Dozwolony użytek

Chciałbyś wykorzystać cudzy utwór ale nie wiesz, czy jest to legalne? Zastanawiasz się w jakich celach można powołać się na dozwolony użytek, a kiedy nie jest to możliwe? Szukasz informacji na temat beneficjentów praw autorskich i ich uprawnień do korzystania z cudzych utworów? Z artykułu dowiesz się:

• czym jest dozwolony użytek,
• w jakich sytuacjach można powołać się na dozwolony użytek,
• kiedy dozwolony użytek nie jest dopuszczalny,
• kto jest beneficjentem praw autorskich i jakie uprawnienia mu przysługują.

Dozwolony użytek – definicja i rodzaje

Dozwolonym użytkiem nazywany prawo do nieodpłatnego korzystania z cudzego utworu, który już uprzednio został rozpowszechniony. Wyróżnia się wiele form dozwolonego użytku, którymi są:

• dozwolony użytek osobisty, czyli korzystanie z utworu na potrzeby własne, nie związane z prowadzoną działalności gospodarczą, bądź zawodową. Co ważne, zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym. W szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Jeżeli zatem utwór jest w posiadaniu jednej osoby, to w ramach dozwolonego użytku mogą z niego korzystać także ww osoby,
• prawo cytatu, które polega na umieszczeniu utworu albo jego fragmentu w treści innego utworu,
• rozpowszechnianie utworów poprzez sieci kablowe i anteny zbiorcze, które dotyczy reemisji w czasie rzeczywistym programów emitowanych przez inną organizację radiową lub telewizyjną. O ile jest nieodpłatne i dotyczy nie więcej niż 50 gospodarstw domowych,
• prawo przedruku sprawozdań, aktualności, wypowiedzi i fotografii reporterskich,
• korzystanie z utworów w celach dydaktycznych i naukowych, a także przez biblioteki, archiwa i szkoły,
• dozwolony użytek w czasie ceremonii i uroczystości, o ile odtworzenie utworu nie wiąże się osiąganie korzyści majątkowych,
• korzystanie z utworów na potrzeby postępowań sądowych i administracyjnych,
• prawo publicznego wystawiania utworów, korzystania z utworów wystawionych w miejscach publicznych, bądź zamieszczonych w encyklopediach i atlasach, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. jest on nieznany, nie żyje, nie sposób odnaleźć jego adresu lub byłoby to nadmiernie kosztowne w porównaniu z korzyściami osiąganymi przez osobę używającą utworu),
• korzystanie z utworów w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży,
• wykorzystanie cudzego utworu na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury,
• korzystanie z utworów w związku z prezentacją lub naprawą sprzętu,
• korzystanie z utworów w związku z odbudową lub remontem obiektu budowlanego, w tym zakresie Wolno korzystać z utworu w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub innego ustalenia, w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego,
• dozwolony użytek przez beneficjentów.

Wyłączenia z dozwolonego użytku osobistego

Dozwolony użytek osobisty nie daje prawa do korzystania z utworu w celach związanych z działalnością gospodarczą lub zawodową. Ponadto, nie upoważnia on do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego. Nie upoważnia także do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu. Chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

Kancelaria Prawa Autorskiego Wrocław

Granice dozwolonego użytku

Wykorzystując cudzy utwór w ramach dozwolonego użytku należy przestrzegać kilku zasad. Przede wszystkim, można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Rzecz jasna o ile informacje te są znane.

Dozwolony użytek nie może również naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Nie jest zatem możliwe rozpowszechnianie utworu, a także wykorzystywanie go niezgodnie z przeznaczeniem. Interes twórcy przejawia się zaś w prawie do wynagrodzenia za komercyjne korzystanie z utworu oraz ochronie jego praw autorskich przed naruszeniem.

Beneficjenci praw autorskich

Ustawodawca do przepisów o prawach autorskich wprowadził specjalną kategorię podmiotów, którymi są tzw. beneficjenci. Są nimi:

• niewidome lub
• z dysfunkcją narządu wzroku niepoddającą się korekcji w takim stopniu, aby sprawność wzroku takiej osoby stała się zasadniczo równoważna ze sprawnością wzroku osoby bez takiej dysfunkcji, i która w związku z tym nie jest w stanie czytać utworów wyrażonych słowem pisanym w zasadniczo takim samym stopniu, jak osoba bez takiej dysfunkcji, lub
• z ograniczoną zdolnością postrzegania lub czytania, które w związku z tym nie są w stanie czytać utworów wyrażonych słowem pisanym w zasadniczo takim samym stopniu, jak osoba bez takiej dysfunkcji, lub
• które ze względu na inną dysfunkcję fizyczną nie są w stanie trzymać książki lub posługiwać się nią lub też skupić wzroku lub poruszać oczami w stopniu umożliwiającym normalne czytanie.

Wskazane grupy osób mogą korzystać z utworów w ramach dozwolonego użytku, którego granice są szersze aniżeli opisane wyżej. Obejmuje on bowiem także prawo do zwielokrotniania utworów, a także ich rozpowszechniania między beneficjentami. Z drugiej strony, jednostki działające na rzecz beneficjentów (tzw. upoważnione podmioty), muszą zamieszczać na swoich stronach internetowych dodatkowe informacje o sposobie korzystania z cudzych utworów na potrzeby beneficjentów.

Przeczytaj także:

• Jak rozpoznać utwór pracowniczy
• Co to jest prawo osobiste – autorskie?
• Co to jest prawo majątkowe – autorskie?
• Odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich