Nie da się ukryć, że gospodarstwo rolne, stanowi fundament życia w społecznościach wiejskich. To nie tylko zbiór gruntów rolnych i budynków. To kompleksowo zorganizowana działalność, w którą wpisane są nie tylko aspekty materialne, ale również ważne kwestie społeczne, ekonomiczne i prawne. W artykule znajdziesz najważniejsze informacje na temat gospodarstwa rolnego, rolnika indywidualnego oraz kwestii kupna nieruchomości rolnych.
Co to jest gospodarstwo rolne? Pojęcie gospodarstwa rolnego
Mówiąc o gospodarstwie rolnym, należy zapoznać się z dwoma ważnymi przepisami, które znajdują się w Kodeksie Cywilnym.
Definicja gospodarstwa rolnego
Art. 55(3) Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Art. 46 – Grunty rolne (nieruchomości rolne) to nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej, nie wyłączając sadowniczej, ogrodniczej i rybnej
Dlatego, mówiąc o gospodarstwie rolnym, trzeba wyróżnić je w formie:
- ekonomicznej – to zorganizowany zespół czynników produkcji rolnej, ziemi pracy i kapitału, który znajduje się pod jednym kierownictwem.
- prawnej – w regulacji prawnej występują różne ujęcia gospodarstwa, a najbardziej znana jest definicja z Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z nią gospodarstwem rolnym są wszystkie nieruchomości rolne, budynki, części budynków, a także lasy. Wszystkie powyższe składniki stanowią zorganizowaną całość gospodarczą.
Pojęcie gospodarstwa rolnego a podatki
Warto wiedzieć, że Ustawa o podatku rolnym wprowadza swoją definicję gospodarstwa rolnego! O tym mowa w art. 2 tej ustawy:
Za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów, o których mowa w art. 1, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.
Kto to jest rolnik?
W ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego możemy znaleźć definicję rolnika indywidualnego. Zgodnie z:
art. 6 UKUR „Za rolnika indywidualnego, uważa się osobę fizyczną:
- bedącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha,
- posiadającą kwalifikacje rolnicze,
- co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo”.
Biorąc pod uwagę powyższe, aby zostać rolnikiem trzeba, spełnić kilka przesłanek. Po pierwsze trzeba być właścicielem nieruchomości rolnych i prowadzić osobiście gospodarstwo rolne. Następnie należy posiadać kwalifikacje rolnicze – może być to zarówno kierunkowe wykształcenie zawodowe, branżowe, średnie lub wyższe bądź ukończone studia podyplomowe z zakresu rolnictwa. Kolejną sprawą jest 5-letni staż pracy w rolnictwie. Może mieć różną formę, np.:
- podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników,
- prowadzenie działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym o obszarze nie mniejszym niż 1 ha,
- zatrudnienie w gospodarstwie rolnym na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę,
- wykonywanie pracy związaną z prowadzeniem działalności rolniczej w charakterze członka spółdzielni produkcji rolnej.
Co to jest działalność rolnicza?
Najogólniej mówiąc, działalność rolnicza to działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej. Szczegółowo tę kwestię reguluje Rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009, które określa działalność rolniczą jako:
- Produkcję, hodowlę lub uprawę produktów rolnych, w tym zbiory, dojenie, hodowlę zwierząt oraz utrzymywanie zwierząt do celów gospodarskich.
- Utrzymywanie użytków rolnych w stanie, dzięki któremu nadają się one do wypasu lub uprawy bez konieczności podejmowania działań przygotowawczych wykraczających poza zwykłe metody rolnicze i zwykły sprzęt rolniczy.
- Prowadzenie działań minimalnych, określanych przez państwa członkowskie, na użytkach rolnych utrzymujących się naturalnie w stanie nadającym się do wypasu lub uprawy.
Działalność rolnicza a podatek rolny
Podobnie jak w przypadku definicji gospodarstwa rolnego, Ustawa o Podatku rolnym wprowadza swoją definicję działalności rolniczej:
Za działalność rolniczą uważa się produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym również produkcję materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, roślin ozdobnych, grzybów uprawnych, sadownictwa, hodowlę i produkcję materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowlę ryb.
Kto może kupić gospodarstwo rolne lub ziemię rolną?
Nabywcą ziemi rolnej może być według przepisów rolnik indywidualny. Ma on możliwość zakupu ziemi rolnej, jednak powierzchnia nowej nieruchomości wraz z już posiadanymi nieruchomościami nie przekraczała 300 hektarów użytków rolnych. Nie da się ukryć, że rolnik ma też specjalny przywilej. Jeśli dzierżawi nieruchomość gruntową, a właściciel zechce ją sprzedać, to rolnikowi przysługuje prawo pierwokupu.
