Zbiorowy układ pracy – pomimo wielu korzyści jakie daje, większość pracowników nie zdaje sobie sprawy czym w rzeczywistości jest. Dlatego w dzisiejszym wpisie postanowiłem wyjaśnić tę kwestie, a w szczególności odpowiedzieć na najczęściej nurtujące pytania, a mianowicie:
- czym właściwie jest układ zbiorowy pracy?
- jakie są rodzaje układów zbiorowych pracy?
- kto może zostać objęty układem zbiorowym pracy?
Istota układu zbiorowego pracy
Układ zbiorowy pracy jest porozumieniem zawieranym pomiędzy pracodawcą (lub organizacjami pracodawców) a związkami zawodowymi. Postanowienia układów zbiorowych pracy są jednym ze źródeł prawa pracy. Celem układu jest określenie wzajemnych praw i obowiązków stron stosunku pracy. Zazwyczaj polega to na rozszerzeniu praw pracowników w ściśle określony sposób, poza normy wyrażone w innych źródłach prawa pracy (np. w Kodeksie Pracy) Ważną funkcją, jaką z punktu widzenia pracownika posiada układ zbiorowy pracy, jest niedopuszczalność ustalenia gorszych warunków niż te wynikające z przepisów Kodeksu Pracy. Postanowienia te, nie mogą również naruszać praw osób trzecich.
Zgodnie z art. 9 § 2 Kodeksu Pracy:
Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych?.
Podstawową funkcją układu zbiorowego pracy jest ustalenie stosunku pracy pomiędzy pracownikiem a pracodawcą w zakładzie pracy, który jest objęty układem. W większości przypadków najważniejsze są zasady wynagrodzenia pracowników. Warto mieć na uwadze, że w przypadku sporu sądowego z pracodawcą, pracownik może powołać się na przepisy ustalone przez układ zbiorowy pracy.
Jakie są rodzaje zbiorowych układów pracy?
Kodeks Pracy wyróżnia dwa rodzaje układów zbiorowych:
- Ponadzakładowe układy zbiorowe pracy.
- Zakładowe układy zbiorowe pracy.
Pierwszy rodzaj układów zbiorowych zawierany jest na poziomie organizacji związkowych, będących ogólnokrajowym związkiem zawodowym, federacją związków zawodowych lub ogólnokrajową organizacją międzyzwiązkową (tzw. konfederacją). W praktyce obejmują one strony działające w jednym sektorze np. energetycznym.
Zakładowe układy zbiorowe – w przeciwieństwie do tych ponadzakładowych ? zawierane są pomiędzy pracodawcą a zakładową organizacją związkową i obowiązują tylko w tym zakładzie pracy.
Wyjątek!
Zakładowy układ zbiorowy może obejmować więcej niż jednego pracodawcę pod warunkiem, że pracodawcy wchodzą w skład tej samej osoby prawnej.
Kto może zostać objęty układem zbiorowym pracy?
Układ zbiorowy pracy zawierany jest dla wszystkich pracowników. Nie ma znaczenia czy jesteś pracownikiem na pełen etat, czy nie. Dotyczy to też osób pracujących na podstawie umowy zlecenia, czy umowy o dzieło. Co ciekawe, nawet emeryci i renciści mogą być częścią układu.
Kodeks Pracy wskazuje również grupy pracowników, które nie mogą być częścią układu. Z przywileju tego nie mogą skorzystać np. sędziowie i prokuratorzy, czy członkowie korpusu służby cywilnej.
Co zawiera układ zbiorowy pracy?
Jak wskazałem na samym początku, układ zbiorowy pracy jest porozumieniem, a konkretniej umową, która w momencie jej zawarcia staje się źródłem prawa pracy. Rekomendowaną formą zawarcia układu zbiorowego pracy jest forma pisemna. Bez tego nie będzie możliwa rejestracja układu przez właściwy organ. Wybór organu zależny jest od rodzaju układu. Postanowienia układu mają charakter mieszany co oznacza, że dotyczą kwestii związanych z rozszerzeniem uprawnień pracowników ale też konkretyzują pewne ich obowiązki. Często znajdują się tu uprawnienia, które rozszerzają te uregulowane na gruncie kodeksowym np. mocą układu zbiorowego pracownikowi może przysługiwać więcej dni urlopu wypoczynkowego. Struktura układu leży w gestii stron. Przepisy prawa nie wymagają, aby układ był sformułowany w jakiś szczególnie określony sposób. To, jak układ będzie wyglądał, zależy od woli stron (najczęściej jednak sformułowane są w sposób typowy dla aktów prawnych).
Poza regulacjami dotyczącymi warunków pracy i wynagrodzenia, w układzie zbiorowym pracy znajdują się m.in.:
- zasady BHP;
- określenie zasad urlopów;
- instrukcje dotyczące rozwiązywania sporów;
- pakiety socjalne;
- struktura organizacyjna pracodawcy.
Układ zbiorowy pracy a regulamin pracy
Mówiąc o przepisach wewnątrzzakładowych nie można zapomnieć o zasadach obowiązujących w zakładzie pracy. Zasady które są, regulowane przez regulamin pracy i regulamin wynagradzania mogą zostać jednocześnie ujęte w układzie zbiorowym pracy. Oznacza to, regulacje z dodatkowych regulaminów oraz układu zbiorowego mogą obowiązywać na równi z umową o pracę. Warto zaznaczyć, że układ zbiorowy ma szczególny stosunek w odniesieniu do już obowiązujących umów z pracownikami. Jeżeli postanowienia układu są bardziej korzystne, to automatycznie zastępują postanowienia umowne w odpowiednim zakresie z momentem wejścia w życie układu. W przypadku postanowień mniej korzystnych, zmiany wprowadza się poprzez wypowiedzenie bieżących umów z pracownikiem i zawarcie nowej umowy. Jeżeli pracownik nie przystanie na nowe warunki, nie będzie związany okresem wypowiedzenia.
Przeczytaj także:
