ul. Kazimierza Wielkiego 1

Wrocław

biuro@adwokat-wroclaw.biz.pl

kontakt email: 24h / 7 dni w tygodniu

+ 48 695 560 425

8.30 - 16.30 - dni robocze

Pon - Pt: 8:30 - 16:30

Obsługa Klienta

Dziedziczenie ustawowe – kodeks cywilny a majątek spadkowy

dziedziczenie ustawowe

Blog Kancelarii Klisz i Wspólnicy – najnowsze informacje prawne weryfikowane przez zawodowych adwokatów i radców prawnych

Czym jest dziedziczenie ustawowe?

Dziedziczenie ustawowe w Polsce następuje, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Określa ono kolejność i udział spadkobierców zgodnie z kodeksem cywilnym, obejmując najbliższych krewnych spadkodawcy. W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek, a w ich braku – rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, a nawet pasierbowie. W sytuacji braku krewnych, spadek przypada gminie lub Skarbowi Państwa.

Kluczowe wnioski do zapamiętania 

  • Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Kolejność dziedziczenia jest określona przez kodeks cywilny.
  • W pierwszej kolejności do spadku powoływani są dzieci i małżonek spadkodawcy, dziedziczący w częściach równych, z tym że część małżonka nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku.
  • Jeśli spadkodawca nie ma dzieci, kolejnymi w kolejności są rodzice, a następnie rodzeństwo i ich zstępni, dziadkowie spadkodawcy oraz ich zstępni, a w skrajnych przypadkach gmina lub Skarb Państwa

Spis treści

Kolejność dziedziczenia ustawowego – jaki jest porządek dziedziczenia?

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Trzeba jednak wiedzieć, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Jeśli np. zmarły pozostawił małżonka i 6 dzieci, małżonek otrzyma 1/4, a dzieci podzielą się pozostałą częścią, tzn. 3/4 spadku. Każdemu z nich przypadnie więc po 1/8 całości spadku.

Gdyby okazało się, że dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przysługiwał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Ta sama zasada znajduje zastosowanie do dalszych zstępnych, czyli osób pochodzących od tego samego wspólnego przodka.

Warto pamiętać, że małżonek oraz dzieci spadkodawcy mają prawo wstąpienia w umowę najmu zawartą przez spadkodawcę, o ile w chwili otwarcia spadku zamieszkiwali z nim razem. Co więcej małżonek może żądać przyznania na własność przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam.
Dalsza część pod materiałem audio

Posłuchaj podcastu – Prawo spadkowe dla Każdego autorstwa radcy prawnego Anny Klisz z Kancelarii Klisz i Wspólnicy
.

Przeczytaj także: Dziedziczenie na podstawie testamentu

 Porządek w 2 grupie spadkowej

Jeśli spadkodawca nie pozostawił dzieci ani dalszych zstępnych, do spadku z mocy ustawy będą powołani jego małżonek i rodzice. W tym przypadku udział małżonka wynosi 1/2 zaś  udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeśli ojcostwo nie zostało ustalone, część matki wynosi połowę spadku. Tak samo będzie, gdy otwarcia spadku dożyje tylko jeden rodzic. W pozostałych przypadkach każdy z rodziców otrzyma 1/4 masy.

W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jeden z rodziców spadkodawcy nie dożyje śmierci swojego dziecka, jego udział spadkowy przypadnie rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych

Gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by przypadał temu bratu lub siostrze, przypada jego zstępnym. Podział tej części następuje według zasad, które dotyczą dzielenia między dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 933 § 5 kodeksu cywilnego).

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych (dzieci lub wnuków), udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku. Gdyby z tej grupy przy życiu pozostał tylko małżonek, to cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

spadek po żonie

Jak przebiega dziedziczenie ustawowe w 3 grupie?

W praktyce zdarzają się sytuacje, w których spadkodawca nie pozostawił żadnego z opisanych wyżej krewnych. W takim wypadku, spadek przypada dziadkom spadkodawcy (oczywiście o ile jeszcze żyją). Dziadkowie dziedziczą w częściach równych.

Zgodnie z art. 934 § 2 kodeksu cywilnego, jeżeli jedno z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przechodzi na jego zstępnych. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.

Od dnia 28 lipca 2023 r nastąpiła w tym zakresie ważna zmiana. Otóż przypadku braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który zmarł przed spadkodawcą, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. 

