Kara umowna (rozumiana jako substytut odszkodowania) to najbardziej popularny i najczęściej przez strony umowy środek mający chronić przed nienależytym wykonaniem zobowiązania. Nic dziwnego, że tak wiele spraw o jej zapłatę jest rozstrzygana w postępowaniu sądowym. Tego typu procesy trwają latami, a bardzo często ich rozwiązania opiera się o Sąd Najwyższy. Dlatego zamiast prowadzić długi i kosztowny proces sądowy znacznie korzystniej jest lepiej zrozumieć zasady rządzące karą umową.
Czym jest kara umowna?
Kara umowna stanowi swego rodzaju gwarancję, że jeden z partnerów umownych dotrzyma jej zapisów, ponieważ w przeciwnym razie będzie obowiązany do wypłaty określonej sumy pieniężnej. Zastrzega się ją na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania kontraktu.
Zobacz mój film o na temat kary umownej na YouTube
Co to jest kara umowna z art. 484kc?
Kodeks cywilny pozwala zastrzec w umowie, że naprawienie szkody, która powstałą w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy.
Nienależyte wykonanie zobowiązania to np. wybudowanie domu po terminie, dostarczenie mniejszej ilości rzeczy zakupionych przez wierzyciela. itp.
Warto jednak pamiętać, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić z realizacji zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Oznacza to, że jeżeli w umowie została zastrzeżona kara umowna, to strona nie ma możliwości wyboru. Nie może nie może sobie wybrać: czy zrealizować umowę czy zapłacić karę umowną. Chyba, że wierzyciel wyrazi na to zgodę.
Należy pamiętać, że w razie niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.
Kodeks cywilny nie uzależnia wysokości kary od poniesionej przez wierzyciela szkody. Nieważne jak wysoka szkoda powstała – karę umowną należy zapłacić w takiej wysokości, w jakiej określono to w umowie.
Co więcej – jak uznał Sąd Najwyższy – zobowiązany do jej zapłaty nie może zwolnić się z tego obowiązku wykazując w toku postępowania sądowego, ze wierzyciel nie poniósł żadnej szkody. Ta reguła ma moc zasady prawnej.
Warto jednak wiedzieć, że w określonych przypadkach istnieje możliwość obniżenia kary umownej, którą sąd uzna jej wysokość za rażąco wygórowaną, ale o tym dowiesz się w dalszej części tego wpisu.
Kara umowna przykład
Przykładem kary umownej może być jej zastrzeżenie w przypadku naruszenia obowiązku zachowania poufności, związanej z zachowaniem tajemnicy przedsiębiorstwa. Możesz też zastrzec karę umowną na wypadek naruszenia zakazu konkurencji.
Przy okazji, jeżeli nie wiesz jeszcze co to jest tajemnica przedsiębiorstwa oraz chciałbyś sprawdzić czy dobrze ją chronisz, koniecznie sprawdź ten wpis https://adwokat-wroclaw.biz.pl/tajemnica-przedsiebiorstwa/
Przykład:
„w przypadku gdy Zleceniobiorca naruszy zakaz konkurencji określony w pkt. 4, zapłaci on na rzecz zleceniodawcy karę umowną w wysokości 10.000,00 złotych za każde naruszenie.”
Określenie zakazu konkurencji w umowie może okazać się równie ważne, co zawarcie w niej zapisu o karze umownej, dlatego jeśli chcesz, sprawdź wpisy na ten temat tutaj: https://zakaz-konkurencji.pl
Należy pamiętać, że jednej umowie przewidzieć wiele kar, na wypadek niewykonania różnych zobowiązań niepieniężnych.
Rodzaje kary umownej
Wyróżnia się cztery rodzaje kar umownych:
- wyłączna;
- zaliczana;
- kumulatywna;
- alternatywna.
Kara umowna wyłączna to taka kara, która polega na tym, że jedna strona kontraktu (np. wierzyciel) może dochodzić kary umownej z wyłączeniem innych roszczeń odszkodowawczych. Czyli nawet jeżeli jedna ze stron poniesie szkodę przewyższającą zastrzeżoną na podstawie umowy karę umowną, nie będzie mogła domagać się jej całkowitego wyrównania. Jest to sposób na ograniczenie odpowiedzialności strony, która nie wywiązuje się z obowiązków umownych.
Kara umowna zaliczana (kumulatywna) to polega na tym, że obok kary umownej, wierzyciel może dochodzić również naprawienia szkody (o ile poniósł szkodę wyższą niż kwota należna mu z tytułu kary umownej).
Kara umowna kumulatywna zachodzi wtedy, gdy strona umowy może dochodzić odszkodowania (naprawienia szkody w pełnej wysokości) i dodatkowo – niezależnie od tego – kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania zobowiązania.
Kara umowna alternatywna – skonstruowanie takiego zapisu w umowie, który daje wierzycielowi wybór skorzystania z jednej opcji – albo z kary umownej albo z dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych oznacza rodzaj kary umownej określanej jako kara umowna alternatywna.
Kiedy stosuje się kary umowne?
