Zmiana siły nabywczej pieniądza to normalne zjawisko w gospodarce. Nawet obecnie mamy sytuację pogłębiającej się inflacji. Długotrwały spadek wartości pieniądza nie jest dla nikogo korzystny, a zwłaszcza dla kogoś kto zawarł długoterminowy kontrakt opiewający na świadczenie pieniężne. Można jednak zabezpieczyć się przed skutkami zmiany siły nabywczej pieniądza dodając do umowy klauzulę waloryzacyjną. W tym artykule opiszemy dokładnie:
- Na czym polega klauzula waloryzacyjna?
- Jakie występują mierniki wartości w klauzulach waloryzacyjnych?
- Czym różni się waloryzacja umowna od sądowej?
Czym jest klauzula waloryzacyjna w umowie?
Klauzula waloryzacyjna to takie postanowienie umowne, które przewiduje, że wartość świadczenia wynikającego z umowy będzie określona poprzez odniesienie się do innego miernika wartości, niż pieniądz. Oznacza to, że w umowie nie będzie wskazanej konkretnej kwoty świadczenia, a jedynie sposób jej obliczania w chwili, gdy nadejdzie termin spełnienia świadczenia.
O dopuszczalności stosowania klauzuli waloryzacyjnej stanowi art. 358(1) §2 kodeksu cywilnego:
?Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.?
Jak widać, treść przepisu nie określa co może być miernikiem wartości ? wskazuje tylko, że nie może to być pieniądz. To zrozumiałe, z tego względu, że świadczenie ma być wyrażone w pieniądzu, więc nie może być on jednocześnie miernikiem jego wartości.
Rodzaje mierników wartości
Najczęściej stosowanymi miernikami wartości w umowach są klauzule:
- indeksowe (miernikiem wartości może tu być stopa inflacji)
- walutowe (w tym wypadku obliczamy wartość świadczenia w odniesieniu do waluty obcej),
- towarowe (miernikiem jest w tym przypadku cena konkretnego towaru, np. zboża, czy benzyny),
- złota (należy tu dokładnie wskazać, o którą cenę złota chodzi, tj. wartość rynkowa, giełdowa itp.),
- wynagrodzenia (np. wartość świadczenia może odpowiadać dwukrotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze prywatnych przedsiębiorstw).
Nie są to oczywiście wszystkie rodzaje mierników. Strony umowy mogą zdecydować się na inny miernik wartości zobowiązania pieniężnego, bowiem ustawa nie nakłada żadnych ograniczeń.
Czy sąd może dokonać waloryzacji świadczenia?
Jak już wiemy, strony umowy mogą dodać do umowy dowolną klauzulę waloryzacyjną. Zdarza się jednak, że strony nie umieszczą w umowie takiego postanowienia, a siła nabywcza pieniądza znacznie spadnie lub wzrośnie. Brak dokonania waloryzacji w tej sytuacji mogłoby narazić jedną ze stron umowy na poważną szkodę.
Z pomocą przychodzi tu §3 ww. przepisu:
?W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.?
W powyższym przepisie należy zwrócić uwagę na dwie rzeczy.
Po pierwsze, strona może zwrócić się do sądu o zmianę wysokości świadczenia tylko w wypadku istotnej zmiany wartości pieniądza. Przepisy nie wskazują, co to znaczy istotna zmiana. Trzeba się zatem liczyć z tym, że niewielkie wahania wartości nie będą skutkować zmianą wartości przez sąd. Natomiast w przypadku zastosowania klauzuli waloryzacyjnej w umowie nawet najmniejsze różnice w wartości będą uwzględnione.
Po drugie, sądowej waloryzacji świadczenia można żądać nawet, jeżeli strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną. Może się bowiem zdarzyć tak, że nastąpi znacząca zmiana wartości zarówno pieniądza, jak i miernika zastosowanego przez strony.
Ponadto waloryzacja sądowa musi mieć zawsze na względzie interesy dwóch stron. Dlatego też sąd, wydając orzeczenie w takiej sprawie musi rozważyć interesy obu stron i wyrokować zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
W trudniejszej sytuacji znajdują się jednak przedsiębiorcy. Oni bowiem nie mogą wystąpić z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli pozostaje ono w związku z prowadzeniem przez nich przedsiębiorstwa. Mówi o tym § 4 omawianego przepisu. Dlatego niezmiernie ważne, aby każdy przedsiębiorca, zawierając długoterminowe kontrakty o dużej wartości, nie zapominał o klauzuli waloryzacyjnej.
