Trudno nie zauważyć, że na ulicach polskich miast jest coraz więcej cudzoziemców. To naturalna konsekwencja wzrostu gospodarczego oraz przynależność do Unii Europejskiej, które uczyniły z Polski atrakcyjny rynek pracy dla obcokrajowców. Wielu z nich przekonują bardziej stabilne warunki zatrudnienia i lepsza płaca niż w kraju ojczystym. Korzystają na tym rodzimi przedsiębiorcy. Poniżej podpowiadamy jak zatrudnić cudzoziemca spoza Unii Europejskiej.
Dla zatrudnienia cudzoziemca w Polsce konieczne jest dopełnienie szeregu formalności. Nieco łatwiej pod tym względem mają obywatele innych krajów Unii Europejskiej. To nie oni jednak stanowią największą grupę obcokrajowców pracujących w naszym kraju. Dlatego w niniejszym artykule skupimy się na tym jak zatrudnić cudzoziemca spoza Unii Europejskiej.
Ważną rolę w określeniu wymogów zatrudnienia cudzoziemca spoza Unii Europejskiej odgrywa Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Jako że mówi ona o zatrudnieniu nie tylko w przypadku umowy o pracę, ale także umów cywilnoprawnych (zlecenie, o dzieło), zastosowanie znajdują tu także przepisy odnoszące się bezpośrednio tych umów. I tak dla umów o pracę będzie to Kodeks pracy, zaś dla umów cywilnoprawnych ? Kodeks cywilny.
Kto może zatrudnić cudzoziemca?
Zatrudnić cudzoziemca mogą przede wszystkim podmioty potocznie określane ?firmami?. Mowa o osobach fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą oraz o osobach prawnych, takich jak spółki czy fundacje. Jednak zatrudnić cudzoziemca (np. w charakterze niani czy pomocy domowej) może także osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Ważne, by wszyscy Ci pracodawcy posiadali siedzibę bądź miejsce zamieszkania w Polsce.
Podstawa zatrudnienia
Jak już wspominaliśmy, cudzoziemiec może zostać zatrudniony w Polsce na podstawie umowy o pracę lub jednej z umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia lub umowy o dzieło).
Jacy cudzoziemcy mogą zostać zatrudnieni w Polsce?
Polskie prawo chroni lokalny rynek pracy i daje prymat w zatrudnieniu obywatelom polskim. Zasada ta przewiduje jednak wiele wyjątków związanych m.in. z zatrudnianiem osób z krajów członkowskich Unii Europejskiej. Co do zasady są oni zatrudniani na identycznych warunkach, co obywatele naszego kraju.
Nie zmienia to faktu, że także pozostali cudzoziemcy mogą prowadzić w Polsce działalność zarobkową. Jednak podjęcie przez nich pracy na rzecz przedsiębiorcy w Polsce wiąże się z wieloma ograniczeniami. W pierwszej kolejności należy wymienić obowiązek uzyskania właściwego zezwolenia na pracę.
Zasady zatrudniania cudzoziemców z Unii Europejskiej
Jak wspomnieliśmy na wstępie, zasady dotyczące zatrudniania obywateli Unii Europejskiej różnią się względem zasad dotyczących mieszkańców państw trzecich. Podstawowa różnica wynika stąd, że w większości przypadków aby legalnie rozpocząć pracę na terenie Polski ci drudzy będą musieli posiadać stosowne zezwolenie.
Obywatele państw wspólnotowych zwolnieni są z obowiązku posiadania zezwolenia. Co więcej — zasady ich zatrudnienia są całkowicie zrównane z zasadami zatrudnienia obywateli polskich. Dotyczy to również obywateli państw należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które nie są członkami Unii Europejskiej, oraz m.in. uchodźców, osób mających zgodę na pobyt tolerowany, zezwolenie na pobyt stały w Polsce. Pełną listę tych osób wymienia art. 87 ust. 1 pkt 1-9 Ustawy o promocji zatrudnienia.
Z czego wynika równe traktowanie w zatrudnieniu obywateli Unii Europejskiej?
Równe traktowanie pracowników wszystkich państw wchodzących w skład wspólnoty ma swoje źródło w jednej z podstawowych zasad Unii Europejskiej ? zasadzie swobodnego przepływu pracowników. Została ona ujęta w art. 45 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który stanowi, że jej obywatele mają prawo:
- poszukiwać pracy w innym kraju UE,
- podejmować w takim kraju pracę bez konieczności ubiegania się o pozwolenie na pracę,
- zamieszkiwać w tym kraju ze względów zawodowych,
- pozostać tam nawet po wygaśnięciu umowy o pracę,
- być traktowani na równi z obywatelami danego kraju w zakresie zatrudnienia, warunków pracy i innych przywilejów socjalnych i podatkowych.
Swobodny przepływ pracowników oznacza także zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy i zatrudnienia. Co istotne, obejmuje on także członków rodziny osoby migrującej (np. żony, dzieci).
Jak zatrudnić cudzoziemca z Unii Europejskiej?
Jak wspomniano, zasady zatrudniania cudzoziemców nie różnią się od zasad zatrudnienia obywateli polskich. Obowiązują tu zatem te same wymogi wynikające z Kodeksu pracy lub Kodeksu cywilnego (w przypadku zatrudnienia w oparciu o umowę cywilnoprawną).
Istnieje jednak pewna okoliczność, na którą należy zwrócić uwagę. Otóż każdy obywatel Unii Europejskiej może wjechać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wyłącznie na podstawie ważnego dokumenty podróży lub innego potwierdzającego jego tożsamość i obywatelstwo.
Osoba taka może przebywać w Polsce do 3 miesięcy bez konieczności zarejestrowania swojego pobytu. Po tym terminie powinna swój pobyt zarejestrować. Może tego dokonać w urzędzie wojewódzkim właściwym dla miejsca pobytu.
Jakie to ma znaczenie w kontekście podjęcia pracy? Otóż po zarejestrowaniu pobytu obcokrajowiec powinien dokonać zameldowania się w miejscu pobytu. Zaś niejako “skutkiem ubocznym” meldunku jest nadanie mu numeru PESEL.
Nie ma wprawdzie przeszkód, aby zatrudnić cudzoziemca, który nie posiada numeru PESEL. Niemniej jednak jego posiadanie wiele ułatwia, chociażby w kwestiach urzędowych.
Zatrudnienie cudzoziemca z Unii Europejskiej a ubezpieczenie społeczne
Ogólna zasad stanowi, że pracownik podlega zasadom systemu ubezpieczeń tego kraju, w którym wykonuje pracę. Nie może zatem swobodnie wybrać sobie państwa, które będzie właściwe w przypadku jego ubezpieczenia społecznego.
Sprawa jest nieco bardziej skomplikowana, gdy pracownik zatrudniony jest u kilku pracodawców na terenie różnych państw Unii Europejskiej. Taka sytuacja zawsze wymaga analizy konkretnego przypadku. Ustalenie właściwego państwa wymaga bowiem wzięcia pod uwagę innych okoliczności, takich jak miejsce zamieszkania oraz to, czy w danym państwie pracownik wykonuje pracę o charakterze marginalnym, czy też znacznym (co najmniej 25% ogólnego czasu pracy).
Jak zatrudnić cudzoziemca spoza Unii Europejskiej – zezwolenie na pracę
Co do zasady cudzoziemcy spoza Unii Europejskiej powinni uzyskać zezwolenie na pracę. Działania w tym zakresie, jako pierwszy, podejmuje przyszły pracodawca. Jednak poza określonymi sytuacjami (do których przejdziemy), ów pracodawca musi wpierw podjąć próbę znalezienia pracownika na rynku lokalnym. W tym celu zasięga informacji od starosty, który w oparciu o listę osób zarejestrowanych w urzędzie pracy jako bezrobotni lub poszukujący pracy wskazuje, czy jest możliwość zatrudniania na danym stanowisku obywatela polskiego, który na takiej liście widnieje. Brak takiej możliwości oznacza zielone światło dla pracodawcy do zatrudnienia cudzoziemca.
Pracodawca, najpóźniej 30 dni przed rozpoczęciem zatrudnienia, składa wniosek do właściwego miejscowo wojewody. Na tej podstawie wydane zostanie zezwolenie na pracę. Należy przy tym zaznaczyć, że zezwolenie dotyczy konkretnego cudzoziemca i konkretnego pracodawcy. Tym samym cudzoziemiec nie może rozpocząć pracy na rzecz innego podmiotu w oparciu o zezwolenie wydane na rzecz innego. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby inny pracodawca wystąpił o kolejne zezwolenie.
Należy pamiętać, że czynności związane z zezwoleniem na pracę dla cudzoziemca należy podjąć zanim jeszcze przekroczy on polską granicę. Standardowo zezwolenie wydaje się na okres do 3 lat. Wyjątek to sytuacja, gdy cudzoziemiec ma trafić do zarządu osoby prawnej zatrudniającej więcej niż 25 osób. W takiej sytuacji zezwolenie może zostać wydane nawet na 5 lat. Po upływie tych terminów zezwolenie jak najbardziej można przedłużyć na kolejny okres.
Typy zezwoleń na pracę
Wyróżniamy następujące typy zezwoleń na pracę:
- A– jeżeli cudzoziemiec będzie wykonywał pracę na terytorium Polski na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania, albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajduje się na terytorium Polski,
- B – jeżeli cudzoziemiec będzie wykonywał pracę polegającą na pełnieniu funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w organizacji albo w związku z prowadzeniem spraw spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej jako komplementariusz, albo w związku z udzieleniem mu prokury przez okres przekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy,
- C – jeżeli cudzoziemiec będzie wykonywał pracę u pracodawcy zagranicznego i będzie delegowany na terytorium Polski na okres powyżej 30 dni w roku kalendarzowym do oddziału lub zakładu podmiotu zagranicznego albo podmiotu powiązanego, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych z pracodawcą zagranicznym,
- D – jeżeli cudzoziemiec będzie wykonywał pracę u pracodawcy zagranicznego nieposiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności na terytorium Polski i będzie delegowany na terytorium Polski w celu realizacji usługi o charakterze tymczasowym i okazjonalnym (usługa eksportowa),
- E – jeżeli cudzoziemiec będzie wykonywał pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany na terytorium Polski na okres powyżej 30 dni w ciągu kolejnych 6 miesięcy w innym celu niż wskazany w zezwoleniach typu B, C, D.
Jak uzyskać zezwolenie?
Istnieją dwie ścieżki uzyskania zezwolenia na pracę – zwykła i uproszczona, nazywana inaczej oświadczeniową. Ścieżka zwykła, jak można się domyślić, jest dłuższa. To właśnie tutaj wymaga się od pracodawcy przejścia całej procedury, włącznie z poszukiwaniem pracowników na rynku lokalnym. Działania te nie są konieczne w przypadku ścieżki uproszczonej. Mogą z niej jednak skorzystać tylko ściśle określone grupy cudzoziemców:
- członkowie rodzin personelu placówek dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz organizacji międzynarodowych wraz z ich prywatną służbą domową,
- uprawnieni na podstawie aktów prawnych wydanych przez organy powołane na mocy Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją,
- cudzoziemcy upoważnieni do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego w jego oddziale lub przedstawicielstwie znajdującym się na terytorium Rzeczypospolitej,
- obywatele Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy, wykonujących prace pielęgnacyjno-opiekuńcze,
- cudzoziemcy, którzy w okresie bezpośrednio poprzedzającym złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na pracę byli zatrudnieni przez okres nie krótszy niż 3 miesiące u tego samego pracodawcy i na tym samym stanowisku,
- lekarze i lekarze dentyści odbywający szkolenie lub realizujący program specjalizacji.