Kary umowne stosuje się w przypadku zobowiązań niepieniężnych, czyli takich, które nie są wyrażone kwotą pieniężną. Np. świadczenie wykonania usługi, dokonania czynności czy wytworzenia rzeczy.
W umowie sprzedaży kupujący spełnia zobowiązanie pieniężne (płaci cenę), zaś sprzedawca przenosi własność rzeczy (i to jest właśnie świadczenie niepieniężne).
Czy w umowie muszą być kary umowne?
Nie, to czy takie zapisy znajdą się w umowie czy nie, zależy od woli stron.W kodeksie cywilnym nie przewiano takiego obowiązku.
W niektórych stosunkach może się wręcz okazać, że zapisanie kary umownej będzie postrzegane negatywnie, jako wyraz braku zaufania zaufania do kontrahenta. Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. W wielu przypadkach zastrzeżenie kary umownej będzie jednak dobrym zabezpieczeniem.
Za co kara umowna?
Kara umowna należy się wtedy gdy jedna ze stron nie wykona lub nienależycie wykona ciążące na niej wykona zobowiązanie. Nienależyte wykonanie zajdzie wtedy, gdy zobowiązanie zostanie wykonane, ale w nieodpowiedni sposób. Wykonanie nie będzie takie, jak obiektywnie można byłoby się tego spodziewać. Nienależyte wykonanie może przejawiać się w praktyce np. poprzez dobór złych materiałów, czy poprzez niedochowanie należytej staranności w działaniu.
Jakie są kary umowne za niedotrzymanie terminu?
Kary umowne za niedotrzymanie terminu mogą być przewidziane w umowie. Zastrzeżenie z tego tytułu kary umownej może nastąpić kwotowo lub procentowo, np. kara umowna wynosi 0,5% wynagrodzenia określonego w umowie za każdy tydzień albo za każdy dzień po terminie, dłużnik będzie musiał płacić karę w określonej wysokości.
Kara umowna za odstąpienie od umowy
W praktyce przeważa pogląd, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy podstawę odstąpienia stanowi nie wykonanie zobowiązania nie wyrażającego się w zapłacie odpowiedniej sumy (niepieniężnego).
Nie ma możliwości ustanowienia kary umownej za odstąpienie od umowy, w sytuacji w której podstawą do odstąpienia jest zobowiązanie pieniężne (np. w przypadku braku płatności na rzecz wierzyciela czynszu najmu lub rat leasingowych). Takie stanowisko zostało potwierdzone również przez Sąd Najwyższy.
Jak liczyć kary umowne za zwłokę?
Zwłoka to nie to samo co opóźnienie. Różnica między tymi dwoma pojęciami jest bardzo ważna. Zwłoka polega na przekroczeniu terminu z przyczyn leżących po stronie dłużnika. Opóźnienie natomiast jest przekroczeniem terminu wywołanym z przyczyn niezależnych od dłużnika.
Możliwe jest ustanowienie kary umownej za zwłokę. W takim wypadku kara umowna powinna być obliczana zgodnie z zapisami w konkretnej umowie. Przykładowo, określona kwotowo kara należy się za każdy dzień pozostawania w zwłoce.
Powinieneś również wiedzieć, że naliczanie kary umownej należy zacząć od dnia wymagalności. Dzień wymagalności będzie dniem następnym po dniu, w którym dłużnik mógł spełnić swoje świadczenie bez żadnych negatywnych konsekwencji.
Czy może być kara umowna za opóźnienie?
Strony są uprawnione, żeby zastrzec w umowie obowiązek wypłaty kary umownej na wypadek niewykonania kontraktu w terminie.
Kara umowna a odszkodowanie na zasadach ogólnych
Istnieją różne rodzaje kar umownych. Jeżeli kara umowna jest karą wyłączną, nie można dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych. Jednak w pozostałych rodzajach kar umownych, będzie to możliwe możliwe. Warto aby umowa jasno przewidywała, co w takiej sytuacji się dzieje i jakie uprawnienia przysługują stronom.
Odpowiedzialność na zasadach ogólnych polega na tym, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Ustawa przewiduje zatem ścisły związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem strony a wynikłą z tego zachowania szkodą i jej wysokością. W przypadku kary umownej wysokość szkody nie jest istotna.
Jak dochodzić kary umownej?
W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które zabezpieczono karą umowną, powinno się w pierwszej kolejności wezwać dłużnika do uiszczenia kary umownej w określonej wysokości. Warto zadbać o to, aby posiadać potwierdzenie nadania i otrzymania wezwania przez dłużnika.
Często zapomina się, a czasami jest trudno określić w umowie termin zapłaty kary umownej. Jeżeli natomiast sporządzimy wezwanie do zapłaty, to strona powinna zapłacić taką karę niezwłocznie. Możemy też wyznaczyć dłużnikowi konkretny termin na zapłatę kary.
Jeżeli polubowne sposoby na otrzymanie zapłaty kary umownej nie przyniosą skutku, konieczne będzie podjęcie kroków sądowych. W takim wypadku należy wszcząć postępowanie o zapłatę kary umownej. Odmiennie niż w postępowaniu o zapłatę odszkodowania, nie trzeba wykazywać powstawania szkody oraz jej wysokości, a wystarczy jedynie wykazanie, że kara umowna została ważnie zastrzeżona pomiędzy stronami, oraz ziściła się sytuacja, od której zapłata kary umownej była uzależniona.
