Wśród rolników i ich rodzin wiele wątpliwości budzi dziedziczenie gospodarstwa rolnego. Wynika to faktu, że przesłanki ustawowego dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez spadkobierców zostały określone przez przepisy szczególne kodeksu cywilnego.
Jednak wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r — który wszedł w życie z dniem 14 lutego 2001 r. – wyeliminowano te przepisy ustawy z obrotu prawnego.
Oznacza to, że w zakresie dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego obecnie nie ma żadnych różnic w stosunku do ogólnych przepisów o dziedziczeniu.
Natomiast ze względu na to, że przepisy te nie zostały uchylone, nadal będą obowiązywać, ale, jedynie w przypadku spadków otwartych przed tą datą (czyli jeśli spadkobierca zmarł przed dniem wejścia w życie wyroku TK).
Warto jednak zwrócić uwagę na to, że nadal również istnieją specyficzne uregulowania w zakresie prawa spadkowego, w zależności od tego, w jaki sposób przekazano gospodarstwo rolne na rzecz spadkobierców (darowizna, umowa dożywocia czy umowa z następcą).
Dziedziczenie ziemi rolnej po rodzicach
W przypadku, kiedy spadkodawca zmarł już po dniu 14 lutego 2001r., gospodarstwo jest dziedziczone na zasadach ogólnych – opisanych tutaj: Kolejność dziedziczenia ustawowego
Natomiast w przypadku osób zmarłych wcześniej – do dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha stosuje się przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych.
Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
- stale pracują w gospodarstwie rolnym – pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej,
- są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół,
- są trwale niezdolni do pracy (przesłanka trwałej niezdolności do pracy musi istnieć w chwili śmierci spadkodawcy).
Wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym powyżej, mogą dziedziczyć dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą dziedziczyć gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków, o których mowa powyżej. Jeśli zstępni i dalsi zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć, ze względu na brak spełnienia w/w warunków, za spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się rodzeństwo spadkodawcy.
W granicach określonych w art. 934 kc dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § 1 niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.
Zapisy i podział gospodarstwa w spadku
Warto także wspomnieć o szczególnym ograniczeniu dotyczącym realizacji zapisu. Jeżeli jego wykonanie prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany zapisu na świadczenie pieniężne.
W razie podziału gospodarstwa rolnego, które należy do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności.
Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi od chwili działu spadku spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło. Odpowiadają także spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych.
Czy można odziedziczyć ziemię nie będąc rolnikiem?
Kwestia kupowania ziemi rolnej jest bardzo szczegółowo uregulowana i nie może jej nabyć „byle kto”. Zgodnie z ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego, nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny. Za rolnika indywidualnego uznaje się osobę fizyczną, która
- jest właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych,
- posiada nieruchomości rolne o łącznej powierzchni, która nie przekracza 300 ha,
- posiada kwalifikacje rolnicze,
- co najmniej od 5 lat zamieszkała w gminie na obszarze, której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego,
- osobiście prowadzi przez ten okres gospodarstwo.
Jednak do tej zasady są pewne wyjątki. Bowiem ta regulacja nie dotyczy nabywania nieruchomości rolnych przez osoby bliskie zbywcy. Np. zstępnych, wstępnych, małżonka, rodzeństwo małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione, pasierba.
Dlatego nie ma ograniczeń co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez osoby najbliższe spadkodawcy np. po rodzicach czy dziadkach.
Jak wygląda podział gospodarstwa rolnego po śmierci?
Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, dochodzi do dziedziczenia ustawowego. W takiej sytuacji udział w majątku zależny jest od stopnia pokrewieństwa, a sam majątek należy podzielić stosowanie do udziałów.
W takim przypadku często kilka osób może odziedziczyć majątek spadkodawcy. Problem rodzi się w sytuacji, gdy do majątku wchodzi gospodarstwo rolne. Bowiem jego podział może wydać się dość skomplikowany. Jeśli tak się zdarzy, stosuje się przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności.
