Co to jest masa spadkowa
Najogólniej mówiąc, masa spadkowa obejmuje prawa i obowiązki zmarłego związane ze spadkiem. Innymi słowy, jest to suma praw i obowiązków, jakie przysługiwały spadkodawcy w momencie jego śmierci (tj. otwarcia spadku).
W masie spadkowej znajdzie się wszystko, co podlega dziedziczeniu.
Co wchodzi w skład masy spadkowej
W pierwszej kolejności składnikami masy spadkowej będą:
- ruchomości (samochody, przedmioty wyposażenia domu, biżuteria, dzieła sztuki, elektronika, rzeczy osobiste zmarłego itp.)
- nieruchomości (mieszkania, domy, działki, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, gospodarstwo rolne, służebności gruntowe, prawo użytkowania wieczystego)
- środki pieniężne (zarówno te zgromadzone w gotówce, jak i na rachunkach bankowych zmarłego — z wyjątkiem tych, objętych tzw. dyspozycją na wypadek śmierci).
Zwykle te przedmioty (a, ściśle mówiąc, prawo własności tych przedmiotów) wyczerpują cały, albo prawie cały majątek zmarłego, czyli masa spadkowa.
w skład masy spadkowej wchodzą tylko prawa i obowiązki (ogół praw), które mają:
- charakter cywilnoprawny
- charakter majątkowy
Pod tajemniczym zwrotem “o charakterze cywilnoprawnym”, kryją się prawa i obowiązki wynikające np.
- ze stosunków umownych, (nie dotyczy to niektórych umów ściśle związanych z cechami osobistymi spadkodawcy np. umów, w ramach których świadczył on usługi np. jako adwokat, czy też miał wykonać określone dzieło np. jako malarz, czy innego rodzaju artysta). Umowy, w ramach których spadkobiercy wstępują w sytuację prawną spadkodawcy to np. umowa sprzedaży, zlecenia (jako dający zlecenie), najmu, leasingu, dzierżawy itp.;
- wierzytelności z czynów niedozwolonych — czyli np. przyznane odszkodowania mające na celu naprawienie szkody majątkowej doznanej przez zmarłego (nie mylić z odszkodowaniem z ubezpieczenia na życie spadkodawcy) oraz roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia;
- autorskie prawa majątkowe, udziały w spółkach (w tym także prawo pracownika do nieodpłatnego nabycia akcji, których chęć nabycia zgłosił spadkodawca),
- praw rzeczowych tj. hipoteki, zastawu, niektórych służebności objętych stosunkiem sąsiedztwa (przechodu, przejazdu, drogi koniecznej)
- niektóre prawa ze stosunku pracy (tj. np. dotyczące ekwiwalentu za niewykorzystany urlop czy należne, ale niewypłacone wynagrodzenie za pracę — trzeba wiedzieć, że umowa o prace wygasa z chwilą śmierci pracownika).
Co nie wchodzi w skład spadku?
Do masy spadkowej nie należą prawa i obowiązki spadkodawcy:
- niemające charakteru cywilnoprawnego,
- ściśle związane z osobą zmarłego,
- takie, które przechodzą na inne osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami
Nie mają charakteru cywilnoprawnego prawa i obowiązki wynikające ze stosunków z zakresu prawa administracyjnego, karnego, czy finansowego.
I tak po śmierci spadkodawcy, spadkobiercy nie dziedziczą między innymi koncesji, czy zezwoleń przysługujących spadkodawcy. Nie przechodzi na nich również obowiązek zapłaty kar administracyjnych, czy grzywien wymierzonych spadkodawcy w postępowaniu karnym.
To samo tyczy się świadczeń emerytalnych, czy rentowych (pomijając te, które stały się wymagalne za życia spadkodawcy). W skład spadku nie wchodzą również uprawnienia w zakresie opieki, kurateli, czy obowiązek alimentacyjny. Dotyczy to także alimentów, które przysługują spadkodawcy (ponownie z wyłączeniem tych, które stały się wymagalne za jego życia).
Po drugie, do spadku nie należą prawa i obowiązki ściśle związane z jego osobą, np. służebności osobiste, prawo użytkowania, czy lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego (dziedziczeniu podlega tylko spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz wkład budowlany wniesiony na poczet prawa lokatorskiego).
Do masy spadkowej nie zaliczamy również praw, które z chwilą śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (np. prawo do odprawy pośmiertnej z kodeksu pracy).
Długi spadkowe — co wchodzi w skład spadku?
Należy pamiętać, że dziedziczeniu podlegają także długi. Spadkodawcy dziedziczą także obowiązek zaspokojenia roszczeń z powyżej wskazanych stosunków prawnych, w tym także pożyczki czy kredyty.
Warto także pamiętać, że po śmierci spadkodawcy przejmują także obowiązki związane z utrzymaniem przedmiotów wchodzących w skład spadku (czynsze, opłaty, podatki)
Więcej na ten temat możesz przeczyć tutaj: Jak się pozbyć długów spadkowych?
Jak ustala się masę spadkową?
Jak sprawdzić majątek zmarłego?
W pierwszej kolejności warto przejrzeć dokumenty znajdujące się w miejscu zamieszkania zmarłego. Powinny nas zainteresować wszelkie akty notarialne, wyciągi z rachunków bankowych, ale także monity i wezwania do zapłaty. Tym sposobem możemy ustalić, czy do spadku wchodzi nieruchomość, a także jakie zmarły miał rachunki bankowe i zobowiązania.
Drugim krokiem jest wystąpienie do Centralnej Informacji o Rachunkach Bankowych, która pozwali spadkobiercom ustalić wszystkie rachunki bankowe zmarłego (możesz to zrobić pod linkiem tutaj).
