Pandemia koronawirusa odcisnęła piętno na wszelkich obszarach naszego życia, uprzykrzając nam codzienne funkcjonowanie. Jednym z tych obszarów, który ucierpiał najmocniej jest gospodarka krajowa. Wielu przedsiębiorców zmuszonych zostało do zamknięcia zakładów pracy. Zaś tym, którym udało się fabryki utrzymać ?przy życiu? brakuje klientów mimo wolnych mocy przerobowych, co całkowicie blokuje pracę. W szczególnie trudnej sytuacji znaleźli się pracodawcy, którzy bez względu na to czy firma osiąga przychód ? muszą wypłacać pensje swoim pracownikom.
Naprzeciw pracodawcom wychodzi jednak przewidziana przez prawo tzw. instytucja przestoju, uregulowana w Kodeksie pracy. W Tarczy Antykryzysowej natomiast, o której ostatnio bardzo głośno, pojawiła się inna alternatywa, jaką jest przestój ekonomiczny.
Możemy zadać sobie więc pytanie, z której formy prawnej skorzystać ? przestój ekonomiczny czy przestój kodeksowy?
Na wstępie powiem, że w zakładzie pracy możliwe jest wprowadzenie zarówno przestoju ekonomicznego, jak i przestoju kodeksowego. Pamiętać jednak należy, że obie formy prowadzą do innych skutków, zarówno dla pracodawcy, jak i pracowników. Warto zatem znać różnice między przestojem ekonomicznym a kodeksowym.
Czym w ogóle jest przestój?
Zanim przejdę do opisu relacji: przestój ekonomiczny a kodeksowy, konieczne będzie omówienie na czym w ogóle polega przestój.
Najprościej rzecz ujmując – przestój to po prostu czas, w którym pracownicy nie wykonują pracy mimo tego, że wykazują do niej gotowość. Przyczyna, dla której nastąpił przestój może leżeć po stronie pracodawcy lub być od niego niezależna. W przypadku przestoju wywołanego takimi przyczynami ? pracownik w dalszym ciągu otrzymuje wynagrodzenie. Jeżeli przestój spowodowany jest natomiast zawinionym zachowaniem pracownika, nie otrzyma on wynagrodzenia.
Na czym polega przestój kodeksowy?
Przestój kodeksowy uregulowany jest w art. 81 kodeksu pracy. Ten rodzaj przestoju wprowadzany jest przez pracodawcę bez żadnych konsultacji z pracownikami, czy związkami zawodowymi. Przyczyną przestoju (bazując na dotychczasowym orzecznictwie) mogą być np.:
- awaria maszyn u pracodawcy,
- siła wyższa, np. przerwa w dostawie prądu, czy wody,
- warunki atmosferyczne (ale tylko wtedy, gdy przepisy tak stanowią),
- brak odpowiednich narzędzi, zabezpieczeń itp.
Oczywiście przyczyn można wskazać znacznie więcej. Wszystkie sytuacje pochodzą bowiem z praktyki ? nie zostały wskazane w Kodeksie pracy. Na marginesie dodam, że Sąd Najwyższy wskazał, że zmniejszenie popytu na towar pracodawcy, nie może być przyczyną wprowadzenia przestoju. Pracodawca musi bowiem brać pod uwagę różne wahania na rynku.
Przestój kodeksowy – wynagrodzenie
W kwestii przestoju ważną rzeczą wymagającą omówienia jest wynagrodzenie pracowników. Teoretycznie przestój może prowadzić do obniżenia wynagrodzenia, jednakże tylko w niektórych sytuacjach. Pracownikowi przysługuje bowiem wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Oznacza to, że pracownik dostaje swoją podstawową pensję. Nie otrzymuje natomiast premii czy innych dodatków. Z kolei pracownicy wynagradzani prowizyjnie lub akordowo otrzymują 60% wynagrodzenia. W obu wypadkach wynagrodzenie nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Jak już wspomniałem wcześniej – jeżeli pracodawca wprowadzi przestój z winy pracownika, pracownik nie otrzyma wynagrodzenia za czas jego trwania.
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w trakcie trwania przestoju pracodawca zleci pracownikom inną pracę – wtedy otrzymują wynagrodzenie zgodne z wykonywanymi obowiązkami (nie mniejsze jednak niż określone według powyższych zasad).
Przestój kodeksowy a koronawirus
Co do zasady, w trakcie przestoju kodeksowego pracodawca dalej musi wypłacać pracownikom pełne wynagrodzenie. Podczas trwającej pandemii jest to ekonomicznie niekorzystne, dlatego z perspektywy pracodawcy, lepszym rozwiązaniem wydaje się wprowadzenie przestoju ekonomicznego z Tarczy Antykryzysowej. Wiąże się to jednak z pewnymi warunkami do spełnienia.
Przestój ekonomiczny z Tarczy Antykryzysowej
Przestój ekonomiczny z powodu pandemii koronawirusa można wprowadzić bazując na przepisach ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych zmienionej ustawą z dnia 31 marca 2020 r. (czyli tzw. Tarczy Antykryzysowej).
Jego wprowadzenie musi jednak zostać poprzedzone zawarciem porozumienia ze stroną społeczną, czyli z:
- organizacjami związkowymi, a jeżeli takich nie ma
- z przedstawicielami pracowników (ewentualnie ze wszystkimi pracownikami, jeżeli będzie to łatwiejsze do zrobienia).
Kopię zawartego porozumienia należy przekazać Powiatowemu Inspektorowi Pracy w terminie 5 dni roboczych od dnia jego zawarcia.
Skutki przestoju ekonomicznego z Tarczy Antykryzysowej
Wprowadzenie przestoju ekonomicznego pozwala na obniżenie pensji pracowników nawet o 50%. Wynagrodzenie nie może być jednak niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę biorąc pod uwagę wymiar czasu pracy.
Dodatkowo pracodawca może otrzymać dofinansowanie na wynagrodzenia pracowników oraz ich składki ZUS z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie 1300 zł brutto) plus kwota składek ZUS. Aby otrzymać dofinansowanie trzeba jednak spełnić szereg warunków:
- spadek obrotów gospodarczych w następstwie pandemii koronawirusa o minimum 15%,
- zawarcie porozumienia z organizacjami związkowymi lub pracownikami w przedmiocie obniżenia wynagrodzenia,
- brak zaległości z regulowaniu zobowiązań podatkowych, ZUS itp.
- wobec przedsiębiorcy nie zachodzą przesłanki do ogłoszenia upadłości.
Trzeba również wiedzieć, że dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzeń pracowników, których wynagrodzenie w poprzednim miesiącu (przed złożeniem wniosku) było wyższe niż 300% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez GUS.
Co więcej, obniżenie wynagrodzeń przy przestoju ekonomicznym następuje bez wypowiedzeń zmieniających i indywidualnych porozumień. Jest to zatem proces bardzo uproszczony.
Dofinansowanie można otrzymać na maksymalnie 3 miesiące.
Przestój ekonomiczny a kodeksowy – który wybrać?
Z punktu widzenia pracodawcy, lepszym rozwiązaniem będzie skorzystanie z przestoju ekonomicznego z Tarczy Antykryzysowej. Do tego jednak potrzebna jest zgoda organizacji związkowych lub pracowników. Brak porozumienia w tym zakresie uniemożliwia wprowadzenie przestoju. Pracodawcy pozostają wówczas inne mechanizmy wprowadzone przez Tarczę Antykryzysową, które opisaliśmy tutaj.