Osoba, która nie posiada statusu rolnika, może mieć problem z zakupem ziemi rolnej. Bowiem, aby zakupić działkę rolną o powierzchni większej niż 1 ha, nie-rolnik musi wystąpić o zgodę na zakup do Dyrektora Generalnego KOWR. Wówczas KOWR wydaje decyzję administracyjną, w której wyraża zgodę na zakup, bądź odmawia. Za nabyciem owej nieruchomości rolnej musi stać ważna i uzasadniona przyczyna. Może to być np. kwestia związana z relacjami rodzinnymi, bo działka jest umiejscowiona w pobliżu miejsca zamieszkania rodziców. W takich sytuacjach potencjalny nabywca, który nie jest rolnikiem zazwyczaj uzyska zgodę dyrektora KOWR na zakup działki rolnej, ale nie jest to regułą! Jednak, kupujący musi zobowiązać się do prowadzenia działalności rolniczej na nabywanej działce, a także do zamieszkiwania na terenie gminy, w której położona jest nieruchomość rolna).
Z drugiej strony, osoba sprzedająca nieruchomość musi wówczas wykazać, że nie miała możliwości sprzedaży osobie, która posiada status rolnika indywidualnego (osoba posiadająca status rolnika ma pierwszeństwo do zakupu ziemi). W przypadku braku zainteresowania ze strony rolników przy jednoczesnej zgodzie Dyrektora KOWR, osoba niebędąca rolnikiem może kupić nieruchomość większą lub równą 1 ha.
Dziedziczenie ziemi rolnej przez osobę niebędącą rolnikiem – gospodarstwo rodzinne
Co do zasady nabywcą nieruchomości może być wyłącznie rolnik indywidualny. Jednak od tej zasady są pewne wyjątki. Bowiem regulacja ta, nie dotyczy nabywania nieruchomości rolnych przez osoby bliskie zbywcy w przypadku dziedziczenia. Osobą bliską zbywcy są:
- zstępni,
- wstępni,
- małżonek,
- rodzeństwo małżonka,
- osoby przysposabiające i przysposobione,
- pasierb.
Przykład: Jan prowadził gospodarstwo rolne, które było ojcowizną. Niestety nie posiadał on żony, ani dzieci, a chciał uregulować sprawy spadkowe. Nie wiedział komu zapisać jego cały dobytek, dlatego udał się po poradę prawną do adwokata. Adwokat wyjaśnił mu szczegółowo kwestię dziedziczenia ziemi rolnej i zasugerował, aby Jan w testamencie zapisał całe gospodarstwo swojemu jedynemu bratankowi.
Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego
Do zniesienia współwłasności może dojść w sposób umowny. Czyli współwłaściciele zawierają umowę w formie aktu notarialnego lub w sposób sądowy, gdy nie mogą dojść do porozumienia. Możemy wyróżnić kilka sposobów na zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego:
- Podział w naturze, o ile nie jest to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, bowiem przy podziale zawsze trzeba patrzeć na przedmiot działalności.
- Przyznanie gospodarstwa jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, jeśli gospodarstwa nie da się podzielić.
- Sprzedaż gospodarstwa rolnego (ostateczność).
Jeżeli niedopuszczalny jest podział w naturze (sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki). Sąd przyznaje gospodarstwo współwłaścicielowi, na którego pozostali wyrażą zgodę, z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych. W sytuacji braku jednomyślnej zgody, sąd przyzna gospodarstwo temu współwłaścicielowi, który je prowadzi lub stale w nim mieszka. Pod warunkiem że interes społeczno-gospodarczy uzasadnia wybór nowego współwłaściciela. Jeżeli powyższe przesłanki spełnia kilku współwłaścicieli albo nie spełnia żaden, sąd przyzna gospodarstwo temu z nich, który daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa. Ostatecznością jest zniesienie współwłasności poprzez sprzedaż gospodarstwa. Ma to miejscy, gdy współwłaściciele złożą wniosek lub, gdy żaden ze współwłaścicieli nie wyrazi zgody na przyznanie mu gospodarstwa.
Podsumowanie – gospodarstwo rolne
Mimo wszystko rola gospodarstwa rolnego w kontekście społecznym i ekonomicznym jest nadal istotna, a samo gospodarstwo jest w zasadzie dość złożoną i różnorodną działalnością. Kluczowe jest jednak zrozumienie, kto może nabywać ziemię rolną. Jakie przywileje przysługują rolnikom, a także jakie procedury obowiązują w przypadku dziedziczenia czy zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego.