Po uzyskaniu tych informacji należy zgłosić się do banku i wykazać prawa do spadku za pomocą aktu poświadczenia dziedziczenia lub postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. W przypadku, kiedy jeden spadkobierca nabył prawa do całości spadku, nie powinno być żadnych problemów z wypłatą gotówki.
Jeśli masa spadkowa jest naprawdę sporych rozmiarów, a Ty dalej masz wątpliwości, że ustaliłeś wszystko, co wchodzi w skład masy spadkowej, możesz złożyć do sądu wniosek o sporządzenie spisu inwentarza.
Z takim żądaniem może wystąpić każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku, zapisobiorcą albo wykonawcą testamentu.
W takiej sytuacji komornik — za odpłatnością — może ustalić, czy zmarły posiadał jeszcze inne nieruchomości, a także instrumenty finansowe wchodzące w skład masy spadkowej. W toku tego postępowania komornik nie tylko ustali jej skład, ale także wartość.
Warto dodać, że komornik z własnej inicjatywy nie podejmie zbyt wielu czynności, dlatego warto przekazać mu jak najwięcej informacji o potencjalnym majątku spadkowym, tak żeby naprowadzić go, gdzie ma go poszukiwać.
Ustalenie masy spadkowej przez sąd
W przypadku, kiedy jeden ze spadkobierców wystąpi z wnioskiem o dział spadku, ustalenie składu masy spadkowej jest obowiązkiem sądu prowadzącego takie postępowanie.
Sąd ustali jej skład i wartość, ale ponownie należy wskazać, że nie należy spodziewać się w tym zakresie żadnej własnej inicjatywy. Sąd ograniczy się do sprawdzenia informacji przedstawionych przez strony postępowania.
Czy darowizna za życia wchodzi w skład spadku
Darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, to jedno z najbardziej skomplikowanych zagadnień z zakresu prawa spadkowego.
Należy zacząć od tego, że żadna darowizna nie wchodzi w skład masy spadkowej. Natomiast w pewnych okolicznościach uwzględnia się ją przy podziale spadku pomiędzy najbliższych krewnych spadkodawcy (małżonków i dzieci). Ma to miejsce tylko przy dziedziczeniu ustawowym.
Darowizny zalicza się w takim przypadku na tzw. schedę spadkową należną każdemu ze spadkobierców. Jeśli wartość darowizn przewyższa wysokość należnej schedy spadkowej, wówczas ten spadkobierca nie bierze udziału w dalszym podziale majątku spadkowego.
Więcej na ten temat: Co to jest scheda spadkowa
Po drugie darowizny przekazane przez spadkodawcę za życia mają także znaczenie przy ustalaniu tzw. prawa do zachowku. Zachowek występuje najczęściej wtedy, gdy w sprawie ma miejsce dziedziczenie testamentowe.
W uproszczeniu polega ono na tym, że jeśli najbliższe osoby spadkobiercy (małżonek, dzieci, a czasem rodzice) nie otrzymają ze spadku pewnej minimalnej korzyści majątkowej, mogą wystąpić o zapłatę zachowku do osoby, na rzecz której został ustanowiony testament, albo przekazana darowizna.
Kiedy darowizna nie wchodzi do masy spadkowej
W każdym przypadku dotyczy to drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach (czyli np. podarunki urodzinowe itp.). W przypadku prawa do zachowku zasady te są nieco bardziej skomplikowane, dlatego po więcej informacji możesz zajrzeć tutaj: Jak oblicza się zachowek?
Masa spadkowa a podatek
Stosownie do przepisów prawa spadkowego obowiązki związane z zapłatą podatków wchodzi w skład spadku i obciąża spadkobierców. Dotyczy to zaległości w płatności podatków, odsetek za opóźnienie, niezwróconych zaliczki na podatek itp.
FAQ — Często zadawane pytania dotyczące masy spadkowej
Czy pieniądze z OFE wchodzą do masy spadkowej
Środki zgromadzone w Otwartym Funduszu Emerytalnym (OFE) podlegają dziedziczeniu, zgodnie z Ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych i przechodzą na rzecz osób uposażonych, wskazanych przez spadkodawcę.
W przypadku braku wskazania osób uposażonych zgromadzone środki wejdą w skład spadku i będą dziedziczone na zasadach, o których mówią przepisy kodeksu cywilnego. Jeśli współmałżonek zmarłego członka OFE miał z nim wspólność majątkową, otrzymuje on połowę środków zgromadzonych w czasie trwania tej wspólności
Kto wycenia masę spadkową?
W toku sprawy o dział spadku masa spadkowa jest wyceniana przez sąd. W toku postępowania o spis inwentarza wycenią ją komornik, a na potrzeby podatku od spadków i darowizn urzędnik w urzędzie skarbowym lub wyznaczony przez ten urząd biegły.
Jak oszacować wartość spadku?
Na potrzeby ustalenia wysokości podatku od spadków i darowizn można oszacować wartość spadku, porównując skład i wartość wchodzących do spadku przedmiotów z porównywalnymi przedmiotami występującymi np. na aukcjach internetowych.
Można także skorzystać z usług prywatnego rzeczoznawcy lub — w toku sprawy przed sądem — z pomocy biegłego sądowego.
Polisa na życie a masa spadkowa
Środki pieniężne przewidziane w ubezpieczeniu nie podlegają dziedziczeniu. Wypłata pieniędzy z polisy na życie, następuje na wniosek osoby uposażonej, która dołączy kopię aktu zgonu spadkobiercy. Te pieniądze przysługują tylko osobie wskazanej w umowie z ubezpieczycielem, a nie wszystkim spadkobiercom.
Przeczytaj także: Dziedziczenie ustawowe na podstawie kodeksu cywilnego
