo zwykłe, przypadkowe i bez żadnego kontekstu dotknięcie np. w ramie podczas wychodzenia z tramwaju jest powodem do oburzenia podczas, gdy dla przeciętnego człowieka jest to nic nie znaczący gest.
Dlatego przy ocenie, czy doszło do naruszenia Twoich dóbr osobistych musisz przyjąć optykę właściwą dla osoby, która reaguje w sposób standardowy, przyjęty w danym społeczeństwie. Osoby, która nie jest przewrażliwiona na danym punkcie.
Oczywiście to, czy doszło do naruszenia Twoich dóbr osobistych jest oceniane w odniesieniu do konkretnej osoby ? do Ciebie i Twoich cech.
Jeśli masz dobry wzrok, to aluzje czy zwroty odnoszące się do tej Twojej cechy nie będą dla Ciebie szczególnie dotkliwe. Nawet jeśli ktoś nazwie Cię ślepym, to z reguły Twoją pierwszą reakcją będzie zainteresowanie się czego istotnego nie zauważyłeś. Najczęściej też nikt takim stwierdzeniem nie naruszy Twoich dóbr osobistych.
Tymczasem użycie takiego samego zwrotu do osoby poruszającej się z białą laską może być interpretowane zupełnie inaczej i prowadzić do innych konsekwencji, które już wymagają prawnej reakcji.
Wybacz, jeśli to co napisałem do tej pory jest dla Ciebie oczywiste i masz poczucie, że czytając mój tekst straciłeś tylko czas. Prawo to nic innego jak czynienie dobra i sprawiedliwości, więc raczej nie powinieneś się po nim spodziewać zasad, które nie są oczywiste.
Zapewniam Cię również, że te same informacje (nie mniej i nie więcej) znajdziesz na innych stronach podobnych do mojej. Ja tylko starałem się wyjaśnić Ci to trochę inaczej. Standardowo możesz przeczytać, że przesłanką ochrony dóbr osobistych jest bezprawność i o charakterze obiektywnym tych dóbr z jednoczesnymi przejawami ich subiektywizacji. Jeśli preferujesz taki właśnie język prawniczy, to nie czytaj dalej, bo już więcej nie będę go używał w tym tekście.
Zanim przejdę do tego, co możesz zrobić kiedy doszło do naruszenia Twoich dóbr osobistych chciałem powiedzieć Ci jeszcze jedną rzecz. Czasem naruszenie dóbr osobistych jest bardziej oczywiste, a czasem mniej. Tak naprawdę nawet ja bardzo często sięgam do lektury różnych wyroków Sądu Najwyższego, czy innych sądów, żeby prawidłowo ocenić przypadek mojego Klienta. Potem przy sprawie sądowej powołanie się na taki wyrok, który dotyczy podobnej sprawy, wiele ułatwia.
Każdy szanujący się prawnik płaci za dostęp do specjalnych baz wyroków, które ułatwiają poruszanie się pomiędzy setkami tysięcy różnych sądowych rozstrzygnięć. Dzięki temu możemy szybciej i trafniej ocenić daną sytuację. Dzięki temu mogę Ci pomóc w takiej sprawie, jak Twoja.
Przeczytaj także: adwokat Iwo Klisz, specjalista z zakresu prawa cywilnego
Katalog dóbr osobistych
Pewne sytuacje, w których dochodzi do naruszenia dóbr osobistych są powtarzalne, żeby nie napisać powszechne. Na tej podstawie można sformułować katalog dóbr osobistych, czyli kilka przykładów takich dóbr. Niektóre z nich wynikają wprost z przepisów prawa, a inne po prostu przyjęły się w praktyce sądowej.
Jako osobne dobra osobiste możemy wyróżnić zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską.
W praktyce sądowej jako dobra osobiste wskazuje się także dziedzictwo, spuściznę czy utożsamianie się z dokonaniami i wartościami reprezentowanymi przez przodków, kult pamięci po osobie zmarłej czy więzi rodzinne.
Prawie we wszystkich przypadkach spraw o naruszenie dóbr osobistych mamy do czynienia z naruszeniem jednego lub kilku powyżej wskazanych dóbr. Mimo to musisz wiedzieć, że to nie jest wyczerpujące wyliczenie. Nie ma przeszkód, żeby dany stan, czy wartość, która nie została wspomniana powyżej również uznać za dobro osobiste. Liczy się jedynie przekonywująca argumentacja w sądzie.