Porządek dziedziczenia, czyli kto jest brany pod uwagę w dalszej kolejności?

Jeśli zmarły nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa ani dziadków, konieczne jest dalsze poszukiwanie spadkobierców. Ustawodawca ustalił, że w sytuacji braku małżonka spadkodawcy i krewnych, o których mowa powyżej spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

Jeśli zmarły miał małżonka, który umarł przed nim, a ten małżonek miał dziecko, warunek nie jest jeszcze spełniony. Konieczne, aby drugi z rodziców potomka partnera również nie dożył otwarcia spadku.

Taka regulacja ma po pierwsze prowadzić do uniknięcia sytuacji, w której nie ma osoby, która dziedziczyłaby spadek, jak i jest wyrazem starań o pozostanie majątku w rodzinie – nawet jeśli niezłączonej więzami krwi – oraz o zabezpieczenie potrzeb bytowych sieroty.

Kiedy dziedziczy gmina lub Skarb Państwa?

Mimo tak rozbudowanego uregulowania kolejności dziedziczenia ustawowego czasami niestety zdarza się, że zmarły nie pozostawił nikogo, kto mógłby po nim dziedziczyć. Jak zostało już wcześniej wspomniane, ustawodawca podjął działania w celu niedopuszczenia do sytuacji, w której po zmarłych zostawały spadki niczyje.

Z tego powodu, jeśli spadkodawca nie pozostawił krewnych, jego spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy (art. 935 kodeksu cywilnego).

Kiedy małżonek nie dziedziczy spadku?

Przepisów o powołaniu do dziedziczenia na podstawie ustawy nie stosuje się do małżonka w przypadku orzeczenia rozwodu lub separacji.

W terminie roku od otwarcia spadku, można żądać tzw. wyłączenia małżonka od dziedziczenia jeśli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu/separacji z winy współmałżonka, ale sprawa nie zakończyła się przed śmiercią spadkodawcy. Warto pamiętać, że może tego żądać każdy z pozostałych spadkobierców, ta sytuacja następuje na mocy orzeczenia sądu. 

Czy dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone, może być spadkobiercą?

Ciekawe zagadnienie związane jest również z sytuacją, w której w chwili śmierci spadkodawcy jego dziecko (bądź inna osoba uprawniona do spadku) było poczęte, ale jeszcze nienarodzone. Nasciturus dziedziczy pod warunkiem, że urodzi się żywy. Po narodzinach musi więc wykazywać funkcje życiowe. Nie ma wymogu, aby spadkobierca przeżył określony czas.

Nienarodzone dziecko spadkodawcy dziedziczy nie tylko składniki majątku, ale również długi. Z naturalnych przyczyn nie może ono bronić swoich praw. Jeśli nie ma osoby, która mogłaby się zająć tymi kwestiami, możliwe jest ustanowienie przez sąd kuratora. Do jego zadań będzie należało zabezpieczenie spadku przed naruszeniami i nadużyciami oraz zaborem spadku przez osoby nieuprawnione. Jeśli z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku pozostali spadkobiercy wystąpiliby przed narodzinami nasciturusa, kurator ma również obowiązek zadbać, aby przed narodzinami nie wydano orzeczenia kończącego postępowanie.

Należy zaznaczyć, że do dziedziczenia nie dojdzie w sytuacji, gdy co prawda w momencie odrzucenia spadku przez ojca (syna zmarłego) jego potomek był już poczęty, ale taki stan nie istniał w chwili otwarcia spadku – czyli w momencie śmierci spadkodawcy. W takich okolicznościach w grę wejdą dalsze grupy spadkobierców.

Czy dzieci adoptowane również dziedziczą?

Wiele osób zastanawia się, czy dzieci adoptowane mają prawo do dziedziczenia po swoich przybranych rodzicach, a oni po nich. Sytuację regulują artykuły 936 i 937 kodeksu cywilnego.

Gdy w grę wchodzi przysposobienie pełne, należy wskazać, że zasady dziedziczenia są takie same jak w stosunku do dzieci biologicznych. Z tego powodu adoptowane dzieci będą traktowane na równi przy podziale spadku po śmierci. Z mocy ustawy ustają również prawa i obowiązki dziecka w stosunku do jego biologicznych rodziców. Tym samym taka osoba nie odziedziczy po swoich krewnych naturalnych, a oni nie mogą liczyć na spadek po potomku.