Aby znieść współwłasność można:
- Sporządzić umowę w formie aktu notarialnego o zniesieniu współwłasności między spadkobiercami.
- Wystąpić do sądu o postępowanie o dział spadku wraz ze zniesieniem współwłasności między spadkobiercami, którzy z reguły nie mogą dojść do porozumienia.
Istnieje kilka sposobów zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego:
- Podział w naturze: Możliwy, ale nie zawsze wykonalny. W przypadku istnienia sporu o zasady prawidłowej gospodarki sąd przyznaje gospodarstwo jednemu ze spadkobierców. Zazwyczaj pozostali wyrażają zgodę, pod warunkiem że zostaną spłaceni.
- Przyznanie jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty pozostałych: Sąd może przyznać gospodarstwo temu spadkobiercy, który je prowadzi lub stale w nim zamieszkuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. W przypadku braku porozumienia sąd wybiera osobę, która najlepiej gwarantuje właściwe zarządzanie gospodarstwem, zobowiązując ją do spłaty pozostałych.
- Sprzedaż w drodze licytacji: Spadkobiercy mogą złożyć wniosek o sprzedaż gospodarstwa rolnego poprzez licytację. Jeśli żaden z nich nie wyrazi zgody na przyznanie mu gospodarstwa.
- Sprzedaż gospodarstwa rolnego: Spadkobiercy mogą zdecydować się na sprzedaż gospodarstwa rolnego i podzielenie się uzyskanymi ten sposób środkami.
Przeczytaj także: Czy można zasiedzieć nieruchomość wchodzącą w skład spadku?
Przepisanie gospodarstwa rolnego na jedno z dzieci
Dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez dzieci rolników jest popularnym tematem, jednak przysparza wiele wątpliwości. Największą z nich jest sposób samego przepisania gospodarstwa. Czy uczynić to w drodze testamentu lub w inny sposób Przekazanie może nastąpić poprzez różne formy:
- Darowizną
- Umową dożywocia
- Umową z następcą
Przekazanie gospodarstwa rolnego w formie darowizny wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Darowizna jest sporządzana w celu nieodpłatnego wzbogacenia przez osobę obdarowaną majątkiem, dlatego np. przekazanie gospodarstwa rolnego synowi jest bezpłatne – syn nie wnosi żadnej opłaty rodzicom za otrzymane ziemie.
Umowa dożywocia pozwala na przeniesienie własności nieruchomości, zachowując jednocześnie zobowiązanie dożywotnika (dziecka) do zapewnienia dożywotniego utrzymania zbywcy (rodzica). W jej treści można zawrzeć różne świadczenia, takie jak użytkowanie, służebność czy renta. Umowa dożywocia musi być sporządzona w formie aktu notarialnego i może być ujawniona w księdze wieczystej.
Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników, umowa z następcą umożliwia przeniesienie własności gospodarstwa rolnego na osobę młodszą o co najmniej 15 lat. Następca zobowiązuje się do pracy w gospodarstwie do momentu nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej rolnika. Umowa z następcą musi być zawarta w formie aktu notarialnego. A następnie umowa w celu wykonania tej umowy, która przenosi własność gospodarstwa rolnego, również musi być sporządzona w tej formie.
Te różne formy umożliwiają elastyczność w przekazywaniu gospodarstwa rolnego, uwzględniając różne warunki i preferencje stron. Jednak należy pamiętać, że przekazanie gospodarstwa rolnego w formie darowizny wiąże się z zapłatą zachowku spadkobiercom ustawowym.
Nie chcesz tracić czasu szukając w internecie? Skonsultuj sprawę z adwokatem od prawa spadkowego.
Przekazanie gospodarstwa rolnego za emeryturę a zachowek
Czy należy się zachowek od gospodarstwa rolnego?
To zależy od formy, w jakiej gospodarstwo rolne zostało przekazane. W praktyce często dochodzi do zawarcia umowy darowizny gospodarstwa rolnego sporządzonej w formie aktu notarialnego.