Warto byś wiedział, że nie tylko dobra osoby fizycznej mogą zostać naruszone. Z naruszeniem dóbr osobistych możemy mieć do czynienia również w przypadku przedsiębiorstwa. Kodeks cywilny nie wymienia osobnego katalogu dóbr chronionych dla przedsiębiorstwa, choć siłą rzeczy zakres tych dóbr bywa odmienny. W przypadku firmy najczęściej mamy do czynienia z naruszeniem dobrego imienia, tajemnicy przedsiębiorstwa i znaków identyfikujących. Dla przedsiębiorstw, które są właścicielami praw autorskich i praw pokrewnych, szczególne znaczenie ma ochrona takich dóbr jak twórczość artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
Zarówno w przypadku osób fizycznych jak i prawnych, środki ochrony dóbr osobistych na gruncie prawa cywilnego są takie same.
Co możesz zrobić, kiedy doszło do naruszenia Twoich dóbr osobistych?
W przypadku bezprawnego naruszenia dóbr osobistych możesz się bronić na kilka sposobów. W związku z tym, że dóbr osobistych jest wiele, sposobów ich naruszenia musi być również kilka, masz więc parę możliwości ich ochrony.
Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych
Jeśli myślisz, że jednym z tych sposobów jest żądanie odszkodowania, to intuicja dobrze Ci podpowiada. Jako osoba, której dobra osobiste zostały naruszone możesz żądać od sprawcy naruszenia stosownego odszkodowania, które fachowo określa się zadośćuczynieniem.
Żądanie zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego, albo inaczej zadośćuczynienia za doznaną krzywdę to z jednej strony najczęściej stosowany środek ochrony dóbr osobistych, a z drugiej budzący najwięcej wątpliwości natury etycznej. Prawnej też, ale tym nie będę Cię zanudzał.
Otóż jeden z poglądów mówi o tym, że to niegodziwe, ażeby ludzkie cierpienie – które jest przecież skutkiem naruszenia dóbr osobistych ? przeliczać na pieniądze. Nie wiem czy wiesz, ale w sądach nieoficjalnie obowiązują takie specjalne tabelki z określonymi kwotami, które powinny być przyznane w przypadku konkretnego przypadku. Sędzia spogląda do tabeli i czyta: za urwaną rękę ? tyle, a tyle PLN. Za wydłubane oko ? inna kwota. Śmierć małżonka = X PLN. Śmierć małoletniego dziecka = 2X PLN, śmierć dorosłego dziecka = X PLN.
Przyznasz, że to to brzmi okrutnie, ale przecież właśnie do tego sprowadza się przeliczanie cierpienia na pieniądze.
Z kolei zwolennicy zadośćuczynienia twierdzą ? nieco przewrotnie ? że pomysł na zadośćuczynienie pieniężne jako środek ochrony dóbr osobistych jest bardzo kontrowersyjny, ale niestety niczego lepszego do tej pory nie wymyślono.
Mówi się też o tym, że zadośćuczynienie pieniężne nie jest wynagrodzeniem za cierpienie, a tylko środkiem, który ma przywrócić pokrzywdzonego do “względnej” psychicznej równowagi. Nie ma wyrównać mu uszczerbku, bo pewnych uszczerbków nie można przeliczyć na pieniądze, ale ma trochę poprawić samopoczucie osoby pokrzywdzonej. Taki sposób ochrony dóbr osobistych ma też walor represyjny dla sprawcy. Uderzenie go ?po kieszeni? jest w wielu przypadkach (nie mówię, że we wszystkich) bardzo dotkliwe i w odbiorze społecznym zapewnia – w pewnym sensie – przywrócenie równowagi tj. jest sprawiedliwe.
Z praktycznych wskazówek dobrze, żebyś zapamiętał, że w przypadku naruszenia takich dóbr jak życie, zdrowie, integralność seksualna i wolność osobista sprawca będzie odpowiadał za każde naruszenie, które jest bezprawne nie zależnie od tego, czy można mu przypisać winę. Czyli nawet jeśli wykaże, że to nie jego wina, że doszło do zdarzenia, to nie wybroni się przed obowiązkiem zapłaty zadośćuczynienia.
Tymczasem przypadku naruszenia wszystkich innych dóbr osobistych działanie sprawcy musi być zawinione. Oznacza to, że sprawca swoim działaniem chciał ich naruszenia, albo co najmniej wiedział, że jego zachowanie będzie skutkować takim naruszeniem i godził się na to. O winie będziemy też mówić, kiedy sprawca nie dochował staranności wymaganej w konkretnej sytuacji, żeby zapobiec naruszeniu tych dóbr.
Zadośćuczynienia nie musisz żądać dla siebie. W sytuacji, kiedy uznasz to za stosowne, możesz żądać zapłaty kwoty na wskazany przez Ciebie cel społeczny.