Wysokość kary umownej
Skoro kara umowna wynika z postanowień wprowadzonych przez strony umowy, może się wydawać, że wysokość kary umownej może być dowolna. Nie jest to jednak do końca prawda. Aktualnie nie ma ogólnych przepisów, które określałyby jaka jest maksymalna wysokość kary umownej. Kodeks wskazuje tylko, że jeżeli kara umowna jest rażąco wygórowana to dłużnik może żądać jej zmniejszenia.
Jaka może być wysokość kary umownej – kiedy kara umowna jest rażąco wygórowana?
Kodeks cywilny precyzuje, że jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary, to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Kara umowna będzie rażąco wygórowana w sytuacji, w której poniesiona szkoda jest niewielka, a kara określona jest w horrendalnej wysokości. Nie wystarczy, że kara jest wygórowana. Wygórowanie to musi być rażące, czyli skrajne, oczywiste czy wręcz naganne.
Rażące wygórowanie może zajść również wtedy gdy kara umowna jest o wiele wyższa niż wynagrodzenie przewidziane w umowie.
Czy kara umowna może przewyższać wartość umowy?
Jeżeli kara umowna przewyższa wartość umowy może to być przesłanka do stwierdzenia, że kara umowna jest rażąco wygórowana. Trzeba jednak brać pod uwagę również wysokość wynikłej szkody w relacji do wysokości kary umownej.
Miarkowanie kary umownej
Kodeks cywilny przewiduje miarkowanie kary umownej. Jeżeli zobowiązanie zostało spełnione w przeważającej części, można żądać zmniejszenia kary umownej. Miarkowanie dopuszczalne jest również w przypadku gdy można ją uznać za rażąco wygórowaną.
Co to jest miarkowanie?
Miarkowanie jest weryfikacją wysokości kary umownej i jej zmniejszeniem w odpowiednim zakresie. Miarkowanie kary umownej zawsze odbywa się przed sądem, na wniosek zainteresowanej strony.
Miarkowania kary umownej należy dochodzić przed sądem. Ważne miarkowania można żądać tylko przy zajściu dwóch przesłanek – wtedy gdy zobowiązanie zostało wykonane w przeważającej części lub w sytuacji, w której kara umowna jest rażąco wysoka. Miarkowanie odbywa się na żądanie, nigdy z urzędu. Pamiętać trzeba, że nie można w umowie zrzec się prawa do żądania miarkowania kary umownej.
Przedawnienie żądania zapłaty kar umownych
Kary umowne wynikają z jakichś konkretnych umów. Związane są one z jakimś świadczeniem głównym. W takich wypadkach kary umowne przedawniają się zgodnie z zasadami przedawnienia, które obowiązują w stosunku do konkretnych rodzajów umów.
Ogólny przepis stanowi, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Niestety, początek tego przepisu, czyli jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej jest bardzo ważny.
Przykładem takiego szczególnego przepisu jest zapis dotyczący umowy o dzieło. Roszczenie wynikające z umowy o dzieło przedawnia się bowiem z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła i w tym samy terminie przedawni się możliwość żądania wypłaty kary umownej.
Czy kara umowna za odstąpienie od umowy może być kosztem podatkowym?
Czy kara umowna za odstąpienie od umowy może być kosztem podatkowym? – I tak i nie. Wszystko zależy od stanu faktycznego danej sprawy. Ustawa o podatku PIT wskazuje, że nie uważa się za koszty podatkowe kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Można byłoby zatem stwierdzić, że wszystkie inne rodzaje kar umownych, których przepis ten nie wymienił mogą stanowić koszty podatkowe.
Musisz jednak uważać, ponieważ czasem może się zdarzyć tak, że na pierwszy rzut oka, zapłacona przez ciebie kara umowna nie została wymieniona w tym przepisie, jednak organy podatkowe mogą mieć inne zdanie w tej kwestii. W razie wątpliwości warto skonsultować sprawę profesjonalistą.
Kara umowna – podsumowanie najważniejszych informacji
Kara umowna może zostać przewidziana w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. W stosunku do zobowiązań pieniężnych nie jest dozwolone ustanawianie kar umownych. Są różne rodzaje kar, a to jaki rodzaj zawrzesz w swojej umowie zależy od Ciebie i drugiej strony umowy.
Rażąco wysoka kara umowna może zostać zmiarkowana przez sąd. Miarkowaniu może również podlegać kara umowna w sytuacji, kiedy zobowiązanie zostanie wykonane w znacznej części.
Kara umowna może stanowić dla Ciebie dobre zabezpieczenie, że druga strona dobrze wykona swoje zobowiązanie, lub że w ogóle go dotrzyma. Warto dobrze skonstruować zapis o karze umownej, mając na uwadze jej konstrukcję oraz to, w jakiej wysokości się ją ustala, aby nie narazić się na jej miarkowanie.