Inna sytuacja ma miejsce w razie przysposobienia niepełnego. Zgodnie z art. 937 kodeksu cywilnego w takim wypadku:

  • przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach, co dalsi zstępni spadkodawcy;
  • przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych (np. bracia i siostry);
  • rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

FAQ – czyli najczęściej zadawane pytania dotyczące dziedziczenia ustawowego

Co to jest zachowek?

Zachowek to prawo najbliższych krewnych spadkodawcy (małżonka i dzieci oraz rodziców) do części spadku, nawet jeśli testament ich wyklucza. Wysokość zachowku to połowa wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby przy dziedziczeniu ustawowym, a dla niezdolnych do pracy lub małoletnich – dwie trzecie tej wartości.

Jak sporządzić testament?

Testament to dokument, w którym spadkodawca określa, komu i w jaki sposób przekazany zostanie jego majątek po śmierci. Może przybrać formę pisemną lub ustną, zależnie od okoliczności. Istotne jest zachowanie odpowiednich wymagań formalnych, aby był ważny. Testament notarialny zapewnia największe bezpieczeństwo i jasność rozporządzeń, ale możliwe są też inne formy, jak testament własnoręczny czy allograficzny

Czy uprawniony do dziedziczenia odpowiada za długi spadkowe?

Długi spadkowe to zobowiązania finansowe zmarłego, które przechodzą na spadkobierców w przypadku dziedziczenia ustawowego i testamentowego. Odpowiedzialność za nie zależy od formy przyjęcia spadku: wprost (całkowita odpowiedzialność) lub z dobrodziejstwem inwentarza (odpowiedzialność ograniczona do wartości odziedziczonych dóbr). Odrzucenie spadku zwalnia z długów, ale wymaga formalnego oświadczenia w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku z ustawy.

Zachowek - wszystko, co musisz wiedzieć

POBIERZ DARMOWEGO EBOOKA: ZACHOWEK WSZYSTKO, CO MUSISZ WIEDZIEĆ

Każdy z nas intuicyjnie wie, czym jest zachowek i kiedy się należy. Jednakże w rzeczywistości jest to skomplikowana instytucja prawa spadkowego. W zależności od wielu czynników, jego wysokość może być bardzo różna. Co więcej, istnieje wiele sytuacji, w których żądanie zachowku nie jest dopuszczalne.

W ebooku odpowiadamy na następujące pytania:

    • Kiedy i komu przysługuje zachowek?
    • Kiedy można go dochodzić?
    • Ile wynosi zachowek?

Dodatkowo w e-booku: zachowek a testament, darowizna i zapis windykacyjny. 

Wpisz maila, abyśmy mogli udostępnić Ci ebooka.

adwokat Iwo Klisz

adwokat Iwo Klisz

Prawnik, założyciel i wspólnik zarządzający w "Klisz i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych". Specjalista z zakresu prawa pracy, prawa rodzinnego, spadkowego oraz gospodarczego. Były wykładowca akademicki na Uniwersytecie Wrocławskim, autor wielu publikacji w prasie fachowej, bloger oraz YouTuber

tel. 695 560 425, e-mail: i.klisz@kancelaria-klisz.pl

adwokat Iwo Klisz

adwokat Iwo Klisz

Prawnik, założyciel i wspólnik zarządzający w "Klisz i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych". Specjalista z zakresu prawa pracy, prawa rodzinnego, spadkowego oraz gospodarczego. Były wykładowca akademicki na Uniwersytecie Wrocławskim, autor wielu publikacji w prasie fachowej, bloger oraz YouTuber

tel. 695 560 425, e-mail: i.klisz@kancelaria-klisz.pl

Adwokat Iwo Klisz jako ekspert w ogólnopolskich i lokalnych mediach:

Adwokat Iwo Klisz, założyciel Kancelarii Klisz i Wspólnicy jest nie tylko twórcą wielu publikacji w prasie branżowej, ale także popularnym autorem komentarzy eksperckich w największych portalach informacyjnych oraz stacjach telewizyjnych.

Adwokat Iwo Klisz i prawnicy z Kancelarii Klisz i Wspólnicy są do Twojej dyspozycji:

Nasi eksperci czekają na Twoją wiadomość - napisz teraz

Pomoc doświadczonego adwokata
Pomożemy Ci w każdej sprawie sądowej
Porady prawne on-line
Zdalne porady prawne u adwokata bez konieczności wychodzenia z domu lub z biura