Klienci bardzo często myślą, że umowa darowizny chroni przed zapłatą zachowku. Niestety tak nie jest. Tylko umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za rentę czy emeryturę lub umowa dożywocia, chroni spadkobiercę przed roszczeniem z tytułu zachowku.
Przykład:
Jan i Katarzyna byli małżeństwem od 40 lat, mieli trójkę dzieci — Stasia, Jadwigę i Helenę. Przez całe życie prowadzili gospodarstwo rolne, z którego byli najbardziej dumni. Jednak z roku na rok coraz więcej chorowali i ich wkład pracy w gospodarstwo był niewielki. Dlatego coraz więcej pomagałam im ich syn.
Z uwagi na swój wiek, uznali, że czas na uregulowanie spraw spadkowych. Wiedzieli, że gospodarstwo obejmie ich jedyny syn Stasiu. Tylko on ciężko pracował na roli i dbał o nich. Córki Jana i Katarzyny nigdy nie interesowały się, tym co dzieje się na gospodarstwie i nigdy nie pomagały.
Nie znali się na prawie, ale słyszeli, że jeśli nic nie zapiszą swoim córkom, to mogą mieć prawo do zachowku. Udali się więc do miejscowego adwokata, aby doradził im, co mają zrobić. Adwokat wyjaśnił, że jeśli pan Jan spisze testament i cały swój majątek przekaże Stasiowi, to córki będą mieć prawo do zachowku. Podobnie, gdy pan Jan uczyni darowiznę na rzecz Stasia. Umowa darowizny nie chroni przed zapłatą zachowku. Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się wszelkie darowizny dokonane za życia na rzecz uprawnionych. Dlatego adwokat doradził, że jeśli chcą uniknąć płacenia zachowku, mają dwie opcje. Mogą zawrzeć umowę dożywocia lub umowę z następcą pod warunkiem, że między synem a ojcem jest co najmniej 15 lat różnicy.
Więcej na temat przeczytasz w artykule: Gospodarstwo rolne, a zachowek.
Sprzedaż ziemi rolnej ze spadku
Po jakim czasie można sprzedać ziemię otrzymaną w spadku? Ziemię otrzymaną ze spadku można sprzedaż zawsze. Jednak, aby uniknąć płacenia podatku dochodowego, trzeba wstrzymać się ze sprzedażą 5 lat. Natomiast ten okres 5 letni liczy się od dnia, w którym gospodarstwo nabył spadkodawca. Czyli jeśli kupił on takie gospodarstwo 4 lata przed śmiercią, to wystarczy odczekać rok. Bo liczy się suma okresu, w którym gospodarstwo posiadał spadkodawca i spadkobierca.
FAQ – o co często pytają nasi Klienci?
Jaki podatek od spadku gospodarstwo rolne?
Nie ma podatku od spadku gospodarstwa rolnego. Ustawa o podatku od spadków i darowizn zwalnia z zapłaty podatku osobę fizyczną, która nabyła własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, wraz z ich częściami składowymi (drzewami i innymi roślinami).
Jak wygląda dziedziczenie gospodarstwa rolnego, nie będąc rolnikiem?
Dziedziczenie gospodarstwa rolnego jest jednym ze sposobów nabycia gospodarstwa. Przepisy dotyczące nabywania gospodarstw rolnych są dość restrykcyjne, z uwagi na wiele ograniczeń. Jednak nie obejmują dziedziczenia. Dlatego też, każdy może odziedziczyć nieruchomość rolną, zarówno osoba bliska, jak i osoba niebędąca spokrewniona ze zbywcą.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby przejąć gospodarstwo rolne?
Jeśli do przekazanie gospodarstwa rolnego dochodzi poprzez dziedziczenie, nie trzeba spełniać żadnych warunków. Oprócz dziedziczenia, przekazanie gospodarstwa rolnego jest możliwe w innej formie. Np. poprzez zawarcie umowy darowizny, umowy dożywocie lub umowy z następcą. Tylko w umowie z następcą występuje warunek – wiek, bo między rolnikiem, a następcą musi istnieć co najmniej 15 lat różnicy.