Cudzoziemcy zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę
Dla pracodawcy najwygodniejsza jest jednak sytuacja, w której nie musi występować o zezwolenie na pracę dla przyszłego pracownika. Kategorie takich cudzoziemców wskazuje art. 87 ust. 1 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Jedynie tytułem przykładu wskażemy, że obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolniony jest obcokrajowiec, który:
- posiada status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej
- udzielono mu ochrony uzupełniającej w Rzeczypospolitej Polskiej,
- posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w Rzeczypospolitej Polskiej
- posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych
- jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
- posiada zezwolenie na pobyt stały w Rzeczypospolitej Polskiej,
- jest obywatelem państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależącego do Unii Europejskiej,
- posiada zgodę na pobyt tolerowany w Rzeczypospolitej Polskiej
Powyższe wyliczenie ma charakter jedynie przykładowy. W rzeczywistości obcokrajowców nieobjętych obowiązkiem uzyskania zezwolenia na pracę przed jej podjęciem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest więcej. Pełną listę znajdziesz w art. 87 ust. 1 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Umowa o dzieło z obcokrajowcem
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
Umowa o dzieło w przypadku cudzoziemców musi spełniać identyczne warunki, jak w przypadku obywateli polskich. Np. podobnie nie wiąże się z powstaniem obowiązku ubezpieczeniowego. (Więcej szczegółów na temat umowy o dzieło znajdziesz w naszym artykule – Umowa o dzieło. Co powinieneś wiedzieć przed jej zawarciem?)
Trzeba jednak zwrócić uwagę na różnice związane z podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Na obliczanie tego podatku ma bowiem wpływ posiadanie przez cudzoziemca certyfikatu rezydencji.
W przypadku posiadania przez cudzoziemca takiego certyfikatu, stosuje się przepisy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jeśli jednak certyfikatu nie ma, pobiera się podatek zryczałtowany w stawce 20% od przychodu.
Rezydenci to ci, którzy posiadają w Polsce centrum swoim interesów osobistych czy gospodarczych. Przy tym przebywają w Polsce dłużej niż 183 dni w roku podatkowym, podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Nie ma wtedy znaczenia miejsce położenia przychodów. Nierezydenci natomiast podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od przychodów osiąganych w Polsce.
Umowa zlecenie z obcokrajowcem
Zgodnie z art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
Warunki, które zgodnie z Kodeksem cywilnym musi spełniać umowa zlecenie, są takie same dla wszystkich zleceniobiorców. Bez względu na to, czy są obywatelami polskimi, czy też nie. Tyczy się to także kwestii podatkowych czy ubezpieczeniowych. Zawarcie umowy zlecenia powoduje bowiem powstanie obowiązku odprowadzania składek ubezpieczeniowych, jeżeli zleceniobiorca nie posiada statusu studenta lub ukończył 26 rok życia.
Więcej szczegółowych informacji za temat rodzaju i wysokości składek w przypadku umowy zlecenia uzyskasz w naszym artykule Umowa zlecenie. Co powinieneś wiedzieć przed jej zawarciem?.
Dodatkowo po ukończeniu przez zleceniobiorcę 26 roku życia pojawia się także obowiązek odprowadzania zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT). Zagadnienie to wymaga jednak nieco szerszego wyjaśnienia, gdyż wiąże się z kwestią posiadania przez cudzoziemca certyfikatu rezydencji.
Jeśli cudzoziemiec posiada taki certyfikat, zastosowanie znajdują przepisy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jeśli certyfikatu nie posiada, pobiera się od niego podatek zryczałtowany w stawce 20% od przychodu.
Rezydenci to ci posiadający w Polsce centrum interesów osobistych lub gospodarczych. Przy tym przebywający w Polsce więcej niż 183 dni w roku podatkowym. Podlegają oni nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Nie ma wtedy znaczenia miejsce położenia ich przychodów. Nierezydenci zaś podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od przychodów osiąganych na terytorium Polski.