Więcej o zadośćuczynieniu przeczytasz w innym moim tekście: Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę
Co oprócz odszkodowania w wypadku naruszenia dóbr osobistych?
No właśnie, to nie jest tak, że nie ma innych dróg obrony, niż tylko żądanie zapłaty określonej kwoty pieniężnej.
Jako osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, możesz żądać, aby sprawca zaniechał (zaprzestał) tego działania. Możesz też żądać, ażeby to sąd zakazał sprawcy dalszych tego typu działań (np. dalszego szkalowania Twojego dobrego imienia w Internecie, dalszego nachodzenia Cię w domu itp.)
Poza tym, jeśli zachowanie sprawcy miało jakiś skutek (np. wiele osób przeczytało szkalujące Cię informacje) możesz żądać, ażeby sprawca dopełnił czynności potrzebnych do usunięcia tych skutków. To, czego możesz żądać od sprawcy będzie zależało od tego, w jaki sposób doszło do naruszenia Twoich dóbr osobistych.
Szczególnym sposobem takiego działania jest nakazanie złożenia przez sprawcę oświadczenia w odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie np. przyznania się do szerzenia kłamstw na Twój temat i przeprosin. Znowu w zależności do konkretnego przypadku, sąd może nakazać złożenia oświadczenia ustnie, pisemnie w skierowanym do Ciebie liście, albo publicznie, w prasie, a nawet antenie telewizyjnej.
Formułując żądanie, by dana osoba w prasie złożyła oświadczenie o odpowiedniej treści, należy wskazać nie tylko jakiej treści oświadczenia oczekujesz, ale także jaką czcionką ma być ono wydrukowane. Jeśli tego nie zrobisz narażasz się na sytuację, w której przegrany pozwany zleci publikacje oświadczenia, w którym obraźliwe dla Ciebie słowa zostaną specjalnie wyeksponowane, natomiast wzmianka o przeprosinach będzie zamieszczona drobnym drukiem. Takie zachowanie nie należy do rzadkości, dlatego zadbaj, by właściwe treści były wyrażone w odpowiedniej formie.
W konkretnym przypadku możliwe jest łączne skorzystanie z kilku, a nawet wszystkich powyżej wskazanych środków ochrony.
Naruszenie dóbr osobistych ?czego możesz spodziewać się w sądzie? Może Cię to zdziwi, ale nie zawsze sprawca naruszenia dobra osobistego zostanie ukarany przez sąd nawet jeśli wydawać by się mogło, że dobro osobiste ewidentnie zostało naruszone. Taka sytuacja będzie miała miejsce, jeśli pozwany udowodni w toku sprawy sądowej, że jego działanie nie było bezprawne. To jedna z najczęstszych linii obrony w procesie.
Bardzo często pozwany twierdzi, że jego zachowanie nie nosiło cech bezprawności, gdyż było podjęte w obronie uzasadnionego interesu. Sztandarowym przykładem są tutaj kontrowersyjne publikacje w Internecie lub w innych środkach masowego przekazu, których bohaterem jest rozpoznawalna osoba. Publikacje mają być źródłem informacji dla opinii publicznej, ale bywa, że są nierzetelne, zawierają pomówienia stanowiące naruszenie dobrego imienia i czci konkretnej osoby. W takich sytuacjach sprawca naruszenia dobra osobistego może uchylić się od odpowiedzialności jedynie wówczas, gdy udowodni prawdziwość formułowanych przez siebie zarzutów. W procesie sprowadza się to do przesłuchiwania świadków na daną okoliczność np. czy radny dział nieudolnie.
Naruszenie dóbr osobistych – podsumowanie
Podsumowując, jeśli doszło do naruszenia Twojego dobra osobistego, możesz żądać zaniechania tego działania. Możesz także domagać się, by osoba, która narusza Twoje dobra osobiste dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia ? np. przeprosiła cię publicznie, wydrukowała sprostowanie itp. Możesz również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Wybór odpowiedniego żądania należy do Ciebie, a nie do sądu. Należy jednak pamiętać, że środki ochrony powinny być współmierne do dokonanego naruszenia. Jeśli ktoś obraził Cię w lokalnej prasie, raczej nie uda Ci się przeforsować przeprosin w ogólnopolskiej telewizji.
Jeśli z naruszeniem dobra osobistego wiąże się wymierna szkoda np. straciłeś klientów, bo ktoś pomówił cię w Internecie, możesz żądać odszkodowania na zasadach, jakie przewiduje kodeks. Wysokość poniesionych strat również będzie przedmiotem procesu.
